Nr. 35 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

Voorzitter: Tellegen

Griffier: De Kler

De heer Rog (CDA): Voorzitter. De rekentoets deugt niet: te veel verhaaltjes, te veel context en juist te weinig echt rekenen. Het lijkt wel begrijpend lezen. Dat was de kritiek van leerlingen en van wiskunde- en rekenleraren op de rekentoets. De toets deugt, zei de Staatssecretaris in de eerdere AO's over de rekentoets. Die uitspraak is na het rapport van de commissie-Bosker natuurlijk niet langer houdbaar. Er is kritiek op de gekunstelde denkstappen, de complexiteit van de context, het ontbreken van de mogelijkheid tot schriftelijke afname, het geringe onderscheid tussen de niveaus, de lengte van de toets, het gebrek aan de mogelijkheid om te kunnen terugbladeren, het gebrek aan inzagerecht, de voldoende/onvoldoende-norm, het niet belonen van tussenstappen en bovendien de beperkte herkansingsmogelijkheden. Laat ik dit zo samenvatten: de toets deugt niet.

Terecht stelt de commissie-Bosker dat leerlingen niet de dupe mogen worden van een ondeugdelijke rekentoets. Daarnaast doet de commissie-Bosker vijf uitstekende aanbevelingen. De bewindslieden hebben gelukkig toegezegd deze onverkort en integraal uit te voeren. Hulde! Ik heb hier wel een paar vragen over, want wat is «integraal en volledig uitvoeren»? Over het terugbladeren zegt Bosker: maak dat mogelijk. De Staatssecretaris zegt: waarschijnlijk. Bovendien zegt hij dat de mogelijkheden worden onderzocht van rekenopgaven met tussenstappen. Het CDA wil de toezegging dat deze opties worden toegevoegd aan de rekentoets.

Over het inzagerecht zegt Bosker: maak zo veel mogelijk opgaven openbaar en geef leerlingen en leraren inzagerecht. De Staatssecretaris zegt: wij vragen het College voor Examens de mogelijkheden en consequenties van ruimer inzagerecht in kaart te brengen. Eerlijk gezegd is dat bijna het tegenovergestelde van het onverkort en integraal uitvoeren van de aanbevelingen van Bosker.

Nu kom ik op de voldoende/onvoldoende-norm. Volgens Bosker is dit mensenwerk. Dat vraagt om een periodieke evaluatie en kan dus niet nu al worden vastgelegd. Is de Staatssecretaris het met het CDA eens dat, zolang de cesuur – om het deftig te zeggen – niet is vastgelegd, de leerlingen ook niet mogen worden afgerekend op het resultaat van de rekentoets? Hoelang denkt de Staatssecretaris dat toetsmakers nodig hebben om onderscheiden toetsen te maken op 2F-, 3F- en 3S-niveau, zoals Bosker vraagt? Wat vindt hij van de uitspraak van Hein Meijerink in Didactief? Meijerink stelt: de overheid is te voortvarend; scholen moeten experimenteren met de referentieniveaus, maar de pilotfase is overgeslagen.

Zowel Bosker, het College voor Examens, de steunpunten taal en rekenen en de bewindslieden constateren dat de kwaliteit van het rekenonderwijs op veel mbo- en vo-scholen nog steeds niet op orde is en dat leraren nog onvoldoende zijn toegerust. Vanochtend nog ontving ik een voorbeeld van een moeder die zich druk maakt over het feit dat haar kind rekenonderwijs krijgt van de gymleraar. Dat wil zeggen dat dit kind in een lokaal wordt gestopt waar geoefend wordt en dat daar iemand rondloopt. Dat is geen rekenonderwijs. Kinderen mogen daar niet op worden afgerekend. Ik vind dat heel ernstig. Het gevoel voor urgentie delen wij volgens mij. Laten wij ons dus eerst richten op waar het nu om gaat, namelijk het verbeteren van het rekenonderwijs, en ons niet blindstaren op de invoering van een rekentoets die meetelt voor het examen. Wat het CDA betreft: liever geen toets dan een slechte toets. Ik geloof ook niet dat het mogelijk is om in anderhalf jaar én het rekenonderwijs overal op orde te krijgen én alle achterstanden voor de examenkandidaten van het schooljaar 2015–2016 weg te werken én een toets te ontwikkelen die Bosker-proof is.

Ik heb nog een bezwaar. Voor alle eindexamenvakken is er een doorlopend curriculum, dat jaarlijks wordt getoetst en waarvan het eindexamen bestaat uit het gemiddelde van het schoolexamen en het centraal schriftelijk eindexamen. De rekentoets bestaat uit één toets, die al dan niet als kernvak meetelt voor de zak-slaagregeling. Geven wij niet te veel gewicht aan die toets, zelfs als die toets wel valide is? Verdient dit geen nadere evaluatie?

Mijn fractie heeft ook zorgen over leerlingen met dyscalculie. Zij worden extra benadeeld als de rekentoets meeweegt op het examen. Heel veel leerlingen zullen dus worden afgerekend op wat ze niet kunnen in plaats van uitgedaagd op het terrein dat ze wel beheersen. De VNG becijfert dat tienduizenden vmbo-jongeren met ambitie als gevolg van de rekentoets binnenkort buiten de boot vallen en geen diploma zullen halen. Datzelfde zien wij nu al bij mbo-instellingen die vmbo'ers weigeren op basis van de huidige, ondeugdelijke, toets. Dat is een zeer kwalijke zaak. Wat gaan de Staatssecretaris en de Minister doen om deze praktijk zo snel mogelijk te stoppen?

De heer Van Meenen (D66): Voorzitter. Na deze wat milde woorden van het CDA over dit onderwerp wil ik ook nog een poging wagen. Misschien is het goed om heel kort te schetsen wat hieraan is voorafgegaan. Wat ging hier namelijk aan vooraf? Kinderen konden niet meer zo goed rekenen. Wat te doen? Wij vragen het Meijerink. Interessant, maar wat nu? Wij gaan geld stoppen in rekenonderwijs en wij definiëren referentieniveaus, zoals 2F en 2S, en voeren die in. Ik ken de heer Meijerink niet, dus ik weet niet of hij slist, maar 2F en 2S lijkt slissend gezegd wel een beetje op elkaar. Maar toch zijn er fundamentele verschillen. Afijn, dan zal de Kamer het zelf wel beslissen en die beslissing is genomen. Laten wij een rekentoets invoeren en die dan heel zwaar laten wegen. Wat zijn de resultaten? Oh, die zijn desastreus. Ja, die scholen doen ook veel te weinig. Als wij niet opletten, is dit voorlopig de conclusie van de politiek. Doorgaan is dan toch het devies en in 2016 gaan wij er echt voor, maar dan zullen heel veel leerlingen worden weggecijferd.

Er is nog van alles te zeggen over het falen van de toets zelf, zoals geheime opgaven en de rekenmachine, waar de Staatssecretaris of de Minister over zei: nee, er komt geen rekenmachine. Inmiddels moet je, geloof ik, rond de 80% van de opgaven met een rekenmachine maken. Mijn kinderen zijn al in de twintig, maar zij kunnen ook minder goed rekenen dan ik. Maar ja, zij zijn met een rekenmachine opgegroeid; dat krijg je ervan. Is dat dan geen probleem? Jawel, want goed rekenen is heel belangrijk. Dat staat buiten kijf en dat wil ik nogmaals benadrukken. Ik zeg dit ook als oud-wiskundeleraar. De heer Beertema heeft het erover dat ik niets met cijfers heb, maar ik heb juist heel veel met cijfers. Je moet echter wel weten welke betekenis je eraan geeft en dat is vaak het grootste risico.

Er is nog heel veel verbetering mogelijk in ons rekenonderwijs. De vraag is nu of wij het onderwijs verbeteren met de manier waarop wij het rekenonderwijs en met name de rekentoets hebben ingericht. Hebben wij dat op een goede manier geborgd? Zorgt de rekentoets ervoor dat onze leerlingen beter rekenen? Kunnen onze pabostudenten straks helder tafels en breuken uitleggen? Het antwoord nu moet zijn: nee, omdat de toets van volstrekt onvoldoende kwaliteit is. Talig en complex, zo geeft het rapport van de commissie-Bosker aan, en de toets toetst niet wat hij zou moeten toetsen. Hij is geen afspiegeling van de rekenvaardigheden van een leerling, noch van de rekenvaardigheden die een leerling zou moeten beheersen. De integrale verwerking in andere vakken, vooral in de onderbouw, schiet tekort.

Er is ook nog een advies van de commissie-Lenstra dat er juist op wijst dat rekenonderwijs een onderdeel zou moeten zijn van een vak dat daar zeer aan gelieerd is, namelijk wiskunde. Integreer het daarin, zegt die commissie. Laat de toepassingen plaatsvinden in de andere vakken. En, zoals ik vroeger zelf ook al zei, concentreer het in de onderbouw. Het is eigenlijk te gek voor woorden dat wij vinden dat leerlingen pas aan het einde van de schoolperiode moeten kunnen rekenen. Nee, ze hebben er tijdens de hele middelbareschooltijd groot belang bij dat ze goed kunnen rekenen. Wij moeten onze inzet dus juist op de onderbouw richten in plaats van op het einde van de schoolloopbaan.

De heer Rog heeft al gezegd dat vorige week in het nieuws kwam dat mbo-instellingen nu al leerlingen weigeren vanwege hun resultaten bij de rekentoets. Is de Staatssecretaris het met mij eens dat dit absoluut niet kan, zeker omdat de toets nu ook nog van volstrekt onvoldoende capaciteit is en niets zegt over de rekencapaciteiten van de leerling? Gaat de Staatssecretaris deze leerlingen hierop aanspreken? Hoe verklaart de Staatssecretaris dat juist de onderkant, om het maar even oneerbiedig te zeggen, van onze leerlingen, dus de zwakste leerlingen, het in het PISA-onderzoek heel goed doet, terwijl het juist de zwakkere leerlingen zijn die het bij de rekentoets heel erg slecht doen?

De heer Van Meenen (D66): Ik verzoek de Staatssecretaris, evenals de heer Bosker bij het symposium van nog maar zes dagen geleden, om de rekentoets terug te brengen naar de tekentafel. De commissie-Bosker heeft dit rapport geschreven en ik ben heel benieuwd hoe het tot stand gekomen is. Tijdens dat symposium kon de heer Bosker blijkbaar vrijuit spreken en toen heeft hij dit gezegd. Ook de heer Meijerink – ik zei het al – heeft aandacht gevraagd voor de discrepantie tussen de resultaten van het PISA-onderzoek en de rekentoets, juist aan de onderkant, dus in het vmbo. Maak rekenen integraal onderdeel van andere vakken. Doe dit ook al in de onderbouw. Ik heb al gezegd dat een toetsing aan het eind van de onderbouw veel beter zou zijn dan een toetsing nu, aan het eind van de opleiding. Rekenen is immers ook nodig in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Het is van belang dat je dan over de goede vaardigheden op dat vlak beschikt. Zorg ook voor integrale toetsing van rekenvaardigheden in plaats van een alles overheersende rekentoets, die nota bene ook nog deel uitmaakt van de zak-slaagregeling. De heer Rog heeft daar al heel verstandige dingen over gezegd, waarbij ik mij aansluit.

Juist omdat rekenen zo belangrijk is, wil ik graag benadrukken dat de aanpak heel goed moet zijn. D66 zal niet meewerken aan het wegcijferen van leerlingen, niet nu, niet in 2016, nooit.

Mevrouw Jadnanansing (PvdA): Voorzitter. In januari 2013 was ik op werkbezoek bij het Kennemer College. Met de directrice van deze school sprak ik over de rekentoets, over nut en noodzaak van een dergelijke toets en over de vraag welk rekenonderwijs het beste past bij haar vmbo-scholieren. Zij wees mij toen al op de urgente problemen die zij voorzag: gebrek aan goede docenten, een slechte toets en jongeren die hiervan de dupe worden. Ruim anderhalf jaar geleden luidde zij al de noodklok.

Het was mij allang duidelijk dat wij aan het begin stonden van een complex proces. Als ik de brief van de regering nu, dus halverwege 2014, lees, kan ik maar één ding concluderen: mijn zorgen blijven bestaan. Ik zie slechts minimale vooruitgang in de resultaten die op het vmbo en het havo worden behaald voor de rekentoets en op het mbo is het aantal onvoldoendes niet minder zorgwekkend. Ik zie echter wel op één punt vooruitgang, namelijk in de houding van de Staatssecretaris. Op basis van eerdere debatten in de Kamer, de noodkreten uit het veld en het advies van de commissie-Bosker lijkt hij zich nu te realiseren dat de invoering van de rekentoets zorgvuldig moet gebeuren. Dat is winst. Ik krijg namelijk toch het gevoel dat dit echt de laatste kans is om de invoering van de rekentoets op de rails te krijgen.

Grote winst zie ik in de oproep van de commissie-Bosker om jongeren nooit de dupe te laten worden, niet van het feit dat zij gebrekkig rekenonderwijs hebben genoten en ook niet van het feit dat zij een slechte toets moeten maken. Deze oproep lijkt eigenlijk letterlijk afkomstig uit mijn inbreng tijdens het vorige AO. Het feit dat de regering het advies van de commissie onverkort over zal nemen en deze uitspraak onderschrijft, is voor mij een stap vooruit.

Ik betreur wel dat nu pas wordt ingegrepen. Het is namelijk noodzakelijk om de eerder breed gesteunde invoering van de rekentoets tot een succes te maken. Hierbij ben ik overigens wel benieuwd naar wat volgens de Staatssecretaris het kerndoel van de rekentoets is. Is dit volgens hem een formatieve of een summatieve toets? Is het een leermiddel of is het een afrekeninstrument? Hoe gaat de regering er wat betreft het rekenonderwijs voor zorgen dat er voldoende gekwalificeerde rekendocenten zijn? Acht de regering het aanbod van de bijscholing qua rekenen voor docenten voldoende?

De toets zelf moet daarnaast ook beter worden. De commissie-Bosker stelt nu namelijk vast wat de Kamer al wist, namelijk dat de huidige toets niet deugt. Hij is te talig en sluit niet aan bij de inhoud van de referentieniveaus, kent technische mankementen en geeft jongeren niet voldoende mogelijkheid om zich te verbeteren. Ik ben toch wel benieuwd hoe het kan dat een toets die zo veel mankementen kent, doorgang vindt. Wat zegt dit over de makers van de toets? Kunnen zij zo'n toets wel maken?

Mevrouw Jadnanansing (PvdA): Ik ga verder met mijn betoog. Ik ben benieuwd hoe de aanbevelingen van de commissie-Bosker exact worden ingepast. Wordt het vertalen van deze adviezen naar de praktijk gemonitord? Ik wil daar graag een reactie op.

Ik lees in de meest recente brief van de Staatssecretaris en de Minister dat er gekeken zal worden naar de cesuur. Een commissie moet bepalen waar de lat komt te liggen. Ik vraag mij af of wij hiermee de bijl zetten aan de wortels van de commissie-Meijerink. Het schuiven met cesuren staat immers haaks op de kern van de referentieniveaus. De commissie die de cesuur gaat bepalen, moet wat de PvdA betreft een stevige opdracht meekrijgen en mede gevormd worden door experts op het vlak van de referentieniveaus. Ik hoor graag hoe de regering deze opdracht zal formuleren en hoe zij de commissie gaat samenstellen.

In de laatste brief van de regering gaat het ook over de aanpassing van de slaag-zakregeling. Ik hoor graag hoe de regering dit voor zich ziet. Ik lees dat de regering met een aparte toets voor het vmbo-bb komt. Er zouden makkelijkere vragen komen. Wat houdt dit exact in? Worden de vragen minder talig? Is het niveau van de rekensommen makkelijker? Graag krijg ik een reactie.

De commissie-Bosker constateert dat er een groep studenten is die nooit aan het beoogde 2F-niveau zal gaan voldoen. Hoe gaan wij hiermee om? Graag hoor ik hoe wij deze jongeren toch een solide plek op de arbeidsmarkt geven. Ik heb bijvoorbeeld al eerder gepleit voor een onderscheid tussen een doorstroom- en een vakdiploma. Wil de Minister dit idee omarmen? Zo nee, waarom niet?

Ik heb heel veel vragen. Dat is noodzakelijk, want ik wil dat wij nu echt grondig aan de slag gaan. Wij moeten tempo maken, maar wel zorgvuldig te werk gaan. Wij moeten duidelijkheid bieden aan scholen en leerlingen en vooral aan de jongeren. Jongeren mogen nooit de dupe worden van slecht rekenonderwijs.

Mevrouw Straus (VVD): Voorzitter. In 2007 luidde het onderwijs de noodklok over de gebrekkige taal- en rekenvaardigheden van onze jongeren. De politiek heeft dit opgepakt. Vervolgens is de commissie-Meijerink ingesteld om de referentieniveaus voor taal en rekenen uit te werken. Daarop is de rekentoets gebaseerd, die sinds 2010 wettelijk is verankerd. De VVD was en is voorstander van de invoering van de referentieniveaus en de doorlopende leerlijn voor taal en rekenen. Rekenen hoort net als taal bij de basisvaardigheden die iedereen nodig heeft om in de samenleving te kunnen functioneren. Ik heb wel oog voor het feit dat er nu gewerkt wordt met een gemankeerde toets, die juist extra weerstand opwekt. Dit is niet bevorderlijk voor het draagvlak voor de rekentoets in het onderwijs.

Mede op basis van het rondetafelgesprek over dit onderwerp met experts uit het veld heeft de Staatssecretaris de commissie-Bosker ingesteld om nog eens te bekijken op welke wijze de rekentoets en alles wat daarmee samenhangt, verbeterd kunnen worden. Ik wil de commissie hartelijk danken voor haar werk en de Staatssecretaris voor het feit dat hij deze handschoen heeft opgepakt. Het was nodig dat er een deskundig oordeel kwam, zodat recht gedaan werd aan de vele op- en aanmerkingen die er in het veld over de rekentoets leven. De Staatssecretaris neemt alle aanbevelingen van de commissie-Bosker over. Daar ben ik blij om. Ik wil hem ook vragen om de aanbevelingen voortvarend op te pakken. Wij hebben er niets aan als in het veld de ergernis over de huidige toets de acceptatie in de weg zit van het feit dat er actie moet komen om het rekenonderwijs beter te maken.

Een paar punten wil ik extra onder de aandacht brengen, allereerst het minder talig maken van de opgaven. Het CvE gaat nu aan de slag met de inhoudelijke aanbevelingen van de commissie-Bosker. Ik wil nogmaals benadrukken dat de context zeker van belang kan zijn bij de opgaven, maar dat het uiteindelijk een rekentoets is en zeker geen toets voor begrijpend lezen. Verder vraag ik mij af wie in de kleine groep van externe deskundigen zit. Deze deskundigen gaan bij de nadere uitwerking adviseren. Zou het niet raadzaam zijn om een bredere gebruikersgroep in te stellen waarbij feedback kan worden gehaald en waarmee verbetervoorstellen kunnen worden gedeeld? Dit kan het draagvlak voor deze toets in het onderwijsveld verbeteren.

De VVD is heel blij met de mogelijkheid tot herkansen op een hoger niveau. In ons streven om meer aandacht te hebben voor toptalent past ook de mogelijkheid om rekenen op een hoger niveau te halen dan eigenlijk bij de opleiding de norm is. Wat mij betreft is het nu wel zaak om aan het werk te gaan.

De leerlingen worden niet de dupe van een toets, maar van slecht rekenonderwijs. Uiteindelijk oefenen de docenten de grootste invloed uit op de kwaliteit van het onderwijs. Ik wil daarom graag namens de VVD gehoor geven aan de oproep van de Vereniging Hogescholen (VH) om bij de pabo te kunnen selecteren aan de poort. Daarnaast willen wij dat de bijscholingsprogramma's voor docenten zo snel mogelijk beschikbaar komen. Daar heb ik zeker zorgen over als ik de brief van de Staatssecretaris lees. Dat moet nu echt snel de lucht in, zodat de docenten die dat nodig hebben, zich kunnen laten bijscholen.

Verder vind ik het belangrijk dat de best practices van scholen die wel goede resultaten boeken, gedeeld worden met het onderwijs. Nogmaals, ik heb mails gekregen van allerlei scholen die goed bezig zijn. Ik spreek met docenten die hier serieus werk van gemaakt hebben. Ik spreek ook met docenten die eerder in de situatie waren dat zij daar aandacht voor vroegen bij besturen, maar niet gehoord werden, en die nu door het feit dat dit zo prominent op de politieke agenda staat, eindelijk wel gehoor vinden voor de oproep om aandacht te besteden aan het rekenonderwijs. Zij zeggen allemaal: laat die aandacht niet verslappen, zorg ervoor dat we vooral door kunnen blijven gaan met aandacht hebben voor goed rekenonderwijs. Er zijn nu namelijk geen excuses meer om niet op beter rekenonderwijs in te zetten. Nogmaals, de leerlingen worden niet de dupe van een toets, maar van slecht rekenonderwijs. Wie de toets niet haalt, heeft onvoldoende goed rekenonderwijs gehad. Daar gaat deze discussie over, wat de VVD betreft.

De heer Bisschop (SGP): Voorzitter. De referentieniveaus zijn bedoeld als een klimtouw om leerlingen verder te helpen en niet als een wurgkoord om leerlingen of het onderwijs naar adem te laten happen. Zo zou je de opvatting, de benadering, van de SGP kunnen samenvatten. Helaas moeten wij hieraan toevoegen dat de discussie over referentieniveaus van meet af aan overschaduwd is door de nadruk op de toetsing en de consequenties die daaraan werden verbonden. Voor ons wat dit destijds een reden om het systeem van referentieniveaus met bijbehorende toets niet te steunen. Inmiddels blijkt dat juist de normering en de toetsing forse knelpunten kennen. Waarom kiest het kabinet er niet voor om dit pas te doen wanneer het onderwijs vertrouwd is met de referentieniveaus? De SGP vindt het onverstandig om op korte termijn consequenties aan het systeem, aan het stelsel van referentieniveaus te verbinden terwijl het materiaal aan alle kanten, althans op heel veel punten, nog te gebrekkig lijkt.

De discussie volgend en het dossier tot mij nemend kreeg ik stellig de indruk dat met de introductie van de referentieniveaus en de rekentoets – daar richt ik me maar even op – een heel klassieke fout is gemaakt. De introductie van de referentieniveaus is iets anders dan het afsluiten van een leerproces met een absolverende toets, om het maar zo te zeggen. Beide lijnen zijn gelijktijdig ingevoerd. We beogen allemaal hetzelfde, namelijk goed rekenonderwijs, dus misschien moeten we er met zijn allen over nadenken of we niet iets moeten veranderen aan de status van zo'n rekentoets en of we het niet veel gefaseerder moeten invoeren, zodat we bijvoorbeeld ook dichter bij het oorspronkelijke rapport van Meijerink komen.

De SGP vindt het verstandig dat de adviezen van de commissie-Bosker onverkort worden overgenomen. Ik heb hierbij nog een paar specifieke vragen. Wordt ook kritisch gekeken naar het onderscheid tussen context en taligheid? Ik sluit mij aan bij de vragen daarover die de collega's al hebben gesteld. Wat doet het kabinet met de stelregel van de commissie dat de rekenmachine alleen toegestaan moet zijn als die in het dagelijks leven ook nodig is? Hoe gaat het om met de bedoeling van de wetgever dat de toets gewoon uit het hoofd moet kunnen worden gemaakt? En krijgen scholen de mogelijkheid om de rekentoets op papier af te nemen zolang het afnemen op papier ook geldt voor het reguliere examen? Dat kan op scholen namelijk een aantal logistieke problemen en ICT-problemen voorkomen.

Het kabinet meldt in zijn brief – nogal creatief, zo was mijn indruk – dat de rekentoets mede is gebaseerd op het rapport van de commissie-Meijerink uit 2008. Ik heb dat rapport er natuurlijk even bij genomen. Daarin komt een rekentoets niet voor. Dat is heel opmerkelijk. Oorspronkelijk wilde het kabinet het rekenen afzonderlijk borgen bij de leerlingen die geen eindexamen wiskunde doen. Ik herinner me dat nog levendig, want ik was er volop bij betrokken aan de andere kant van de lijn. Pas later is het omgeslagen naar een soort superstatus van rekenen. Het is zelfs zo geweest, althans dat was op een bepaald moment het beeld op de werkvloer, dat een leerling geen examen mocht doen als hij het rekenen niet met een voldoende had afgesloten. In elk geval was het onmogelijk om het met een schoolexamen te compenseren. Waarom die bijzonder zware constructie ten behoeve van de rekentoets? Uit al dit soort dingen blijkt dat nog onvoldoende is uitgekristalliseerd wat een goede status is van het afsluiten van een leertraject met een specifieke toets.

Ik heb nog een ander puntje. Het kabinet richt zich met de rekentoets op het einde van het voortgezet onderwijs. De heer Lenstra, van de rekencommissie van de KNAW, meldt echter terecht dat de aandacht voor rekenen vooral in het basisonderwijs en in de onderbouw gestalte moet krijgen. De vraag, in het verlengde van wat ook collega Van Meenen aan de orde stelde, is: richten wij de blik niet te veel op het verkeerde punt, op het verkeerde moment? Ook hierover moet echt worden doorgesproken. Is een ander moment dan het einde van het voortgezet onderwijs niet veel logischer?

Ik heb ten slotte nog een opmerking ter evaluatie. Het is opmerkelijk dat het kabinet in november 2013 meldde dat er een goede rekentoets ligt, terwijl nu uit onafhankelijk onderzoek blijkt dat er stevige kritiek te leveren is. Welke lessen trekt het kabinet hieruit? In de brief staat weliswaar een aantal terechte gevolgtrekkingen, maar deze vraag is ook bedoeld om te kunnen achterhalen of met de huidige structuur in de ogen van het kabinet voldoende tegenspraak en weerstand worden georganiseerd om tot kwaliteit te komen.

Samenvattend zeg ik het volgende. Laten we volop verdergaan met de introductie van de referentieniveaus en laten we die goed uitrollen. Laten we toewerken naar een afsluiting met een rekentoets, maar laten we vooral niet te snel een te zware status, een te belangrijke status, koppelen aan die rekentoets. Daar is echt heel veel meer ervaring voor nodig. Misschien moeten we gewoon volgend jaar april tegen een club leerlingen uit groep 8 zeggen: jongens, meiden, kijk eens, hier hebben jullie de boekjes, maken jullie eens een mooie rekentoets. En dan gaan we even voorbij aan al die academische deskundigen. Ik ben ervan overtuigd dat je dan een ijzersterke toets hebt. Dat experiment zouden we moeten uitvoeren. Die ruimte en die tijd moeten we ons gunnen.

De heer Jasper van Dijk (SP): Voorzitter. Wij spreken over de rekentoets. Die is op zijn minst zeer omstreden. Tot nu toe worden veel onvoldoendes gehaald. Minder dan de helft van de leerlingen op het vmbo, het mbo en het havo haalt een voldoende. Er is veel kritiek op de taligheid van de toets. Daardoor worden verkeerde zaken getoetst. Het moet natuurlijk gaan om rekenen. Misschien moet het ook wel meer gaan om rekenonderwijs dan om een rekentoets, zo zeg ik vanwege mijn eerste interruptie nog even tegen mevrouw Jadnanansing. Door alle discussie werd de commissie-Bosker ingesteld. Zij geeft een opmerkelijk advies. In mijn woorden luidt dat als volgt: de toets voldoet op allerlei punten niet, maar moet wel doorgaan. Hoe verklaart de Staatssecretaris dat? Houdt hij vol dat de toets deugt, zoals hij eerder zei? Of erkent hij nu, doordat er een deskundig rapport op tafel ligt, dat de toets niet deugt en dat hij misschien iets te snel voor zijn beurt heeft gesproken? De toets wordt verbeterd en hopelijk wordt hij ook minder talig. Tegelijk wordt nog onderzoek gedaan naar andere toetsvormen, scoringsmogelijkheden en het niveau zelf, de zogenoemde referentiecesuur. Als de regering nog bezig is met onderzoek, hoe kan zij dan tegelijk vasthouden aan de geplande invoering in het schooljaar 2015–2016? De regering weet toch helemaal niet zeker of er op zo korte termijn een betere toets zal komen? De Staatssecretaris heeft het zelf over «complexiteit». Ik denk dat hij een groot risico met leerlingen neemt. Kijk maar naar de uitslagen tot nu toe. Daarom moet je op zijn minst meer tijd nemen. Organiseer een pilot. Zorg ervoor dat de toets werkelijk aan de eisen voldoet. Neem geen overhaaste beslissingen.

Ik verwijs in dat verband ook naar de heer Meijerink, die ik in een interruptie al noemde. Hij is de grondlegger van de referentieniveaus. Ook hij zegt dat er eerst een pilotfase had moeten komen en dat het helemaal niet de bedoeling was om het op deze manier te doen. Dat is behoorlijk heftig. De JOB, de jongeren van het mbo, vraagt: hoe wordt er eigenlijk gecontroleerd op welke manier scholen extra inspanningen gaan leveren en waar kan een leerling terecht als hij vindt dat zijn school helemaal geen goed rekenonderwijs geeft? Ik krijg hierop graag een reactie. Wat is de reactie op Nieuwsuur van 16 juni, waaruit blijkt dat de rekentoets nu al als een selectie-instrument wordt gebruikt in het mbo? Aan de Minister vraag ik: wordt dit onderzocht? Wat is de reactie op uitspraken van de heer Bosker, op Didactief Online van 16 juni, die nog schokkender zijn? Ik moet trouwens zeggen dat hij goed journalistiek werk heeft gedaan. De rekentoets moet terug naar de tekentafel, zegt nota bene de heer Bosker. «Misschien is de rekentoets gewoon slecht. We hebben wel tien hypotheses, maar geen enkel antwoord.» Hij roept op tot nieuw onderzoek.

Twee hoofdrolspelers zeggen eigenlijk dat het zo niet kan. Dat moet de Staatssecretaris aan het denken zetten. Laat ik het als volgt zeggen. Enkele jaren geleden was er grote zorg over het taal- en rekenniveau van leerlingen. Daarop is toen actie ondernomen, met Kamerbrede steun. Er kwam meer aandacht voor taal en rekenen. Ik heb het echter nog eens nagelezen. Over de rekentoets waren er al wel zorgen. Ik citeer mezelf, in 2009.

De heer Jasper van Dijk (SP): Ja, ja, ik word oud. «Blijft wel staan dat het behoorlijk koud op het dak van de scholen komt.» En: «Er zijn geen extra uren of leraren of vakken voor ingeruimd.» Ook toen was er dus al zorg over de rekentoets. De Staatssecretaris schermt graag met het feit dat de Kamer er voltallig mee heeft ingestemd, maar bedenk wel dat er toen al is gesproken over zorgen. De inspectie zei gisteren: wees geduldig met dit soort zaken. Misschien moeten we erkennen dat we overhaast te werk zijn gegaan. We zien nu dat scholen grote zorgen hebben over de uitvoerbaarheid van de toets. Mijn voorstel is: stel hem uit, doe goed onderzoek en bekijk vervolgens wat haalbaar is.

Ik kom, tot slot, nog even op die fascinerende laatste zin uit de brief bij het rapport van de commissie-Bosker: de commissie komt unaniem tot de slotaanbeveling om ernaar te streven – laten we daar ook nog even de nadruk op leggen – dat, zo zeg ik parafraserend, de invoering kan doorgaan volgens planning. Er staat: «om ernaar te streven». Daar wordt dus ook al iets opengehouden. En er staat: «onder de aantekening dat leerlingen niet de dupe mogen worden van onvolkomenheden». Het is dus geen ijzeren wet dat de toets over twee jaar moet ingaan. Deelt de Staatssecretaris die mening?

De heer Beertema (PVV): Nee, ik kan er niks aan doen. Die wet werd nota bene ...

Voorzitter, wilt u mijn collega van de SGP even tot de orde roepen? Hij praat door mij heen. Wat krijgen we nou?

De heer Beertema (PVV): Dank u, voorzitter.

Die wet werd nota bene zowel in de Tweede Kamer als in de Eerste Kamer aangenomen als hamerstuk. Dat was niet voor niks. Er werd een sterke noodzaak gevoeld, zo is hier ook al benoemd. Men vond dat juist het verbeteren van die basisvaardigheden nodig was om de kwaliteit van het hele onderwijs op een hoger plan te tillen. Voor de PVV en voor al die andere partijen was dat het doel. Het was ons toen de inzet waard, zo stel ik vast. Wij vinden het daarom onbegrijpelijk dat de kritiek uit het veld, die er wel degelijk is maar dan meer van de bestuurders dan van de leerkrachten zelf, nu op zo veel begrip kan rekenen van dezelfde partijen die toen zo daadkrachtig leken. Alleen de VVD en wij staan nog overeind in de loopgraven. «Last man standing» of, in dit geval, «last man and woman standing». De rest van de partijen vlucht in het zicht van de vijand bij de eerste schermutselingen. Dat is geen mooi gezicht. Ik kan het niet anders zeggen.

De heer Van Dijk zegt nu: ik heb geen interrupties meer. Ik ben blij dat de SP geen interrupties meer heeft.

Ik zeg hier en nu: de toets is niet te talig, maar de leerlingen zijn niet talig genoeg meer. Aan dat laatste moeten we wat willen veranderen. Ook in het schooljaar 2013–2014 hebben leerlingen in het vo en in het mbo onvoldoendes gehaald voor de rekentoetsen en de examens die op de referentieniveaus 2F en 3F zijn gebaseerd. Dat is niet gek. De invoering van de rekentoets is een traject van lange adem, zo heb ik al gezegd. Het is nu zaak om te kijken naar wat goed gaat. Veel scholen nemen hun rekenonderwijs inmiddels heel serieus. We zien dat middelbare scholen het dit jaar beter doen op de rekentoets dan vorig jaar. Twee hoofdoorzaken van de achterblijvende kwaliteit zijn volgens de commissie-Bosker de kwaliteit van de toets zelf en de manier waarop scholen leerlingen voorbereiden. Dat klopt allebei. De bewindspersonen volgen de aanbevelingen van de commissie. Scholen moeten meer werk maken van rekenonderwijs. Daarnaast worden de opgaven nog minder talig. Hoe dat kan, weet ik niet zo goed. Ik heb net wat voorbeelden gegeven. Op een gegeven moment ga je de context helemaal weghalen, en dat zou zonde zijn. Ten slotte wordt de manier waarop de toets wordt afgenomen, verbeterd. Ook de commissie-Bosker concludeert echter dat de invoering in het schooljaar 2015–2016 wenselijk en haalbaar is. Uitstel is slechts het voor ons uit schuiven van problemen, zo zeggen wij. Op pagina 4 van de voortgangsrapportage staat dat eerder uitstel alleen maar een negatief effect op de leerlingenresultaten heeft gehad. Tegen de Staatssecretaris en de Minister zeg ik: laat dat goed tot u doordringen, want ik vind dat een belangrijk gegeven. Met het integraal en onverkort overnemen van de aanbevelingen van de commissie-Bosker, namelijk een aparte toets voor het vmbo-bb (basisberoepsgerichte leerweg) en leerlingen met ernstige rekenproblemen, alsook extra ondersteuning in de komende twee jaar, wordt op een verantwoorde manier uitvoering gegeven aan de brede wens van de Kamer.

Het gaat om een kleine 1,5 miljoen jongeren. Dat moeten we niet vergeten. Het is goed voor hen en voor de samenleving, want het is goed voor de groei van de kwaliteit van de beroepsbevolking, daarmee voor de groei van de middenklasse en daarmee voor de groei van de economie, want zo zit de wereld van het onderwijs wat ons betreft in elkaar. «Het is geen economisch instrument», zo hoor ik hier naast mij fluisteren door de man naast mij, de heer Van Dijk, die geen interrupties meer heeft. Het heeft alles te maken met welvaart en welzijn, met burgerschap en met de vrijheid om je dromen na te jagen. Daar gaat het om.

Met dit kabinet, waarop wat mij betreft D66 en GroenLinks een te grote informele invloed uitoefenen, is ook in het onderwijs de zieligheidsmodus weer aangezet: iedereen zou gelijk moeten zijn, ongeacht capaciteiten, talenten of competenties. Onderwijs moet echter selecteren, discrimineren en determineren, zo heb ik ook in het vorige debat gezegd. Als we dat niet doen, versluieren we op dit dossier twee kernproblemen. Het eerste is het immigratieprobleem, dat enorme taalachterstanden met zich heeft gebracht. Het tweede is de onvoldoende ouderbetrokkenheid – op zich een veel breder probleem – bij de taalvaardigheid. Dat is het probleem. De rekentoets is niet te talig.

De heer Beertema (PVV): Ik onderschrijf dat gedeeltelijk. Wat Van de Craats zegt, snijdt zeker hout. Het cijferen zoals we dat hadden, is vrijwel verdwenen. Dat zou voor een gedeelte moeten terugkomen, zeker in het basisonderwijs. Aan de andere kant heb je op vmbo-niveaus wel een zekere context nodig. Nogmaals, ik heb niet zo veel problemen met die heel kleine context die ik zie en die wordt verluchtigd met plaatjes van een kruiwagen voor de leerlingen die niet weten wat een kruiwagen is. Ik vind dat prima. Ik ben het er echter met de heer Van Meenen over eens dat we over die uitgangspunten zeker moeten nadenken.

Dat neemt het volgende niet weg. Ik heb in een vorig debat het Segbroek College al eens genoemd. Er is helemaal niks bijzonders aan die school. Het is een doodgewone school, een beetje een gemengde school. Toen de rekentoets er indertijd aan kwam, heeft het college actie ondernomen. De schoolleiding heeft gezegd: we gaan een coördinator benoemen, een voorzitter, en we gaan er extra faciliteiten op zetten. Dat heeft de school allemaal gedaan. Eigenlijk heeft die school alle succesfactoren toegepast die volgens het steunpunt en zo toegepast zouden moeten worden. Dat is geen wonder, maar werken volgens dat traject. En wat gebeurt er? Vorig jaar is 91% op het vmbo geslaagd voor de rekentoets. Voor het havo heb ik het zo gauw niet bij de hand, maar ook daar was het prima in orde. Het kan dus, zo zeg ik tegen de heer Van Meenen in antwoord op zijn vraag.

De heer Beertema (PVV): Ik noemde net al de rol van al die sectorraden en zo. Ik heb al even Stichting Platforms VMBO genoemd, die ik bij BNR hoorde vertellen hoe ongewenst en zielig het is als een leerling die goed kan koken, niet op niveau 3 of 4 wordt toegelaten omdat hij gezakt is voor een rekentoets. Die leerling wordt geweigerd op die opleiding. Ik vind dat inderdaad stemmingmakerij, die vooral voor leerlingen op niveau 2 oneerlijk is. Het advies voor die leerling die de toets niet haalt, had moeten zijn: ga naar niveau 2, want dan heb je nog een buitengewoon nuttige opleiding, waar je een heel degelijk vak kunt leren, en als je dat diploma dan hebt, als je op dat niveau gekwalificeerd bent, dan heb je alle mogelijkheden om via het bedrijfsleven door te groeien naar hogere opleidingen en zelfs naar het hbo. Dit soort geluiden, afkomstig van een platform als de Stichting Platforms VMBO, vind ik dus echt onverantwoord.

We horen, ten slotte, geluiden over mogelijke entreetoetsen op de pabo. Mevrouw Straus refereerde er al aan. Hoe staan de bewindslieden tegenover het met een taal- en rekentoets vooraf selecteren van studenten? Ik kan mij zeker vinden in de redenering van de pabo's. Hoe vaak gebeurt het niet dat bijvoorbeeld SPW 4-studenten doorstromen naar de pabo, vervolgens een jaar of twee klungelen met die reken- en taaltoets en dan na twee jaar alsnog stoppen? Ik begrijp de pabo's wel die zich daarop willen voorbereiden. Als je echt een gemotiveerde student bent, een student met een probleem met taal of rekenen maar wel beschikkend over de passie om dat prachtige beroep te gaan uitoefenen, dan zet je alle zeilen bij om die toets te halen en op die manier toegang te krijgen tot de pabo. Dat lijkt me niet gek.

Ik rond af. We zouden geen genoegen moeten nemen met de middelmaat als we meer uit onze kinderen kunnen halen. Ook hier is de boodschap: leg de lat hoger, geef een toets betekenis en kijk vervolgens naar de gevolgen. Je zult zien dat de resultaten verbeteren, dat het leerlingen motiveert maar vooral ook dat het leerkrachten motiveert en hen gewoon weer hartstikke trots maakt als ze weer iets hebben bereikt op dat gebied. We moeten de berg op en niet de berg af.

Staatssecretaris Dekker: Voorzitter. Rekenen is belangrijk. Ik heb vanmiddag niemand dat horen ontkennen. Dat geldt voor alle leerlingen, of ze nu timmerman willen worden, of dokter, loodgieter, leraar, klassehulp of verpleegkundige. Je zult maar in een operatiekamer staan waar iemand wordt binnengebracht en in een acute situatie à la minute moeten uitrekenen hoeveel medicijnen er moeten worden toegediend om een patiënt te helpen. Het is toch wel handig als we kunnen rekenen.

Acht jaar geleden constateerden wij dat de taal- en rekenvaardigheden van de leerlingen nog niet op orde waren. Dat kwam met name tot uitdrukking in het hoger onderwijs. Ik noem met name de pabo, waar toen grote aantallen leerlingen zakten voor de taal- en rekentoets. Er is toen gekeken naar het taal- en rekenonderwijs. De conclusie was dat dat te versnipperd was. Er was ook geen duidelijk beeld van wat we van onze kinderen zouden moeten en kunnen verwachten. Op welk moment zouden ze wat precies moeten kennen en kunnen? Dat leidde ertoe dat in 2010 de Wet referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen in de Tweede Kamer werd aangenomen. Daarvoor bestond brede steun. Ik denk dat de heer Bisschop misschien een punt heeft als hij zegt dat de SGP er destijds niet voor was. Daarmee werd het startschot gegeven voor het fors verbeteren van de taal- en rekenvaardigheden van de leerlingen.

Laat ik beginnen met goed nieuws, want dat is er zeker. Op het gebied van taal gaat het goed. De invoering van de referentieniveaus Nederlands ligt op schema. Wat betreft de rekentoets en de rekenreferentieniveaus gaat het in het vwo goed, maar minder goed op de niveaus vmbo en havo, terwijl het vooralsnog ook achterblijft in het mbo. Dat blijkt ook uit de rapportages van de steunpunten taal en rekenen. Zij hebben gesprekken gevoerd met ruim 400 scholen en concluderen dat scholen in het begin misschien een beetje te afwachtend zijn geweest met de voorbereiding op het taal- en rekenonderwijs. Op een gegeven moment zijn we begonnen met de pilots. Die vielen natuurlijk niet helemaal koud op het dak. Eerst waren er twee jaar diagnostische toetsen. Daarna is twee jaar met pilots gedraaid. Dat heeft bij nagenoeg alle scholen ertoe geleid dat ze wakker zijn geschud. We zien ook een heel belangrijke omslag. Scholen laten op dit moment hun leraren bijscholen en nemen instap- en voortgangstoetsen af om ook formatief te bekijken waar leerlingen precies staan en hoe ze verder kunnen worden geholpen. Ze geven ook meer aandacht aan zwakke leerlingen of leerlingen met een achterstand. Daarvoor programmeren ze, waar nodig, ook extra lesuren rekenen in. Daarbij kunnen ze aankloppen bij en hulp krijgen van het Steunpunt taal en rekenen vo.

Het verschilt overigens ook nog wel per school. Er zijn scholen die het eigenlijk best goed doen. Laat ik een voorbeeld geven: scholengemeenschap Novum in Voorburg. Die zal de heer Van Meenen bekend voorkomen. Hij roept nu «gymnasium», maar volgens mij zit er ook havo en mavo. In ieder geval worden daar veel voldoendes gescoord. Het Dendron College in Horst laat goede resultaten zien. Het AOC Oost in Borculo scoort op alle leerwegen ruim voldoende. Een paar weken geleden was ik op pad met René Kneyber, een leraar die hier vaak wordt aangehaald. Hij geeft les op het vmbo-kb. Hij gaf aan dat hij hard heeft gewerkt maar goede resultaten heeft gehaald op de rekentoets.

Dit is echter nog lang niet het algehele beeld. Ik denk echt dat we reëel moeten zijn: we zijn er nog lang niet. Ik ben wel blij met de extra inzet die scholen plegen. Het ziet ernaar uit dat bijna de helft van de leerlingen op dit moment een onvoldoende voor de rekentoets zou halen en er dus een onvoldoende op de bijlage van de cijferlijst zou komen te staan. Dat is zonde, ook nu al. We zeggen vaak dat we leerlingen niet de dupe mogen laten worden van een rekentoets die misschien nog niet voldoet of van rekenonderwijs dat nog niet de tijd heeft gehad om op een goed niveau te komen. Ik ben het daarmee voor de volle 100% eens. We moeten echter niet net doen alsof leerlingen niet ook nu al een beetje de dupe zijn. Leerlingen krijgen op dit moment ook niet het rekenonderwijs dat ze zouden moeten krijgen of waarop ze recht hebben. We moeten er dus met zijn allen heel hard aan trekken om dat goed op orde te krijgen. We mogen pas tevreden zijn als dat zo is. Dat vergt veel inspanning. Nogmaals, leerlingen mogen niet de dupe worden.

We moeten ook goed bezien of de rekentoets een goede uitwerking is van de referentieniveaus, of hij niet te talig is of anderszins te complex is, bijvoorbeeld doordat de opgaven niet goed in elkaar zitten. Naar aanleiding van de door de Tweede Kamer georganiseerde hoorzitting hebben we een commissie onder leiding van professor Bosker ingesteld. De commissie moest bekijken of de toets een goede uitwerking van de referentieniveaus is. Dat was de hoofdvraag van het onderzoek. We hebben uit die hoorzitting expres ook de grootste criticasters aan boord gevraagd: laat de meest kritische en strengste mensen er maar eens naar kijken. De commissie-Bosker heeft in haar rapport goede aanbevelingen gedaan. Als deze worden doorgevoerd, moeten ze leiden tot een waarborging van de referentieniveaus. De Minister en ik hebben beiden gezegd dat we het een goed rapport vinden en dat we het integraal en onverkort willen overnemen.

Ik wil graag twee dingen bespreken. In de eerste plaats wil ik het hebben over het pièce de résistance: de rekentoets. Vervolgens wil ik ingaan op wat precies nodig is om er te komen, wat we nog kunnen doen om het rekenonderwijs op een goed niveau te krijgen.

Ik begin dus met de rekentoets. Ik ben het helemaal eens met de heer Rog dat die haast een doel op zich lijkt te worden, om het zo maar te zeggen. Dat zou hij niet moeten zijn. Het gaat uiteindelijk om goed rekenonderwijs. Tegen de heer Rog, maar ook tegen de heer Van Meenen en de heer Van Dijk, wil ik nog wel dit zeggen: als ik ook maar enigszins het gevoel had dat uitstel of afstel van de rekentoets enorm zou bijdragen aan het verbeteren van het rekenonderwijs in Nederland, dan had ik dat serieus overwogen. Echter, noch de commissie-Bosker, noch de twee rapporten van de Steunpunten taal en rekenen zeggen dat. Integendeel, het Steunpunt taal en rekenen vo zegt dat een van de redenen waarom scholen in het begin misschien wat traag op gang zijn gekomen, is gelegen in het feit dat we eerder de rekentoets twee jaar hebben uitgesteld. Met andere woorden: ik denk dat het goed is om door te gaan. Dat spreekt ook uit beide rapporten.

Er moet wel wat worden verbeterd. De commissie-Bosker geeft zeer concrete aanbevelingen over de rekentoets, de context van die toets en de manier waarop die kan worden verbeterd. Het gaat daarbij om vijf onderdelen: de kwaliteit van de toetsen en opgaven, transparantie en openbaarheid, de toetsvorm, de zogeheten referentiecesuur oftewel de hoogte van de lat, en de herkansingsmogelijkheden. Voor de eerste drie punten geldt: no regret, onmiddellijk doen. We nemen die punten over. Het zijn aanpassingen die we relatief goed en relatief snel kunnen doorvoeren. Een heel groot deel van die aanpassingen kan al in de toets van volgend jaar worden gerealiseerd. Ik noem een paar voorbeelden. Het punt van de taligheid kwam ook vorig jaar al even ter sprake. Dit jaar hebben we wat dat betreft al een en ander verbeterd en volgend jaar zullen we het nog verder verbeteren. Wat betreft de transparantie, de openbaarheid en het kunnen terugbladeren meld ik dat er volgend jaar kan worden teruggebladerd. We gaan er ook voor zorgen dat er een vorm van inzagerecht volgend jaar wordt geregeld. We moeten nog even bekijken hoe dat precies gebeurt, maar ik kan me voorstellen dat we dat doen naar analogie van de andere digitale examens in het vmbo. Het punt bij een digitaal examen is namelijk altijd dat je niet per se op één vast moment voor alle leerlingen het examen moet afnemen. Die flexibiliteit willen we er graag in houden. Aan de andere kant willen we toch dat leerlingen achteraf inzicht kunnen hebben in de opgaves die ze hebben gemaakt, zodat ze kunnen zien welke vragen ze goed en welke ze niet goed hebben gemaakt. Dit zijn stuk voor stuk dingen die we kunnen regelen. Datzelfde geldt voor de herkansingsmogelijkheden. Ook daarvan hebben we gezegd: we gaan bekijken of er voor leerlingen wellicht een extra mogelijkheid om te herkansen kan komen. Anders dan bij het schoolexamen is er maar één toets: nu kunnen de leerlingen die maken in het voorlaatste jaar en een herkansing doen in het laatste jaar. Wellicht zou het helpen als je wat dat betreft nog een extra mogelijkheid biedt.

Staatssecretaris Dekker: Volgens mij hebben wij de commissie-Bosker gehad om hier wat zinnige dingen over te zeggen. U haalt de heer Meijerink aan. Ik heb ergens een vooraankondiging gezien van een interview dat moet plaatsvinden in september. Ik ben alleszins bereid om met iedereen te spreken. Ik heb ook onmiddellijk de telefoon gepakt om navraag te doen toen ik het een en ander las over de heer Bosker, die wat geroepen had. Hij zei dat het totaal uit zijn verband was gerukt. Ik heb op dit moment echt geen aanleiding om te veronderstellen dat de referentieniveaus die we toen volgens mij met zijn allen breed hebben vastgesteld, niet de referentieniveaus zijn die voor deze leerlingen haalbaar zijn. Er moeten een paar dingen gebeuren. Het onderwijs op scholen kan en moet beter, de rekentoets kan en moet beter en we moeten zorgen voor een zorgvuldig traject daarnaartoe opdat leerlingen niet de dupe worden van een toets die nog niet helemaal op orde is of van rekenonderwijs dat nog niet helemaal op orde is.

Ik ga nog even door op dat laatste punt. Dat is best een ingewikkeld punt. In het rapport van de commissie-Bosker en in het rapport van het Steunpunt taal en rekenen vo wordt het aspect van een zorgvuldige invoering aangehaald. Het is echter nog best ingewikkeld om dat technisch te vertalen en om dat handen en voeten te geven. Bosker zegt: giet de referentiecesuur nog niet in beton en geef scholen en leerlingen de mogelijkheid om daarnaartoe te groeien. Het Steunpunt taal en rekenen vo zegt: bekijk of je desnoods niet tijdelijk nog wat moet aanpassen in de slaag-zakregeling. Ook daarmee geef je scholen en leerlingen tijd om naar dat niveau toe te groeien. Het bepalen van die cesuur is mensenwerk. Ik denk echter wel dat we experts daarnaar moeten laten kijken. Het voorstel van de Minister en mij is om dat in de zomer te laten doen, zodat we dat in het najaar hebben. We moeten gewoon eens even laten bekijken wat nodig is om ervoor te zorgen dat leerlingen straks niet onnodig de dupe zijn. Eigenlijk is dat een technische exercitie.

Staatssecretaris Dekker: Ik ben het daarover niet met de heer Rog eens. We hebben nog twee jaar te gaan. Scholen verrichten al allerlei activiteiten op het gebied van rekenen. Zij verbeteren die, ook al voor deze leerlingen. Ik verwijs hiervoor naar de rapporten van de steunpunten. Ik merk dat scholen erg enthousiast zijn om dat gewoon nog twee jaar voort te zetten. Het doel is dat leerlingen die aan de eindstreep komen, goed onderwijs hebben gehad en in staat zijn om het minimumniveau dat wij met z'n allen hebben geformuleerd, te halen. Ik zou het vreemd vinden om al bij voorbaat te zeggen dat dit onmogelijk is. Het enige waar wij naar moeten kijken, is hoe wij dat op een zorgvuldige manier kunnen doen.

Daarbij past één extra opmerking. In de genoemde rapporten wordt gezegd dat voor het allerlaagste niveau van het vmbo-bb of voor kinderen met ernstige vormen van dyscalculie misschien wat extra's moet worden gedaan omdat die leerlingen dat niveau misschien helemaal niet kunnen halen. We gaan kijken of wij daarbij maatwerk kunnen toepassen, maar voor het overgrote deel van de leerlingen in het vmbo en op het havo moeten de niveaus zoals die nu zijn geformuleerd, haalbaar kunnen zijn.

Staatssecretaris Dekker: Over de echt zwakke leerlingen, de echt kwetsbare leerlingen, heb ik al het een en ander gezegd. Dat vraagt om meer maatwerk. Ik denk aan kinderen met zware vormen van dyscalculie of aan kinderen op bb-niveau. Dat staat ook in de brief. Van leerlingen die in staat zijn om vmbo-tl te doen, mag je echter verwachten dat zij een minimaal niveau hebben. Dat doen wij ook bij Nederlands of wiskunde. Dat zijn de niveaus die wij in 2010 hebben afgesproken. Nu is de vraag hoe wij ervoor zorgen dat wij dit in een zorgvuldig tempo realiseren, met een goede toets, met scholen die daar echt hard werk van maken, en hoe wij voorkomen dat leerlingen in 2016 onnodig de dupe worden als dat niveau er niet is. Dat vraagt wat van die knop, waar ook Bosker naar verwijst: kijk naar de cesuur, en de steunpunten: kijk naar de aanpassing van de slaag-zakregeling. Dat is ingewikkeld en daar zitten een hoop haken en ogen aan. De Minister en ik vinden het echt goed dat een aantal deskundigen daar nog eens naar kijken. In het najaar komen wij daar bij de Kamer op terug.

Ik ga wat sneller door een aantal dingen van de toets heen. Misschien hebben wij een aantal aspecten al benoemd.

Mevrouw Jadnanansing vroeg of het nu een formatieve of een summatieve toets is. Indertijd is echt afgesproken dat dit een summatieve toets is, een toets waarmee het onderwijs wordt afgesloten. Dit is te vergelijken met bijvoorbeeld het wiskunde-examen, het examen Nederlands of het biologie-examen. Dat laat onverlet dat ik zie dat leraren met formatieve vormen van toetsen – dat is dus al voor het eindexamen – heel goede resultaten kunnen bereiken. Als je bij wijze van spreken in klas 2 of 3 van het havo wat doet, kun je precies zien waar een leerling goed in is en op welk vlak hij de komende twee jaar nog even moet worden bijgespijkerd. Dat soort vormen van toetsen helpt het onderwijs beter te maken. Leraren moeten daar uiteraard zelf over gaan, maar als wij hen daarbij kunnen helpen, doen wij dat graag. Een van de dingen die daarbij kunnen helpen, is de diagnostische tussentijdse toets. We hebben nu gezegd dat een heel debat over de vraag of die nu wel of niet moet worden verplicht, deze discussie alleen maar bezwaart; laten we scholen die dit een interessant en een goed diagnostisch instrument vinden de mogelijkheid geven om daarmee vast aan de slag te gaan.

De heer Bisschop vroeg of het niet ook mogelijk moet zijn om de rekentoets op papier te maken. Dat is een van de suggesties die Bosker doet, althans, hij stelt voor om dat nou eens even te onderzoeken. Dat is precies wat wij gaan doen. Wij gaan dat onderzoeken. Indertijd is heel bewust gekozen voor digitaal. Dat heeft een aantal voordelen. Je kunt het flexibeler doen en op verschillende momenten. Het vergt ook minder nakijkwerk van leraren. Desalniettemin hebben we gezegd dat wij er wel naar gaan kijken. Desnoods vragen wij ook aan een aantal leraren hoe zij daartegenover staan.

Door de leden van deze commissie is een aantal extra suggesties gedaan.

De heer Bisschop vroeg waarom niet alleen vragen worden gesteld die zonder rekenmachine kunnen worden beantwoord. Bij het vaststellen van de referentieniveaus hebben wij gezegd dat het in feite om twee dingen gaat. Het gaat om hoofdrekenen, maar ook om contextuele vragen en sommen, die al dan niet met de rekenmachine gemaakt moeten kunnen worden. Tegenwoordig hebben we allemaal een smartphone, en dat geldt zeker voor de leerlingen die nu in het voortgezet onderwijs zitten. Aan de ene kant wil je hun leren hoe zij eenvoudige sommen uit het hoofd kunnen uitrekenen, maar aan de andere kant is een deel van rekenen ook beredeneren hoe je een mathematisch probleem, een rekenkundig probleem, kunt vertalen naar iets waar je bijvoorbeeld een calculator voor kunt gebruiken. Ik denk dat wij dat dus nooit helemaal moeten uitsluiten. Bosker heeft hierover ook een aanbeveling gedaan. Sommige opgaven zijn door het ingewikkelde verhaal erg complex. Bosker zegt hierover eigenlijk twee dingen. Je kunt bekijken of je daar meer stappen in kunt aanbrengen, zodat bij wijze van spreken ook voor deelaspecten van de vraag punten kunnen worden gehaald, en als je er eenvoudige opgaves uit maakt, hoef je de rekenmachine daarvoor minder in te zetten. Dat is ook een van de aanbevelingen waarmee wij aan de slag gaan.

De heer Rog vraagt waarom het geen schoolexamen kan worden. Het is nu eigenlijk echt een toets, een soort eindexamen, terwijl je voor bepaalde vakken zowel een schoolexamen als een centraal examen hebt. Indertijd is gezegd dat je bij rekenen niet zoals bij Nederlands een onderscheid kunt maken tussen dingen die je goed kunt toetsen, zoals spelling en tekstverklaren. Die onderdelen kunnen centraal worden getoetst, terwijl je een opstel bijvoorbeeld liever bij een schoolexamen laat maken. Daardoor is dat materie die beter centraal te toetsen is. Omdat het zo'n eenmalig moment is, willen we wel nog eens goed bekijken of we leerlingen niet een extra herkansingsmogelijkheden willen geven. De leerling heeft de toets bijvoorbeeld gemaakt, maar had even zijn dag niet. Hij hangt dan niet onmiddellijk. Dat is een aanbeveling van Bosker die wij bij onze overwegingen betrekken.

Staatssecretaris Dekker: Dat laatste kan. Het gaat dan vaak om kinderen die het basisniveau hebben gehaald en die het ook weleens op een hoger niveau willen proberen. Dat zijn natuurlijk niet de kinderen om wie wij ons vandaag zorgen maken. De kinderen om wie wij ons zorgen maken, zijn de kinderen die überhaupt het basisniveau niet halen. Het antwoord op de vraag van mevrouw Straus is dus: ja, dat kan.

Dan ga ik in op de vraag van de heer Rog. Indertijd is er heel bewust voor gekozen om van rekenen geen apart vak te maken, maar om het in te vlechten in andere vakken. Scholen kunnen er wel voor kiezen om er een apart vak van te maken. Je kunt het betrekken bij wiskunde of bij aardrijkskunde. Het hele lerarenteam kan ook besluiten om het in alle vakken terug te laten komen. Dat maakt het afnemen van een schoolexamen in dezen ook weer wat ingewikkelder. Traditioneel worden schoolexamens afgenomen over de echt verplichte vakken, die vervolgens ook trouw worden geëxamineerd. Veel van die vakken hebben ook een complexiteit die dat nodig maakt. In dat examen wil je meer vaardigheden toetsen. Sommige examens kun je goed centraal houden, andere vakken liggen meer op het vlak van een schoolexamen. Neem bijvoorbeeld de luistertoetsen bij de schoolexamens. Het is allemaal iets minder complex bij dit soort onderwijs, bij de rekentoets.

De heer Van Meenen vroeg of het niet beter is om aan het eind van de onderbouw te toetsen. Niets sluit uit dat je toetst aan het eind van de onderbouw, bijvoorbeeld met formatieve toetsen. Daar heb ik zojuist ook al iets over gezegd. Ik denk echter dat goed rekenonderwijs in de hele schoolcarrière belangrijk is. Dat geldt zowel voor het basisonderwijs en het hele voortgezet onderwijs als voor het mbo. Als je aan het einde van de onderbouw gaat toetsen, bestaat toch het risico dat dit weer wegzakt in de drie jaren daarna, of in het vmbo in het examenjaar daarna, en dat dit vervolgens in het mbo weer moet worden opgepakt. Je wilt dat dus ook geleidelijk in elkaar laten overlopen. In denk dat het goed is om dit aan het einde van het voortgezet onderwijs te doen, maar ik denk ook dat scholen er verstandig aan doen om tussentijds te kijken hoe het staat met de ontwikkeling van de kinderen.

De heer Van Meenen (D66): Met die redenering moet je ook rekenonderwijs op de universiteit blijven geven, want het zakt weer weg. Mijn redenering was gebaseerd op het feit dat je die vaardigheden ook in de bovenbouw nodig hebt. Het is niet zo dat je die pas aan het eind van de bovenbouw nodig hebt. Je hebt die nodig bij de start van het middelbaar onderwijs en in de bovenbouw. Ik begrijp niet waarom het niet op dat moment al op orde zou moeten zijn, maar pas aan het eind. Dus pas op het moment dat je de school verlaat, moet je kunnen rekenen? Dat lijkt mij een merkwaardige redenering. Graag hoor ik daarop nog een reactie van de Staatssecretaris.

De Staatssecretaris zegt terecht dat men in het onderwijs zelf kan kiezen voor de manier waarop men rekenonderwijs aanbiedt. Men kan het apart doen, of geïntegreerd. Dat zou dan toch ook voor de toetsing zo moeten zijn. Rekenen is geen doel op zichzelf. De Staatssecretaris heeft al gezegd dat de rekentoets geen doel op zichzelf is. Ondertussen worden echter voortdurend doelredeneringen aangehangen om te beargumenteren waarom de rekentoets er vooral moet komen. Waarom kunnen we niet naar een model waarin het onderwijs en de toetsing, ook dus aan het eind van het onderwijs, geïntegreerd plaatsvinden? Heel veel mensen in deze zaal kunnen heel goed rekenen en hebben nog nooit een rekentoets gedaan. Dat komt omdat het onderwijs daarop was ingericht en omdat rekenen van belang was. Dat is waar we naar terug moeten. Dat is het doel.

Staatssecretaris Dekker: Ik ben het helemaal met de heer Van Meenen eens dat je rekenen in het hele onderwijs nodig hebt, maar daar zit wel een ontwikkeling in. Meijerink zei niet voor niets: dit is het niveau aan het einde van de basisschool, dan neemt het voortgezet onderwijs het over en dan zijn dit de niveaus aan het einde van het vmbo, aan het einde van het havo en het einde van het vwo. Volgens mij is dit iets wat constant onderhoud vraagt. Ik begrijp niet helemaal wat de heer Van Meenen nu bedoelt als hij zegt dat leerlingen op nul binnenkomen. We hebben toch ook gezegd dat rekenen in het basisonderwijs belangrijk is. Het is volgens mij belangrijk dat het voortgezet onderwijs het stokje overneemt en er verder aan gaat werken, en niet alleen in de onderbouw, maar ook in de bovenbouw. Als het goed is, ontwikkelen leerlingen zich dan gedurende de hele schoolloopbaan.

Scholen kunnen er nu voor kiezen om rekenonderwijs geïntegreerd in hun vakken aan te bieden. Je kunt het een onderdeel laten zijn van wiskunde, maar je kunt het ook breder aanbieden of ervoor kiezen om aparte rekencursussen of rekenlessen aan te bieden. Je kunt er bij wijze van spreken zelfs een vak van maken. Laat dat aan de scholen. In het rapport van het Steunpunt taal en rekenen vo staat dat voor verschillende varianten wordt gekozen en dat de ene variant niet per se beter uitpakt dan de andere.

Staatssecretaris Dekker: Ik zal dat doen.

Er zijn ook vragen gesteld over beter rekenonderwijs, en volgens mij is dat wat op dit moment het hardst nodig is. Ik denk dat wij de scholen daar ook echt bij kunnen ondersteunen. We zien dat er nu grote verschillen zijn tussen scholen. Tussen de 10% beste en de 10% zwakste scholen zitten soms wel drie punten. Er is dus echt perspectief voor verbetering. Wij hebben nog een lange weg te gaan. Daarvoor hebben wij de Steunpunten taal en rekenen.

Mevrouw Jadnanansing vroeg of de ondersteuningswebsite zo snel mogelijk de lucht in kan. Naar mijn beste weten is die al in de lucht. Verder ondersteunen wij de scholen niet alleen met handreikingen en goede voorbeelden, maar ook met geld. In 2014 krijgen de scholen in het voortgezet onderwijs 150 miljoen uit de prestatiebox om onder andere hun rekenonderwijs op orde te brengen. Daar ligt dus echt wel een enorme opgave.

Voorzitter, ik ben door mijn vragen heen.

Minister Bussemaker: Voorzitter. Ik kan heel kort zijn want de Staatssecretaris heeft al veel vragen beantwoord. Ik wil specifiek ingaan op de vragen die zijn gesteld over het mbo en de overgang naar het hoger onderwijs.

Ik had laatst een discussie met leraren uit het po en vo over de eenentwintigste-eeuwse vaardigheden en over de vraag wat de leerlingen nog meer moeten leren om in de toekomst hun weg te kunnen vinden. Een aantal leraren zeiden toen: dat begint bij taal en rekenen, want als leerlingen niet beschikken over goede vaardigheden in taal en rekenen, kunnen zij de rest eigenlijk ook niet. Een bakker moet bijvoorbeeld ook gewoon goed Nederlands kunnen schrijven. Als hij niet weet hoe hij «tompoes» moet schrijven, kan hem dat op een gegeven moment klanten kosten, om het maar simpel te zeggen. Dat is misschien nog een eigen keuze, maar wat te denken van een verpleegkundige die niet goed kan rekenen en daardoor verkeerde medicijnverhoudingen toepast? Dan hebben we echt een probleem.

Een mbo-opleiding kwalificeert voor een beroep of een vervolgopleiding en voor het functioneren als burger. Daarover is al lange tijd een discussie gaande. Daar is ook al uitgebreid naar verwezen. Ook de commissie-Meijerink stelt vast dat de drievoudige kwalificatie van het mbo onomstreden is en dat taal en rekenen daarvoor van groot belang zijn. Er wordt weleens een tegenstelling gecreëerd tussen aan de ene kant taal en rekenen en aan de andere kant wat nog meer moet worden geleerd, maar daar verzet ik mij tegen. Taal en rekenen vormen een basis om wendbaar te kunnen zijn, om mee te kunnen bewegen met de economie, die alleen maar sneller verandert. Het is ook van belang dat toekomstige professionals weerbaar zijn. Het is van belang dat je je als burger weerbaar kunt opstellen, je eigen administratie kunt bijhouden en zelfredzaam kunt zijn.

Eigenlijk heeft die conclusie sinds die een aantal jaren geleden is getrokken, alleen maar aan kracht gewonnen. Deze algemene invalshoek vraagt natuurlijk om maatwerk. Ik denk dat de Staatssecretaris daar heel veel over heeft gezegd. Dat betekent dat studenten hiervan niet de dupe mogen worden en het betekent al helemaal niet dat kwetsbare groepen, zoals studenten in de entreeopleiding in het mbo of studenten met een zware dyscalculie, van dit beleid de rekening zouden betalen. Dat laten wij dus niet gebeuren.

In het studiejaar 2014/2015 komt een aangepaste rekentoets met lagere exameneisen beschikbaar voor leerlingen met ernstige reken- of wiskundeproblemen of dyscalculie. Die is wel bedoeld voor die groep. Twee weken geleden stond ik voor een zaal en toen zei iemand: deze student heeft vreselijke dyscalculie en die kan nu niet door naar het hbo en dat is een vreselijke schande. Toen heb ik wel gezegd dat wij niet voor niks eisen hebben gesteld, ook aan vervolgonderwijs. Dat zijn wel de basale eisen die wij stellen. Met een vmbo-diploma moet je naar een havo of een vwo kunnen, met een mbo-4-diploma moet je toelaatbaar zijn op het hbo. Daaraan willen wij niet in algemene zin tornen. We houden dus juist rekening met die groepen.

Minister Bussemaker: Daarom maak ik aan de ene kant een onderscheid voor de kwetsbare groepen. Die gaan niet naar de pabo. Dan gaat het om de studenten in een entreeopleiding of om studenten met een zware dyscalculie. Aan de andere kant wil je voor studenten die in het mbo zitten en door willen naar een hbo-opleiding – daar spreekt de heer Rog over – een basisniveau realiseren. Naar mijn idee hebben wij het goede systeem dat je met een bepaald diploma, met een mbo-diploma, in principe toelaatbaar bent voor het hbo. Daar hebben wij de afgelopen tijd veel met elkaar over gediscussieerd. We hebben gezegd dat je wel een bepaalde basiskennis moet hebben. Daarom hebben wij verwantschapregels ingevuld: je mag niet meer met een opleiding welzijn naar een techniekopleiding.

Wat ik echter wil vermijden, is dat de rekentoets door het hbo als een nieuw selectiemiddel zal worden gebruikt. Dat is nog een inhoudelijke grondslag. Dan wordt het immers een middel voor selectie aan de poort, en dat willen we niet. Dan gaan we echt het hele systeem verschuiven. Dat is voor mij een belangrijke reden om te zeggen dat het juist in het mbo moet. Mbo-4 is een professionele opleiding, maar met dat diploma kun je in principe ook door naar het hbo. We moeten dus heel voorzichtig zijn met eisen bij allerlei opleidingen. Ik zie het nu al schuiven. Het begon met de pabo. Daar waren goede redenen voor. De Kamer wilde dat ook. Ik weet niet meer wie daarnaar vroeg, maar daarom heeft de commissie-Meijerink dat niet meer apart opgenomen. Dat was immers al vastgesteld. We moeten er wel voor zorgen dat we niet aan alle hbo-opleidingen extra eisen gaan stellen. Dat doe je door ervoor te zorgen dat de basiskennis op mbo-4-niveau geborgd is.

Minister Bussemaker: Dat vind ik een zeer zorglijk signaal. Dat is natuurlijk niet wenselijk. Scholen in het mbo mogen studenten niet weigeren enkel op basis van een laag resultaat op de rekentoets. Op dit moment mogen scholen een student alleen weigeren als de student niet aan de eventuele vooropleidingseisen voldoet. Voor de overgang van het vmbo naar het mbo geldt eigenlijk hetzelfde verhaal als het verhaal dat ik net hield over de overgang van het mbo naar het hbo. Van de instelling mag worden verwacht dat zij daar zorgvuldig mee omgaat in een situatie waarin de student geen reële kans heeft om de opleiding af te ronden omdat er bijvoorbeeld onvoldoende beroepspraktijkvormingsplekken zijn. Dat is een heel ander verhaal. Als een student een opleiding wil volgen voor een beroep waarvoor veel rekenvaardigheden nodig zijn, maar de student slecht is in rekenen, dan kan de instelling de student beter begeleiden naar een andere studie. Dat mag een instelling wel doen. Daar hebben we in het hbo allerlei manieren voor. Dat gaan we ook proberen in het mbo. Ik noem studiebijsluiters, studiekeuzechecks, proefstuderen of laten zien dat sommige vakken echt wel veel vragen, soms op het gebied van rekenen, maar soms ook op het gebied van heel andere soorten kennis en vaardigheden.

Wij willen dus niet dat studenten alleen op basis van een laag resultaat op de rekentoets worden geweigerd. Ik hoor de heer Beertema zeggen dat alle koepels tegen waren, maar de MBO Raad is heel erg voor. Die ziet alles precies gebeuren. Het trekt allemaal naar het mbo toe. De raad voelt de druk van het vmbo en voelt de druk van het hbo. Om dit soort situaties te vermijden, moet je er volgens de raad voor zorgen dat de rekentoets in het vo, ook in het vmbo, goed wordt doorgevoerd. Dat is naar mijn mening alleen maar een extra argument voor de rekentoets, maar we gaan het Steunpunt taal en rekenen vo wel vragen om de mbo-instellingen nogmaals over dit thema te informeren, omdat wij dit echt onwenselijk vinden.

Minister Bussemaker: Zo kort mogelijk, bij voorkeur twee jaar. Dan hebben wij hierover immers helderheid. Hoe langer het duurt, hoe ingewikkelder het wordt. Het schuift allemaal door. Hoe langer de discussie bij het vo duurt, hoe langer het ingewikkeld blijft bij de overgang naar het hoger onderwijs. Ik hecht er zeer aan dat die termijnen zo kort mogelijk blijven. Dat is ook in het belang van studenten. Het is voor hen echt belangrijk dat zij weten waar zij aan toe zijn.

Mede door de interrupties heb ik volgens mij op alle vragen een antwoord gegeven.

De heer Rog (CDA): Voorzitter. Het rekenonderwijs en de rekentoets zijn nog niet op orde. Dat is ook vandaag weer door de bewindslieden erkend. Ik steun hun acties om dat rekenonderwijs verder op orde te brengen. Laat dat duidelijk zijn.

De rekentoets zou geen doel op zichzelf zijn, zegt de Staatssecretaris, maar in werkelijkheid is alles erop gericht om over twee jaar een rekentoets te introduceren en mee te laten wegen in de zak-slaagregeling terwijl wij niet weten hoe die eruitziet. Voor het CDA gaat dat te ver. Leerlingen zouden volgens de commissie-Bosker niet de dupe mogen worden, maar de beste manier om dat te voorkomen is om de rekentoets niet mee te laten wegen op het examen.

Voorzitter, ik vraag een VAO aan zodat ik een motie kan indienen gericht op het stappenplan dat ik in de eerste termijn heb geïntroduceerd. Vanzelfsprekend is deze motie erop gericht het cijfer voor de rekentoets te noteren op een bijlage bij het diploma in plaats van te laten meewegen in de zak-slaagregeling.

Mevrouw Jadnanansing (PvdA): Voorzitter. De zorgen die ik anderhalf jaar geleden had, zijn nog altijd niet helemaal weggenomen. Ik hoor de Staatssecretaris zeggen dat wij met het advies van Bosker in de hand, er het komende jaar wel komen. Ik twijfel echter nog. Daarom zou ik graag zien dat wij over ruim een jaar de implementatie van deze adviezen evalueren en nogmaals naar de rekentoets kijken, opdat wij kunnen zien of het inderdaad lukt. Mocht het niet lukken, dan kunnen we dan nog aan de rem trekken. Ik zal hierover tijdens het VAO een motie indienen.

Ik hoor graag nog van de Minister een appreciatie van het vakdiploma.

Mevrouw Straus (VVD): Voorzitter. Ook ik heb in de eerste termijn gezegd dat het ons er echt om gaat beter rekenonderwijs in Nederland te realiseren. Dat begint in het po. Daar hebben wij het tijdens dit overleg weinig over gehad, maar daar ligt natuurlijk wel de basis. Daarna krijgt het een vervolg in het vo en mbo. We moeten eigenlijk tot de conclusie komen dat het jammer is dat het zover heeft moeten komen dat we nu hier praten over de rekentoets, dat het niveau van het onderwijs zo ver is gedaald dat het nodig is om als het ware een inhaalslag te maken.

Ik zie echter ook allerlei mooie dingen gebeuren. Zeker, we hebben hier veel zorgen geuit, en de Staatssecretaris en de Minister gaan die voortvarend oppakken, maar ik zie op de scholen die er wel werk van maken, ook mooie dingen. Zo zijn er bijvoorbeeld leerlingen die zeggen dat zij door die extra rekenles betere punten halen bij natuur- en scheikunde. Kijk, die dingen zijn weer mooi meegenomen.

Ik wil de Minister en Staatssecretaris dan ook vragen om vooral door te gaan en daarin wil ik hen ook steunen. Zorg ervoor dat de rekentoets zo snel mogelijk op niveau is en wordt ingevoerd. Alleen dan ontstaat de situatie waarin wij weer toe gaan werken naar dat betere rekenonderwijs en alleen dan krijgen de vervolgopleidingen weer het vertrouwen dat de kennis van de leerlingen op het juiste niveau is.

De heer Bisschop (SGP): Voorzitter. Ik vat mijn standpunt samen. Referentieniveaus zijn een uitstekend hulpmiddel. Zij kunnen voor leerlingen een touwladder zijn om hogerop te komen, maar wij moeten voorkomen dat zij een wurgkoord worden. Het risico daarop zit er echter nog steeds in. Ik zal dan ook met de heer Rog contact hierover opnemen.

Met toetsen heb ik op zichzelf geen enkel probleem. Ik denk dat die heel functioneel zijn. De vraag is eventjes hoe wij dit inrichten. Het startpunt, het vertrekpunt, is uiterst belangrijk bij het doordenken daarvan. Dat je een minimumniveau verbindt aan een onderwijsniveau is prima. Dat je denkt vanuit ruimte voor maatwerk voor leerlingen is uitstekend, alleen, is het dan die touwladder, of blijft het toch een wurgkoordachtige constructie? Daar wil ik graag verder over doorpraten. Ik denk dat hier enorme kansen liggen om de kwaliteit van binnen uit te stimuleren in plaats van deze van buitenaf op te leggen. Die wil ik graag benut hebben. Ik zal daarover graag actief adviseren.

De heer Jasper van Dijk (SP): Voorzitter. Ik dank de Minister voor het antwoord op de vraag van de studenten mbo waar zij terechtkunnen. Ik zeg ook dank voor de toezegging dat de mbo-scholen worden aangesproken op hun premature selectie, om het zo maar te noemen. Graag krijg ik bericht over hun reactie zodat ik weet of het inderdaad wordt aangepakt.

De Staatssecretaris veegde in mijn ogen nogal makkelijk de citaten van de heren Meijerink en Bosker van tafel. Het zou uit het verband zijn gerukt; het zou in andere interviews staan. Zegt hij nou dat zij het allemaal niet hebben gemeend wat in Didactief staat? Dat is nogal wat. Zij geven forse kritiek. Ik heb nog niet gehoord dat zij dat niet menen.

Tot slot heeft de Staatssecretaris een verstandige opmerking gemaakt. Hij heeft gezegd dat wij nu geen definitieve conclusies moeten trekken. Daar ben ik het mee eens. We moeten dus niet vandaag beslissen of die rekentoets er komt. We moeten bijvoorbeeld over een jaar een nieuw weegmoment creëren omdat er nog veel te veel onzekerheden zijn en er nog heel veel onderzoek wordt gedaan. Dat wacht ik dus rustig af.

Staatssecretaris Dekker: De heer Rog trekt een conclusie die ik niet teruglees in het rapport van de commissie-Bosker. Zowel de commissie-Bosker als de Steunpunten taal en rekenen vo zeggen: ga door, maar niet met oogkleppen op; doe het op een verstandige en zorgvuldige manier. Wat de heer Rog wil, is de hele boel op voorhand uitstellen of afstellen in die zin dat je het uit de slaag-zakregeling haalt. Dat gaat veel verder dan wat de commissie-Bosker zegt. Dat haalt in mijn ogen ook de druk van de ketel af. Dat is ook wat de Steunpunten taal en rekenen zeggen. Het feit dat wij dit voor twee jaar uit de zak-slaagregeling hebben gehaald – dat besluit hebben wij vorig schooljaar genomen – heeft ertoe geleid dat een aantal scholen toch het tempo van het doorvoeren van verbeteringen op het gebied van rekenen wat hebben teruggeschroefd. Wat ik erg belangrijk vind, is dat wij doorgaan met goed rekenonderwijs. Daarbij hoort uiteindelijk ook een toets die mee gaat tellen. Dat moet zorgvuldig gebeuren; de leerlingen mogen niet de dupe worden, maar het moet wel ergens over gaan.

Mevrouw Jadnanansing vroeg nog om een verdere toezegging. Het lijkt mij heel erg goed dat wij daar niet alleen maar over een jaar, maar wellicht ook over een halfjaar nog eens over praten, als we de experts hebben laten kijken naar de kwestie van de cesuur. Uiteraard doen wij dat ook over een jaar. Dan zijn we ook weer verder. Dan is de verplichte rekentoets voor een tweede keer gedaan. In de ontwikkeling en de resultaten zit toch een soort positieve, opgaande lijn. Dan kunnen we zien of die lijn zich doorzet. Naar mijn mening hoort dat ook bij een zorgvuldige invoering. We moeten de vinger aan de pols houden om het doemscenario waar wij allemaal niet voor zijn, te voorkomen.

Minister Bussemaker: Voorzitter. Ik was mevrouw Jadnanansing nog een antwoord verschuldigd op haar vraag over doorstroom en het arbeidsmarktdiploma, het vakdiploma. Laat ik nog een keer vooropstellen dat de vaardigheid in taal en rekenen voor alle studenten van belang is, ook in het kader van een Leven Lang Leren. Onlangs hebben wij debatten met elkaar gevoerd over laaggeletterdheid. We weten dat de kennis wegzakt. Laaggeletterden zijn veelal ouderen die hun taal niet in stand weten te houden op het niveau waarop zij die ooit hadden geleerd. Op mbo-2-niveau en mbo-3-niveau houd je vooral het niveau in stand waarop je het eerder hebt geleerd. Alleen al vanuit dat perspectief is het van belang. Tegelijkertijd weten we dat er leerlingen en studenten zijn die de referentieniveaus niet zullen kunnen halen. Volgens mij heb ik daar iets over gezegd. Ik denk aan leerlingen met ernstige reken- en wiskundeproblemen of aan leerlingen met dyscalculie. Wij moeten bekijken hoe wij ook die groepen kunnen bedienen. In de voortgangsrapportage is al gemeld dat wij weten dat een deel van de leerlingen in vo, vso en mbo dit ook in de toekomst niet aankan. Dan is het vooral de vraag wat daarvan de consequenties zijn voor hun doorstroommogelijkheden. Ik wil geen concessies doen aan de helderheid over het hoger onderwijs. Dat heb ik net ook al gezegd. Als je een diploma hebt, heb je recht op toelating tot het hoger onderwijs. Dan moeten we niet onmiddellijk gaan zeggen: nee, dat hoeft hier niet en moet daar wel. Wat dit dan betekent voor je diploma, moet wel duidelijk zijn. Voor een deel van de leerlingen in het mbo-2 en de entreeopleiding is het van belang dat je ze zo lang mogelijk bij je houdt. Daarbij is het op een gegeven moment vooral de vraag hoe je hun een goede overgang naar de arbeidsmarkt kunt bieden. Je weet immers dat er geen uitzicht meer is op een verder diploma. Ook dat is eigenlijk onderdeel van een algemener probleem. Dat verkennen we nu met de sectorraden. We bekijken wat de mogelijke oplossingen zijn. De Kamer wordt daar in het najaar 2014 over geïnformeerd.

Overigens is er in dezen ook nog een link met mijn brief over het mbo. We moeten laten zien hoe divers het mbo is. Dat is soms heel mooi, met excellentieprogramma's, en dat is soms ook best wel confronterend, namelijk als het daarbij gaat om groepen waarvan je weet dat zij de basale kennis niet kunnen halen. Ook die groepen studenten wil je toch zo goed mogelijk helpen om hun eigen toekomst vorm te geven. In de genoemde brief kom ik daar nog op terug.

De voorzitter: Hiermee zijn we aan het einde gekomen van de tweede termijn van de regering. Het lijkt mij goed als ik de toezeggingen even voorlees, zodat wij met z'n allen kunnen controleren of het klopt.

De Staatssecretaris geeft in het najaar een reactie op het advies dat wordt gevraagd aan een groep externe deskundigen over de referentiecesuur. Dat wil zeggen: de grens tussen een voldoende en een onvoldoende.

Over een jaar wordt de stand van zaken rond de aanpassing van de rekentoets breed geëvalueerd.

De voorzitter: De Minister zal de Kamer informeren over het verzoek aan de Steunpunten taal en rekenen om bij de mbo-scholen onder de aandacht te brengen dat de rekentoets niet gebruikt mag worden als selectie-instrument. Mij blijkt dat dit klopt.

Volgens mij waren dit de toezeggingen. Ik zie niemand zorglijk kijken.

De heer Rog heeft een VAO aangevraagd zodat hij een motie kan indienen.