Nr. 555 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft op 4 september 2014 overleg gevoerd met Minister Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over de zorgverzekeringswet.

(De volledige agenda is opgenomen aan het eind van het verslag.)

Voorzitter: Neppérus

Griffier: Teunissen

De voorzitter: Goedemiddag. Wij hebben gisteren in onze procedurevergadering besloten om vandaag niet te spreken over de brieven over de risicoverevening. Dat komt over een paar weken. Dat zit inmiddels in de planning. Wij praten wel over de andere punten.

Ik heet de Minister en degenen die haar ondersteunen van harte welkom. Elke fractie krijgt vijf minuten spreektijd en twee interrupties.

Mevrouw Klever (PVV): Voorzitter. Na acht jaar Zorgverzekeringswet is er voor mijn fractie maar één conclusie mogelijk: de ingezette marktwerking is ontspoord. De reden hiervoor is dat dit kabinet de zorgverzekeraar de absolute macht heeft gegeven. Vier grote zorgverzekeraars hebben de markt onderling grotendeels verdeeld en voeren een waar schrikbewind.

Ik geef een paar voorbeelden. Kleine zorgaanbieders met een lage omzet worden bij voorbaat niet gecontracteerd. Eerstelijnsaanbieders mogen tekenen bij het kruisje. Ggz-aanbieders moeten werken via de door de zorgverzekeraar ontwikkelde screeninginstrumenten. Patiënten worden met goedkope polissen of doelgroeppolissen gelokt en komen bedrogen uit als ze plots zorg nodig hebben die niet gecontracteerd is of als het omzetplafond bereikt is. Wil de Minister de zorgaanbieders tegemoetkomen door onderhandelingen met de zorgverzekeraar via de beroepsverenigingen toe te staan? Dit zou hun positie ten opzichte van de machtige zorgverzekeraars verstevigen. De Minister komt de zorgverzekeraars namelijk wel keer op keer tegemoet met wetgeving en maatregelen.

Ik geef een paar voorbeelden. Met het macro-beheersinstrument roomt zij overschrijdingen af bij zorgaanbieders maar niet bij zorgverzekeraars. Ze rekt het medisch beroepsgeheim op zodat zorgverzekeraars meer inzicht in medische gegevens krijgen. Ook schaft zij de vrije artsenkeuze af waardoor de zorgverzekeraars de leiband waar de patiënten aan lopen, nog strakker kunnen aanhalen. Daar komt bij dat de afgelopen acht jaar is verzuimd om de kwaliteit inzichtelijk te maken zodat zorg niet op basis van kwaliteit gekozen en ingekocht kan worden. Dit verzuim heeft de zorg verschraald en verlaagd tot een optelsommetje, waarbij men alleen oog heeft voor de kosten en niet voor de baten.

Kortom, er is helemaal geen zorgmarkt ontstaan. Er is geen gelijk speelveld, er is geen concurrentie tussen zorgverzekeraars en de Autoriteit Consument & Markt heeft alle fusies toegestaan zodat wij met allerlei monopolistische molochen zitten opgescheept. Een recent voorbeeld hiervan is de beslissing van Zorgverzekeraars Nederland om maar één protonencentrum te contracteren. Na een zorgvuldig proces van jaren op basis waarvan er vier vergunningen zijn verleend, besluiten de zorgverzekeraars opeens gezamenlijk om maar één centrum te contracteren. Ik onderstreep het woord gezamenlijk. Ik hoor graag van de Minister hoe het mogelijk is dat zorgverzekeraars dit gezamenlijk besluiten. Wat zegt dit over de marktwerking en de toezichthouder? En wat betekent dit voor patiënten die op protonentherapie zijn aangewezen?

Patiënten zijn toch al de underdog van het oogkleppenbeleid van dit kabinet, want als het merendeel van de artsen en de patiëntenorganisaties het om financiële redenen mijden van zorg constateert en de Minister dit in het geheel niet ziet, dan moet er toch sprake zijn van oogkleppen? Met opnieuw een verhoging van het eigen risico in het vooruitzicht vind ik het onbegrijpelijk dat de Minister dit probleem niet wil inzien. En omdat ze het niet ziet, blijven maatregelen uit. Dit is heel zorgelijk. Daarom wil ik actie. Laten wij niet eerst gaan wachten totdat patiënten zich wegens complicaties melden op de eerste hulp of nog erger. Is de Minister bekend met de reactie van hoogleraar huisartsgeneeskunde Henriëtte van der Horst? Is de conclusie van de hoogleraar soms onjuist? Is ook de conclusie van de voorzitter van de Landelijke Huisartsen Vereniging, Steven van Eijck, onjuist? Waarom negeert de Minister de signalen van de huisartsen en kijkt zij alleen maar naar cijfertjes en statistieken uit het verleden?

Tot slot, een markt waarin één partij het voor het zeggen heeft, waarin één partij zijn zakken vult en die partij de andere weet kaal te plukken, is een ongezonde markt. De eerste stap om de zorg beter te maken is dan ook de overtollige buffers die de zorgverzekeraars hebben opgepot, terug te laten vloeien naar de premiebetalers. Vorig jaar hebben de vier grote zorgverzekeraars opnieuw een miljardenwinst gemaakt: 10% meer dan in 2012. Vorig jaar hebben deze zorgverzekeraars zichzelf opnieuw meer salaris uitbetaald. Dit is allemaal premiegeld, dat is bedoeld voor zorg maar dat is overgebleven. Dit geld moet terug naar de burger. Als dat wettelijk niet mogelijk is, dan moet de wet veranderd worden.

Mevrouw Bouwmeester (PvdA): Voorzitter. Gezondheid is ons kostbaarste bezit. Daarom moeten mensen erop kunnen vertrouwen dat ze in geval van ziekte goede zorg krijgen, dat ze op basis van kwaliteit kunnen kiezen en dat de zorg toegankelijk en betaalbaar is. Maar helaas is nog te veel informatie over de kwaliteit van zorg verstopt voor de patiënt en wordt de patiënt bewust dom gehouden. Er wordt te veel geld verspild en er blijft een risico op beperkte toegang tot de zorg. Over deze onderwerpen wil ik het vandaag hebben.

Ik begin met de kwaliteit. Er is heel veel inzicht in kwaliteit, alleen wordt die niet gedeeld. Er worden wel stappen gezet. De Minister heeft een stappenplan gestuurd over transparantie van kwaliteit, maar er moet nog een marathon worden gelopen om het einddoel te halen. Ik geef twee recente voorbeelden uit de pers. Het eerste komt uit Het Parool. Een onderzoek laat zien dat ziekenhuizen niet investeren in het openbaar maken van de kwaliteit van zorg, maar heel erg bezig zijn met pr en hun imago, waarmee ze de patiënten willen helpen. Ze zijn bezig met marketing, het kwaliteitsimago en zichzelf maar niet met de patiënt. Hoe oordeelt de Minister daarover?

Een ander punt gaat over de brief die de Minister heeft gestuurd naar aanleiding van een artikel in de Groene Amsterdammer: het zorgkostendebacle. In de brief van de Minister staat tot twee keer toe: de zorgaanbieder en zorgverzekeraar maken afspraken over de kwaliteit van zorg. Daar maken wij ons grote zorgen over, want wie kan er nou het beste oordelen over de kwaliteit? Dat is de patiënt, maar die wordt weer aan de kant gedrukt, want de zorgaanbieder en de zorgverzekeraar bepalen het, terwijl de kwaliteit wat ons betreft wordt bepaald door de uitkomst van de behandeling in combinatie met de ervaring van de patiënt, om te voorkomen dat je de situatie krijgt: operatie geslaagd, patiënt overleden. Dat is dus niet goed.

De signalen over zorgmijders als gevolg van de eigen betalingen baren ons grote zorgen. Iedereen heeft recht op goede zorg onafhankelijk van de dikte van de portemonnee. De signalen van huisartsen over zorgmijders nemen wij zeer serieus, maar in de beantwoording van Kamervragen van de PvdA-fractie hierover lijkt het erop dat de Minister dat anders ziet. Wij willen graag dat de Minister in gesprek gaat met zorgaanbieders en huisartsen en dat zij achterhaalt waar het verschil van inzicht in zit, want de een zegt ja en de ander zegt nee. Wij willen ook weten over welke specifieke groepen het gaat. Er loopt ook nog een los onderzoek van de Minister naar zorgmijdingen door eigen betalingen. Wanneer komt dat onderzoek naar de Kamer?

Mevrouw Bouwmeester (PvdA): De conclusie is dat het eigen risico wordt gecompenseerd met een zorgtoeslag. Als de een stijgt, dan stijgt de ander mee. De bedoeling is dat iedereen de zorg kan betalen. Daar wordt ook rekening mee gehouden. Dus ik deel de conclusie van mevrouw Klever op geen enkele manier, maar de zorgen en de signalen uit het veld delen wij wel.

Ik was gebleven bij de acceptatieplicht. De NZa signaleert in een onderzoek naar de acceptatieplicht dat er een risico is op risicoselectie doordat er steeds meer premiedifferentiatie wordt aangebracht. Om dit te voorkomen wordt aanbevolen een expliciete wettelijke regeling te maken waarin verder wordt uitgewerkt welke premiekorting wenselijk is en welke niet om ervoor te zorgen dat risicoselectie wordt voorkomen en dat er gelijke toegang is. Wij zijn het zeer met de NZa eens. Wil de Minister deze wettelijke regeling maken?

Dan kom ik op begrijpelijke en eerlijke informatie over de polis. De afgelopen jaren hebben wij geleerd dat informatie over het zorgaanbod in de polis niet altijd even duidelijk, begrijpelijk en volledig is. Dat geldt overigens ook voor de polisvergelijkingssites. Maar liefst drie toezichthouders zijn dit het afgelopen jaar gaan onderzoeken. Wat zijn de uitkomsten van het onderzoek van de AFM, de ACM en de NZa? Welke aanbevelingen hebben zij gedaan om ervoor te zorgen dat een en ander het komende jaar, vanaf 19 november, beter gaat verlopen? Welke consequenties zijn er indien zorgverzekeraars maar ook de polisvergelijkingssites zich wederom niet aan de regels houden? En wordt er dit jaar extra toezicht gehouden op de informatie voor verzekerden over het budgetplafond? Oftewel: patiënten moeten niet meer worden misleid. Als er staat dat er zorg is ingekocht, dan moeten patiënten ook weten dat ze daar recht op hebben.

Dan kom ik op de dienstverlening van de zorgverzekeraar aan de consument. Veel consumenten weten niet dat dienstverlening, zoals wachtlijstbemiddeling, hulp bij klachten over zorg, actieve informatieverstrekking over gespreide betalingsmogelijkheden en nog veel meer, geboden zou moeten worden. Het is al jaren bekend dat zorgverzekeraars dit relatief weinig doen en dat Nederlanders dit massaal niet weten, maar toch komen zorgverzekeraars er alsmaar mee weg. Hoe gaat de Minister als systeemverantwoordelijke van tevoren sturen op een beter resultaat?

Dan kom ik op de publieke verantwoording door zorgverzekeraars. Zorgverzekeraars hebben de taak om zorgvuldig om te gaan met ons aller premiegeld. Verspilling door fraude, praktijkvariatie, moet met kracht worden bestreden. Wij hebben samen met het CDA een motie (33 750-XVI, nr. 26) ingediend om helder te krijgen of zorgverzekeraars doen wat zij moeten doen en op welke manier de NZa hierop toeziet en handhaaft. Wij hebben hierop geen antwoord gekregen. Wij hebben wel een overzicht met allerlei technische informatie gekregen, maar wij vragen ons af of de zorgverzekeraars doen wat ze moeten doen, want de klachten zijn er al jarenlang. Dat doen ze dus niet, maar wij zien ook niet dat de NZa actie onderneemt. Dat willen wij dus wel zien. Vandaar dat ik alsnog de vraag stel op welke manier de Minister de motie gaat uitvoeren.

Tijdens het vorige AO heeft de Minister toegezegd te laten weten in welke mate er publieksvriendelijke en transparante verantwoording in jaarverslagen is gegeven over onder andere de besteding van premiegeld, winst en – daar komt-ie weer; elk algemeen overleg is-tie d'r – het inkomen van de zorgverzekeraars. Vindt de Minister dat dat nu is gebeurd? Wat vindt zij van de laatste inkomensontwikkelingen van de zorgverzekeraars?

Dan heb ik nog een vraag over het kortdurend verblijf in de eerste lijn. De zorgverzekeraars zeggen: dat doen wij niet, want wij kunnen het niet. Ik heb ook nog een heel lijstje met dingen die ik tegen zorgverzekeraars zal zeggen: dit moet u eerst doen voordat u gaat klagen. Maar er dreigen mensen tussen wal en schip te vallen. Hoe gaat de Minister ervoor zorgen dat dat niet gebeurt?

Mijn laatste vraag gaat over de protonen. Die vat ik even heel kort samen.

Mevrouw Leijten (SP): Voorzitter. Dinsdag ontvingen wij een marktscan van de Nederlandse Zorgautoriteit. Wat blijkt? De winst is gestegen van € 78 in 2012 naar € 96 in 2013 per afgesloten verzekering. Daartegenover staat een stijging van 9% van het aantal mensen die de zorgpremie niet meer kunnen betalen. Het zijn nu meer dan 320.000 mensen. Wij weten van de zorgverzekeraars dat 800.000 mensen het eigen risico niet kunnen betalen en een betalingsregeling hebben afgesproken. Tegelijkertijd zien wij, zo'n beetje op dezelfde dag, dat de topsalarissen gewoon nog de spuigaten uit lopen. Hoe verklaart de Minister deze twee verschillende berichten op één dag?

Verschillende geestelijkegezondheidszorginstellingen lopen aan tegen plafondafspraken. Lopende behandelingen tussentijds stopzetten mag niet van de Minister, maar dat betekent dus dat de psycholoog die iemand blijft behandelen, dat voor eigen rekening moet doen. Dat is toch raar? Dat zou toch gewoon vergoed moeten blijven worden, ook als er een inkoopplafond bereikt is? Wat gebeurt er met de persoon die een goede relatie heeft met zijn behandelend arts, psycholoog of psychiater en die, nadat het inkoopplafond is bereikt, graag bij zijn vertrouwde behandelaar in therapie wil omdat het niet meer gaat? Zegt de Minister dan: «Oh, u hebt de verkeerde verzekering gekozen. Ga maar naar een andere. De zorgverzekeraar bemiddelt u wel naar de volgende»? Is dat het zorgstelsel dat deze Minister wil?

Ik heb het nu over de geestelijke gezondheidszorg en de inkoopplafonds, maar een en ander geldt ook voor de logopedisten, fysiotherapeuten en voor heel veel anderen. Die trekken ook bij ons aan de bel omdat de zorgverzekeraars zich doof houden voor gewone werkzaamheden die mensen doen. Sterker, de Minister houdt zich er doof voor. Op verschillende bijeenkomsten over hoe er op een goede manier kan worden samengewerkt in de zorg zonder dat er marktverstoring optreedt, is haar de oren gewassen door onder anderen de fysiotherapeuten over de macht van de zorgverzekeraars. Maar in het verslag daarvan dat zij naar de Kamer heeft gestuurd, staat daar geen woord over. Wij hebben een heel mooi opgepoetst verslag gekregen over hoe goed de overleggen over samenwerking in de zorg wel zijn geweest, maar de fysiotherapeuten hebben ons laten weten – alle Kamerleden hebben een brief gekregen – dat zij zich daar niet in kunnen vinden omdat de kritiek op de zorgverzekeraars er niet in terugkomt.

De Minister weet het tot grote ruzie te schoppen met de huisartsen. De thermometers van de zorg noemen wij ze altijd. Zij weten wat er speelt. Zij zien de mensen in de praktijk. 74% procent van de huisartsen merkt dat het eigen risico een probleem is. Het is een onderwerp in de spreekkamer. Zij maken zich zorgen. Niet het afgelopen jaar maar het jaar daarvoor, in mei 2013, zei de Minister dat zij begin 2014 met een goed onderzoek naar de Kamer zou komen en dat de Kamer naar aanleiding daarvan besluiten zou kunnen nemen. Deze zomer, dus een halfjaar later, kregen wij vier onderzoeken. Drie gaan daar niet over en in een ander onderzoek heeft men een onderzoek gehouden onder een niet-representatieve doelgroep en interpreteert men gegevens wel heel gunstig voor de Minister.

Zij zegt: er is geen probleem; de huisartsen hebben misschien een vertekend beeld van de werkelijkheid. Pardon?! Misschien heeft de Minister een vertekend beeld van de werkelijkheid. Zou het niet beter zijn, aangezien de zorgverzekeraars, de huisartsen en iedereen zegt dat het eigen risico een probleem is, als het eigen risico in ieder geval niet wordt verhoogd? Is de Minister bereid dat niet te doen totdat zij de Kamer een fatsoenlijk onderzoek kan laten zien? Dit is een Minister onwaardig. Niet alleen schoffeert zij de huisartsen. Ook zadelt zij de Kamer op met vier onderzoeken die er niet over gaan. Dat kan gewoon niet! Sterker, de Minister had ook kunnen zeggen: ik heb hier vier onderzoeken die iets anders laten zien; ik ga in overleg met de huisartsen; ik ga onderzoeken hoe dat kan. Welke garantie heb ik dat het onderzoek in 2015 wel fatsoenlijk is en wel gaat over zorgmijden naar aanleiding van het eigen risico?

Ik wil graag nog twee onderwerpen aanstippen.

Mevrouw Leijten (SP): Ik ga het proberen in 40 seconden. In een overleg aan het einde van het jaar hebben wij het wel gehad over de acceptatieplicht, maar wij hebben niet aan de Minister gevraagd welke maatregelen zij gaat treffen naar aanleiding van de zorgelijke constateringen in het rapport van de NZa. Dat is onterecht, zegt hoogleraar Wybren van de Ven. Hij zegt dat dit kan komen doordat er een wel heel gunstig persbericht werd meegestuurd met het onderzoek naar de acceptatieplicht. Ik zou die vraag hier graag wel willen stellen.

Dan heb ik nog een vraag over de protonentherapie. Er is een vergunning afgegeven voor de bouw van vier centra. De zorgverzekeraars fietsen erdoorheen. Zij fietsen ook door afspraken in het zorgveld heen. Zij zeggen: wij gaan er maar één contracteren. Die bouw wordt nu ook vertraagd. Vindt de Minister dit wenselijk? Gaat zij de regie overnemen of laat zij de zorgverzekeraars hierbij weer hun macht tot in het oneindige uitoefenen, terwijl wij hadden gezegd dat het wenselijk is dat er vier centra komen?

De heer Rutte (VVD): Dat zijn heel veel woorden, maar het is geen antwoord op mijn vraag. Dat komt misschien ook omdat het antwoord wat ongelukkig is. De enige zorgverzekeraar met een winstoogmerk is ASR en die is eigendom van de overheid. Het is heel fijn om daar allemaal heel nare dingen over te zeggen, maar wij moeten wel bij de feiten blijven.

Maar ik heb een tweede vraag. Ik ben anderhalf jaar geleden in debat geweest met een collega van mevrouw Leijten: de heer Van Gerven. Dat was wel extern. Hij wist mij te vertellen dat het belachelijk was dat er maar liefst vier vergunningen waren afgegeven voor protonentherapie. Dat was veel te veel. Nu zegt mevrouw Leijten: wij willen vier centra voor protonentherapie en die stoute verzekeraars maken daar een eind aan. Wil zij wel even het echte verhaal van de SP vertellen?

Mevrouw Bruins Slot (CDA): Voorzitter. In het laatste debat met de Minister over de eerstelijnszorg op 3 juli maakten wij ons zorgen over de vele wijzigingen die tegelijkertijd in de Zorgverzekeringswet plaatsvinden. Wij hebben ook zorgen in die zin dat wij niet willen dat het houtje-touwtjewerk wordt. Ik heb de Minister toen gevraagd: gaat het op 1 januari 2015 allemaal wel goed komen? Die vraag stel ik nu nog een keer. Inmiddels krijgt het CDA namelijk de eerste serieuze zorgwekkende signalen binnen dat het allemaal nog niet zo goed loopt.

Over de wijkverpleegkundige gaan wij een andere keer praten. Ik wil het nu vooral hebben over de brandbrief die wij vandaag binnenkregen en die is onderschreven door Zorgverzekeraars Nederland, ActiZ, Verenso, de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen, V&VN en de Landelijke Huisartsen Vereniging. Die gaat over het kortdurende eerstelijnsverblijf. Dan hebben wij het over mensen die thuis wonen maar die vanwege medische redenen een kortdurende opname nodig hebben. Dit moet per 1 januari 2015 in de Zorgverzekeringswet komen, maar er is nog geen begin van een flauw idee hoe wij dit gaan regelen en hoe dit er uit moet zien. Zorgverzekeraars Nederland geeft onomwonden aan dat het plan van de Minister onuitvoerbaar is. Straks ontstaan er pingpongpatiënten. Hoe gaat de Minister dit probleem nu, begin september, oplossen?

Meerdere collega's hebben al gevraagd waardoor zorgmijding is ontstaan. Wij hebben ook een interessante uitzending van Nieuwsuur daarover gezien. De conclusie daarin van de hoogleraar huisartsengeneeskunde was: de Minister heeft niet de juiste vragen gesteld aan de onderzoeker. Afgelopen anderhalf jaar is de verkeerde vraag gesteld. Kan de Minister de Tweede Kamer en het CDA garanderen dat zij in de lopende onderzoeken wel de juiste vraag stelt en dat daar ook het juiste antwoord op komt?

Ik stel die vraag in het bijzonder omdat wij gisteren de marktscan Zorgverzekeringsmarkt 2014 hebben gekregen van de Nederlandse Zorgautoriteit. Zij trekt al wel conclusies over zorgmijding. De NZa schrijft: «In 2013 is het aantal wanbetalers met 9% fors gegroeid tot 323.000. Oorzaken hiervan zijn onder meer de verhoging van het verplicht eigen risico naar 350 euro in 2013». Als de NZa een directe relatie met wanbetalers kan leggen, is er dan ook een directe relatie met zorgmijding te leggen? Het gaat immers in beide gevallen om mensen die hun rekening niet kunnen betalen. Kan dat? Als de Minister dat niet weet, vraag ik haar contact op te nemen met de Nederlandse Zorgautoriteit, natuurlijk binnen de grenzen van wat mag, om te bekijken of de Minister de kennis van de NZa kan gebruiken.

Mevrouw Bouwmeester en ik hebben een motie ingediend met de vraag of zorgverzekeraars doen wat ze moeten doen, of de Nederlandse Zorgautoriteit hier concreet op toeziet en wanneer zij ingrijpt. Mevrouw Bouwmeester heeft die vraag prima gesteld. De Minister heeft een uitgebreide brief gestuurd, waarvoor dank, maar onze vragen over wanneer de NZa welk instrument inzet en welke norm de NZa daarbij hanteert, zijn niet beantwoord.

Patiënten kiezen graag de arts die ze vertrouwen. Daarbij kijken ze ook steeds meer naar de vraag of bij bepaalde ziekenhuizen is ingekocht door een zorgverzekeraar. Vanaf 1 januari moeten ze dat nog veel scherper doen. Maar zorgverzekeraars kopen slechts beperkt zorg in. Ze hanteren het zogenaamde inkomens- of volumeplafond; het is maar net hoe je het noemt. De Minister zegt ook in antwoord op vragen van mevrouw Bouwmeester dat de zorgverzekeraar, als het plafond bereikt is, ergens anders zorg moet inkopen. Maar hoe weet de patiënt als hij zijn polis afsluit hoeveel zorg de zorgverzekeraar bijvoorbeeld van het Radboud heeft ingekocht en hoe groot het aantal patiënten is die daar een beroep op gaan doen?

De tweede vraag is de volgende. Stel dat een patiënt bij zijn zorgverzekeraar aanklopt en vraagt: u had toch het Radboud ingekocht voor mij? Heeft de zorgverzekeraar dan niet de verantwoordelijkheid om te zeggen: dan ga ik ervoor zorgen dat het Radboud toch nog een plek voor je heeft? Dat antwoord komt niet in de brief van de Minister terug, terwijl de patiënt juist daarvoor dat contract heeft gesloten.

Ik heb nog een laatste vraag aan de Minister.

De heer Rutte (VVD): Voorzitter. We hebben nu acht jaar de Zorgverzekeringswet. Als je de verhalen zo hoort, ook vandaag hier weer, dan zou je denken dat het een grote doffe ellende is. Maar laten we eerlijk zijn: zorg leidt tot enorme dilemma's in de totale beschaafde wereld. Er is geen enkel westers of anderszins beschaafd land dat niet aanloopt tegen dezelfde dilemma's in de zorg.

Er kan steeds meer en dat is mooi, want de mensen zitten zo in elkaar. De medische innovatie gaat in een razend tempo voort. Wie vandaag nog niet genezen kan worden, kan dat wellicht over tien jaar wel. Er komen steeds nieuwe mogelijkheden. De protonentherapie is net genoemd, maar denk ook aan de enorme uitdagingen door immunotherapie. Therapieën die er zijn, willen mensen ook gebruiken. Er is een onbeperkte vraag naar zorg. Wat geboden zou kunnen worden, willen mensen hebben. Als je daarbij ook nog eens meeneemt dat de technologische ontwikkelingen op het gebied van diagnose razendsnel gaan en dat we mogen verwachten dat diagnose in de toekomst niet alleen bij artsen plaatsvindt maar ook via allerhande technieken, via smartphones en door mensen zelf, waardoor de vraag nog verder wordt aangejaagd, dan begrijp je waarom elk medisch systeem in ieder westers land in zijn voegen kraakt. Medische systemen kraken tussen de dilemma's van «hoe regelen wij de toegang?», «hoe zorgen wij ervoor dat iedereen, ongeacht zijn inkomen, die toegang heeft?», «hoe borgen wij de kwaliteit?» en «hoe zorgen wij ervoor dat het collectief enigszins betaalbaar blijft?».

De heer Rutte (VVD): Over de total bodyscan heb ik gezegd dat dit ding er al is. Mensen gaan massaal naar Duitsland en dan heeft het geen zin om het hier buiten de deur te proberen te houden. Ik zie dan liever dat het hier ook kan, want dan hebben we er nog enigszins controle op.

Mevrouw Leijten weet dat de VVD geen tegenstander is van het eigen risico, omdat wij het belangrijk vinden dat er zinnig en zuinig wordt omgegaan met zorg. Ik merk dat momenteel in mijn eigen kring. Een vriend van mij kreeg van zijn arts te horen: «Zullen we eens even een scan laten maken? Wellicht toont dat iets aan.» Mijn vriend stelde toen voor het eerst de vraag: maar wat kost mij dat? Ik vind dat een relevante vraag.

Het is iets anders dat mensen de keuze maken om überhaupt noodzakelijke zorg niet te doen. Dat is zorgmijding. Daar ben ik niet enthousiast over. Hoezeer ik ook geen tegenstander ben van een eigen risico, ik ben wel een heel groot voorstander van een beter model. Ik hoop dan ook ooit steun te krijgen voor mijn voorstel voor een eigen betaling per verrichting. Dat wil zeggen: niet een hele grote klont in één keer, maar gewoon iedere keer opnieuw de bewustwording dat zorg geld kost, zonder dat je in één keer dat hele grote bedrag aftikt. Als we het daarover eens kunnen worden, kunnen we wellicht meters maken.

Voorzitter. Ik heb de dilemma's geschetst. Als je die dilemma's bekijkt, dilemma's waar ieder westers land mee worstelt, dan doen we het in ons land eigenlijk hartstikke goed. Zorg is beschikbaar voor iedereen, welk inkomen hij of zij ook heeft. We maken daarbij geen onderscheid tussen de kwaliteit van zorg voor iemand met een hoog of een laag inkomen. Je ziet dat wel in heel veel landen waar zorg in principe wel voor iedereen beschikbaar is. Daar gaat de beste arts in een privékliniek werken en die is dan niet langer beschikbaar voor iemand met een bijstandsuitkering. Wij hebben dat geregeld. De kwaliteit van de zorg in ons land is hartstikke hoog en de betaalbaarheid is ook in internationaal perspectief in orde. Maar is het perfect? Het is lang nog niet perfect. Het is echt lang niet perfect. Het zal altijd work in progress blijven. De VVD is een partij die hecht aan dit stelsel en juist zo'n partij moet kritisch zijn op het functioneren ervan.

Ik kom elke keer opnieuw terug op het onderdeel risicoselectie. Over verevening gaan we het binnenkort in een apart overleg hebben. Ik vind het signaal van de NZa dat er indirect aan risicoselectie wordt gedaan, buitengewoon ernstig. Het valt allemaal nog net binnen de wettelijke kaders, maar ik vind dat zorgverzekeraars die zichzelf als branche serieus nemen, elkaar veel harder moeten aanspreken op dit soort gedrag. Het mag niet zo zijn dat iemand met een bijstandsuitkering een moeilijkere weg heeft naar de basisverzekering dan iemand met een hoog inkomen. Dat is maatschappelijk gezien onacceptabel, ook al voldoet het aan de wet. De branche zal moeten beseffen dat er geen duurzaam bedrijfsmodel mogelijk is als men tolereert dat dit soort dingen gebeurt.

Ik heb van een aantal collega's gehoord dat zij zich zorgen maken over de inkoop en dan met name de inkoop van kleine zorgaanbieders. Mevrouw Klever zei er iets over, maar ik heb het ook van anderen gehoord. Ik krijg daar ook signalen over en ik maak me daarover zorgen vanuit het kader van innovatie. Ik snap dat het voor een zorgverzekeraar lastig is om met kleine aanbieders in gesprek te gaan, maar het mag niet zo zijn dat je als kleine aanbieder in de praktijk geen kans hebt. Daardoor zouden we namelijk innovatie tegenhouden. Ik vind dat iemand op zijn minst een gesprek zou moeten kunnen hebben of een onderbouwde afwijzing zou moeten krijgen op het moment dat hij een aanbod doet. Ik krijg signalen dat dit niet gebeurt en ik ben benieuwd naar de reactie van de Minister daarop.

De Minister heeft een vergunning afgeven voor vier protonentherapiecentra. Zorgverzekeraars Nederland heeft besloten dat één centrum voor Nederland voldoende is. We hebben bij de transgenderproblematiek gemerkt dat er grote problemen kunnen ontstaan met wachtlijsten als je maar één aanbieder hebt van een reguliere vorm van zorg. De VVD maakt zich daar zorgen over. Wij denken verder dat het de vraag is of de zorgverzekeraars aan hun zorgplicht voldoen als er slechts één aanbieder van de protonentherapie in ons land zou zijn. Ik hoor graag een reactie van de Minister op dit punt.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66): Voorzitter. Ik heb deze zomer, net als veel van mijn collega's, gebruikt om op werkbezoek te gaan bij zorgaanbieders en verzekeraars. Als je spreekt met patiënten en professionals, kun je alleen maar concluderen dat wij in Nederland zorg van hoog niveau hebben en dat die wordt uitgevoerd door een heel bevlogen groep medewerkers. Het is echt een heel bevlogen beroepsgroep.

Tegelijkertijd hoor je natuurlijk ook dat er veel te verbeteren is. Zo komt de inkoop op kwaliteit door zorgverzekeraars onvoldoende van de grond. Afspraken over service, innovatie en preventie worden er eigenlijk nauwelijks gemaakt. Ik zou de Minister dan ook willen vragen om met de zorgverzekeraars om de tafel te gaan en hier wat meer druk achter te zetten. Aan de andere kant weten we van 50% van de behandelingen nog steeds niet of ze werken en welke kwaliteit die behandelingen bieden. Dat betekent dat het Zorginstituut Nederland en de beroepsverenigingen ten aanzien van de medische richtlijnen meer moeten bepalen en vaker moeten onderzoeken wat zinnige kwalitatieve zorg is.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66): Dat is precies waar ik de Minister op aanspreek. Als de Minister zegt «dat moet je maar civielrechtelijk regelen», dan vraag ik haar om daar op een andere manier naar te kijken.

Voorzitter. Ik sprak over de kwaliteit van zorg en de richtlijnen. In dat verband heb ik twee vragen. Is de Minister bereid om een streefcijfer te formuleren om het gebrek in inzicht in kwaliteit terug te dringen en om te onderzoeken hoe de academische component hiervoor kan worden ingezet? Mevrouw Bouwmeester zei het al: er is veel te weinig inzicht in de kwaliteit voor patiënten en daar draait het uiteindelijk natuurlijk wel om. De ziekenhuizen hebben met het kwaliteitsvenster stappen gezet, maar is de Minister bereid om ook met branches als de ggz, de eerste lijn en de mondzorg om de tafel te gaan om te kijken wat daar de mogelijkheden zijn?

Uit de NZa-inkoopmonitor blijkt dat er flinke verbeterslagen nodig zijn op het gebied van het contracteren van kleine en innovatieve aanbieders. Ik wisselde er zojuist enige woorden over met mevrouw Bruins Slot. Mijn fractie vindt dat nieuwe aanbieders, die met innovatieve zorg komen, goede toegang moeten hebben tot een contract. Bij het debat over de wijziging van artikel 13 heb ik een amendement ingediend om die toegang te verbeteren, maar de NZa signaleerde dat voor deze aanbieders nu soms erg hoge eisen gelden. Wil de Minister in kaart brengen waar de knelpunten zitten en daarbij aangeven hoe ze die denkt aan te pakken?

Naast inzicht in de kwaliteit van de zorg, is ook inzicht in de kwaliteit van de polis heel belangrijk voor patiënten en verzekerden. De NZa constateert in de laatste marktscan dat verzekerden de verstrekte informatie onvoldoende vinden. In het vorige debat gaf de Minister aan dat de AFM een onderzoek naar een vergelijkingssite zal starten en dat de ACM zou kijken naar de overstapdrempels. Ik hoor heel graag van de Minister hoe het staat met deze onderzoeken en of er inmiddels gesprekken zijn geweest met zorgverzekeraars en de vergelijkingssites.

Na lang aandringen van de Kamer is de Minister gestart met een communicatietraject rond kostenbewustzijn. Het stimuleert dat er zinnig en zuinig gebruik van zorg wordt gemaakt. Sinds kort kunnen mensen voor inzicht in de prijzen van behandelingen terecht op de website open DIS-data. Ik heb ernaar gekeken en ik zag dat het een heel technische website is. Ik vraag me dan ook af wie op de gedachte is gekomen dat je naar de website open DIS-data moet gaan als je op zoek bent naar de prijzen van behandelingen. Kan de Minister mij zeggen wanneer deze zaken op orde zijn?

Er zijn ook signalen dat patiënten zorg mijden, vanwege het eigen risico. Het is hier al uitvoerig gewisseld. Die signalen moeten we uiterst serieus nemen. Ik vind het verder belangrijk dat we goed begrijpen wat er aan de hand is bij zorg mijden. Als patiënten zeggen dat dit met het eigen risico te maken heeft, wat ligt er dan nog meer aan ten grondslag? Hoe gaat de Minister de voorlichting over dit onderwerp meenemen in de communicatiecampagne? Ik vraag dat, omdat ik in de gesprekken met de zorgaanbieders van wie ik deze signalen kreeg, hoorde dat mensen vaak heel verkeerde beelden hebben bij het eigen risico. Is de Minister bereid om te onderzoeken of we het aanbieden van betalingstermijnen en betalingsregelingen door zorgverzekeraars wettelijk kunnen vastleggen?

De protonentherapie is een nieuwe bestralingstherapie tegen kanker die minder schade aanricht en complicaties kan voorkomen. De Minister heeft besloten dat er in Nederland ruimte is voor vier protonencentra. De zorgverzekeraars willen er maar één. Volgens hen is het te duur en zijn er voldoende alternatieven in het buitenland. Ik zet daar grote vraagtekens bij, want voldoet die zorg bijvoorbeeld wel aan de Nederlandse kwaliteitsnormen? Dat weet je niet. Worden de normen voor de wachttijden daar wel gehaald? Ik concludeer in elk geval dat zorgverzekeraars en ziekenhuizen lijnrecht tegenover elkaar staan op basis van een regeling die door de Minister is vastgesteld. Ik vraag haar daarom of zij met het veld om de tafel wil gaan om ervoor te zorgen dat dit naar wens verloopt. Daar speelt natuurlijk ook het Zorginstituut Nederland een belangrijke rol bij.

Zorg is niet alleen een kostenpost. Mijn fractie wil daarom dat de Minister het zorgveld beter gaat ondersteunen bij de export van zorg. Ik heb daarom overigens vorig jaar al om een exporttop gevraagd. Ik hoor graag van de Minister of de datum van die top al bekend is en of zij meer economische diplomatie gaat inzetten met haar collega voor Buitenlandse Handel. Hoeveel economische zorgmissies heeft het kabinet in zijn agenda staan?

Mevrouw Dik-Faber (ChristenUnie): Voorzitter. Het is goed om vandaag met elkaar te spreken over een aantal thema's rond de zorg. Ik zal mijn bijdrage beperken tot vier punten: zorgmijding, sturende zorgverzekeraars, de inzichtelijke zorgnota en de rol van verzekerden.

Allereerst de zorgmijding. Er zijn verschillende onderzoeken gedaan naar de effecten van het eigen risico en het risico van zorgmijding, maar ik vind de resultaten nog onduidelijk. Is de Minister dat met mij eens? Bijna de helft van de huisartsen maakt weleens mee dat patiënten doorverwijzingen niet opvolgen, medicijnen niet ophalen of een laboratoriumonderzoek niet laten uitvoeren, zo bleek onlangs uit onderzoek van de Landelijke Huisartsen Vereniging. De Minister heeft al kanttekeningen bij deze resultaten geplaatst in haar reactie op de schriftelijke vragen van de Partij van de Arbeid. Ik hoop dat ze daarmee niet het signaal negeert dat de huisartsen afgeven.

Uit het rapport van Vektis blijkt dat de kosten per verzekerde in de eerstelijnszorg gemiddeld genomen zijn gedaald. Het probleem is dat we niet precies kunnen doorgronden wat de motieven zijn van verzekerden om minder zorg af te nemen. Is dat het gevolg van effectief preventiebeleid? Is het een afname van onnodig zorggebruik of blijven mensen rondlopen met kwalen die eigenlijk verholpen moeten worden? We weten zo weinig meer dan we weten uit het rapport uit oktober 2013 van Intomart, een rapport dat inzicht geeft in de ervaringen van verzekerden. Ik vind dat eigenlijk heel onbevredigend. Vindt de Minister dat ook en, zo ja, wat gaat zij dan doen om meer inzicht te krijgen in het risico van zorgmijding?

Dit voorjaar heb ik schriftelijke vragen gesteld over sturend gedrag door zorgverzekeraars. Vandaag bespreken we de reactie van de Minister op het rapport van de NZa. Van directe sturing is geen sprake, maar in het rapport wordt wel vastgesteld dat er sprake is van acties van zorgverzekeraars die een sterk sturend karakter hebben. Dat schuurt met de acceptatieplicht en daarom vind ik dit zorgelijk. Ons zorgstelsel moet voor iedereen betaalbaar en toegankelijk blijven. Vindt de Minister de vormen van sturing die de NZa noemt, net als de ChristenUnie-fractie, onwenselijk? De Minister spreekt in haar reactie over mogelijke risico's en constateert dat er geen juridische grenzen zijn overschreden. Dat moge waar zijn, maar wat zegt het over de wenselijkheid van sturend gedrag door verzekeraars? Ik neem aan dat de Minister het met de NZa eens is dat er sprake is van indirecte risicoselectie. Vindt zij dat ook onwenselijk? De NZa geeft duidelijk aan dat het handelen van zorgverzekeraars in sommige gevallen en op sommige onderdelen sterk sturend van karakter is en de ChristenUnie vindt dat niet goed.

Ik ben blij dat sturing door zorgverzekeraars goed in de gaten wordt gehouden en dat er maatregelen worden genomen, maar ik verbaas me er wel over dat de NZa niet weet of zij binnen de huidige regelgeving en de verplichte uniforme inschrijfwijze voor zorgverzekeringen kan afdwingen. Waarom moet daar tot juni 2015 onderzoek naar worden gedaan? Vindt de Minister het verder wenselijk dat er een uniforme wijze van inschrijving komt? Graag een reactie. Ik zou graag zien dat zo'n uniforme inschrijving, voor zover mogelijk, ook voor aanvullende verzekeringen gaat gelden en dat er meer uniformiteit komt in de informatievoorziening door zorgverzekeraars. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat het de consument duidelijk is uit welke aanvullende verzekeringen hij kan kiezen en hij kan deze alleen goed vergelijken als ze inzichtelijk zijn opgesteld. Ik vind dat de zorgverzekeraars hier een verantwoordelijkheid hebben ten opzichte van de consument. Is de Minister bereid om daarover met de zorgverzekeraars in gesprek te gaan?

Ik zeg kort iets over de inzichtelijke zorgnota. Ook hierover heb ik al eerder vragen gesteld. Ik heb er begrip voor dat het een ingewikkeld proces is, maar ik herinner me dat ons steeds is voorgehouden dat de nota per juni 2014 een stuk inzichtelijker zou zijn, met begrijpelijke taal voor de verzekerde, voor de patiënt. Is dat inmiddels ook zo?

Tot slot de meerjarige zorgverzekeringspolissen. De Minister zegt op grond van de notitie van de NZa dat we dat voorlopig niet gaan doen. Ik denk dat dat een verstandige conclusie is, maar tegelijkertijd zou ik ook wel willen zoeken naar manieren om een meer duurzame relatie tussen verzekeraar en verzekerden te ontwikkelen. Dan gaat preventie lonen en wordt participatie door de verzekerde beter mogelijk. Hoe ziet de Minister de meerjarige zorgverzekering als de zorgverzekeraars werkelijk werk zouden gaan maken van invloed van verzekerden op het beleid van de verzekeraar? Dit raakt ook de discussie over de kwaliteit van zorg en transparantie. Ik verwijs in dit verband naar de motie-Slob c.s. (33 362, nr. 25) over de invloed van verzekerden op het beleid van de zorgverzekeraar en de wettelijk omschreven coöperatieve aard van zorgverzekeraars. Is de Minister eigenlijk al in gesprek met zorgverzekeraars over dit onderwerp en, zo nee, wanneer kan ze ons daar dan wel over informeren?

Minister Schippers: Voorzitter. Het parlement is ook weleens het huis van de problemen genoemd. Dat is logisch, want je hebt het hier over dingen die nog niet zo goed lopen of dingen waarvan je vindt dat ze beter moeten. Ik sluit me wel aan bij de inbreng van de heer Rutte dat een heleboel dilemma's waar wij tegenaan lopen, dilemma's zijn die ik ook met mijn collega's uit andere landen bespreek. Hun en onze dillema's zijn hetzelfde. Dat geldt overigens niet alleen voor de landen binnen Europa, want het maakt niet uit of ik met mijn Chinese, mijn Engelse of mijn Russische collega spreek: iedereen loopt tegen problemen aan als gevolg van de technologische vooruitgang. We investeren daar allemaal in, omdat we die vooruitgang graag willen. Hierdoor worden dodelijke ziekten gelukkig chronische ziekten, maar het betekent ook dat mensen langer leven met behulp van behandelingen en medicijnen en dat de vraag enorm toeneemt. Dat de vraag toeneemt doordat de mogelijkheden toenemen, is een gewenste ontwikkeling, maar die ontwikkeling stelt ons wel voor dilemma's. Het betekent dus dat we allemaal oog moeten hebben voor kosten-batenafwegingen rond nieuwe technologieën.

Los van de specifieke vragen daarover, wil ik in dit verband om te beginnen iets zeggen over de protonentherapie. We hebben de Wet bijzondere medische verrichtingen en die wet is bedoeld om innovatieve ontwikkelingen geleidelijk in te voeren op basis van kwaliteit. Heel veel mensen, zowel in de Kamer als in het veld, hebben mij gevraagd of we die wet kunnen gebruiken om het volume te beheersen als er iets nieuws beschikbaar komt. Als dat zou kunnen, zouden we een nieuwe techniek geleidelijk kunnen introduceren en voorkomen dat iedereen ermee begint. Als het een heel dure nieuwe technologie is, geven we daaraan nu onmiddellijk heel veel geld uit, terwijl we achteraf misschien wel moeten concluderen: eigenlijk is het helemaal niet zo veel beter dan we dachten.

Ook omdat er in het hoofdlijnenakkoord een passage over is opgenomen en we hierover in deze zin ongeveer tegelijkertijd in de Kamer spraken, hebben we goed bekeken of we de Wet op de bijzondere medische verrichtingen zouden kunnen gebruiken om niet alleen naar de kwaliteit te kijken maar ook naar de geleidelijke introductie van nieuwe therapieën. Daar bleek die wet ongeschikt voor. Als we dat willen, zullen we moeten kijken hoe we dat wel kunnen doen. Voorlopig gaat het zo dat ik nieuwe zaken die bij mij worden aangemeld, toets op basis van kwaliteit. Ik heb bij die vier vergunningen voor de protonentherapie dus niet afgewogen of wij wel vier centra nodig hebben en of we het niet met drie, twee of één centrum afkunnen. Daar biedt de wet mij namelijk helemaal geen handvatten voor. Het is weleens geprobeerd om de Wbmv te gebruiken om bepaalde behandelingen in minder ziekenhuizen te laten doen, maar dat is voor de rechter niet houdbaar gebleven. Als een ziekenhuis zich aanmeldt met «ik kan het ook en ik heb dezelfde kwaliteit», kan ik als Minister niet zeggen: «we hebben u niet nodig». Zo werkt het niet. Zo werkt het bij de protonentherapie ook niet. Die vier centra heb ik dan ook op basis van hun kwaliteit toegelaten. Vervolgens werkt ons systeem zo dat de verzekeraars op basis van behoefte moeten inkopen. Zij hebben inmiddels bij de ACM de vraag neergelegd of ze dat gezamenlijk kunnen doen. Onze marktmeester zal daarover oordelen en het is dan ook niet aan mij om dat nu te doen. Het systeem is dus zo ingericht dat ik mij bij toelatingen op kwaliteit moet baseren en niet op de vraag of wij een nieuwe dure therapie beter geleidelijk kunnen introduceren omdat het ook van de premiebetaler nog al wat vraagt. We bekijken op dit moment wel of dit via een wettelijk instrumentarium mogelijk gemaakt zou kunnen worden.

Ik heb de Kamer recentelijk een stuk gestuurd over de Nederlandse gezondheidszorg en de omvang van ons pakket, onze eigen betalingen, de toegankelijkheid van de zorg en de kwaliteit en betaalbaarheid van de zorg. In dat stuk concludeer ik dat wat we in Nederland gelukkig een heel mooie zorgsector hebben die heel goede prestaties levert. Ik ben daar ook ontzettend trots op. Dat neemt niet weg dat wij met problemen kampen en dat sommige zaken beter kunnen. Daarvoor zijn dit soort overleggen.

De heer Rutte (VVD): Dan stel ik hierover nu toch maar een paar vragen.

Ik begrijp dat de Minister over een beperkt instrumentarium beschikt. We moeten daarom inderdaad in de toekomst nadenken over de vraag of het anders kan. Onder de protonentherapie ligt echter een behoorlijke businesscase. We weten dat het reguliere zorg is, want het Zorginstituut Nederland heeft gezegd dat het gewoon geïnitieerd en toegepast kan worden. Het is de vraag of één centrum dan wel genoeg is. We hebben bij de gendertherapie immers ook grote problemen gehad, omdat we daarvoor maar één centrum hebben. Verder weten we dat het ontwikkelen van zo'n centrum buitengewoon ingewikkeld is en een grote investering vergt. Op dit moment lopen de projectsubsidies af bij de centra die hiermee bezig zijn. Hierover zal duidelijkheid moeten komen. Als de Minister kijkt naar de zorgplicht van de verzekeraar, denkt zij dan ook niet dat één centrum te krap is? Deelt zij die zorg? Zo ja, is zij dan bereid om die zorg in het bestuurlijk overleg bij de verzekeraars aan te kaarten?

Minister Schippers: De ACM beoordeelt of je gemeenschappelijk mag besluiten om bij één iemand in te kopen en of dat oneigenlijk is of niet. We hoeven dus niet af te wachten hoe zich dat verder ontwikkelt, omdat het al bij de ACM ligt. Ik ben nooit bij enig akkoord betrokken geweest. Er zijn alleen adviezen uitgebracht en de basis voor die adviezen was altijd de kwaliteit.

De heer Van Gerven heeft in het vorige debat pregnant de vraag naar voren gebracht of de resultaten wel of niet zo hard zijn. Het ligt dus allemaal niet zo zwart-wit. Wij hebben in het geval van deze casus alleen naar de kwaliteit gekeken. Wij zijn niet op vier uitgekomen, omdat wij dachten dat er vier nodig waren. Of één genoeg is, is de verantwoordelijkheid van de zorgverzekeraars. Mag het? Die vraag ligt nu voor bij de toezichthouder die wij hiervoor hebben aangewezen. De toezichthouder moet uiteindelijk beoordelen of het mag of niet.

Minister Schippers: Zo zwart-wit ligt het niet. Het ligt helemaal niet op één aandoening. De effectiviteit en de kwaliteit van deze nieuwe therapie is bij de ene aandoening veel duidelijker dan bij de andere. Je hebt dus heel smalle en heel brede manieren om ernaar te kijken. De protonentherapie wordt nu ook ingekocht, maar niet in Nederland. Het is dus niet gezegd dat wij in Nederland afhankelijk zijn van dat ene centrum en dat je nergens heen kunt als het misgaat bij dat ene centrum. Nee, er wordt nu ingekocht, alleen niet binnen Nederland.

Het is een financieel intensieve investering waaraan de nodige risico's kleven. Ik vind dat de verzekeraars – die taak hebben wij hun ook gegeven – moeten afwegen wat zij waar inkopen.

Mevrouw Pia Dijkstra (D66): De Minister zegt dat nog steeds niet helemaal duidelijk is hoe het zit met die behandeling. Er wordt echter al sinds 2005 aan gewerkt. Verder hebben de Gezondheidsraad en het zorginstituut hierover geadviseerd. Volgens conservatieve schattingen zouden we nu moeten beginnen met twee centra. Er zijn twee centra in Nederland klaar om te beginnen en als die niet op tijd het groene licht krijgen, dan is hun investering weg. Ik heb verder begrepen dat het maar voor weinig mensen opgaat dat je die therapie ook in het buitenland kunt doen, omdat zo'n behandeling een paar weken duurt en je het verblijf zelf moet bekostigen. Overigens is het vooral voor kinderen een belangrijke behandeling. Het is dus helemaal niet zo makkelijk om even naar het buitenland te gaan. Daarbij komt dat het dossier overgebracht moet worden en in het buitenland beoordeeld moet worden, terwijl je meestal de volgende dag al met die therapie moet beginnen. Zo urgent kan het zijn.

We leggen vandaag de vinger op de zere plek. De zorgverzekeraars bedenken met elkaar dat ze het niet willen vergoeden, ook al stellen de instanties die de Minister adviseren over de kwaliteit van dit soort zorg, dat het een goede therapie is die we moeten invoeren. Het is het plan om hiermee voorzichtig te beginnen en ik vind dan ook dat er sprake is van een lacune die we moeten opvullen. Ik verwacht van de Minister dat ze hier iets voor bedenkt.

Minister Schippers: Laten we nou wel de rollen zoals die in de wet zijn vastgelegd, scherp in het oog houden. De wet waarover ik sprak, is niet bedoeld om de planning van meer zorg tot stand te brengen, maar van minder. Dat is één. Twee, ik heb mijn rol vervuld door onderzoek te laten doen naar de kwaliteit van de ingediende plannen. Uiteindelijk ligt de verantwoordelijkheid voor de inkoop bij de zorgverzekeraars. Zij hebben een verzoek hiertoe bij de ACM neergelegd, maar ik weet nog helemaal niet of zij gezamenlijk mogen inkopen. Misschien mogen ze dat helemaal niet en als ze dat niet mogen, dan mogen ze het ook niet doen. Zo is het.

Ook al gaat het om heel dure zorg, ik heb op geen enkel gebied planningsbeleid. Ik bepaal dus niet welke therapie in welk ziekenhuis beschikbaar komt. Zo hebben we het nu eenmaal georganiseerd.

Minister Schippers: Zo zwart-wit als het hier wordt geschetst, ligt het gewoon niet. Protonentherapie wordt namelijk ingezet bij patiënten met verschillende aandoeningen en bij de ene patiënt is men verder met de bewijsvoering dat het kwalitatieve meerwaarde heeft dan bij de andere. Is één centrum genoeg? Ik kan het u niet zeggen, omdat wij dat niet berekenen. Dat moeten de verzekeraars zelf doen. Ik heb alleen naar de kwaliteit gekeken. We draaien nu een beetje in rondjes, want we hebben het niet en ik zou ook niet weten hoe we het zouden moeten doen. U zegt nu eigenlijk dat ambtenaren zouden moeten bepalen of en waar een nieuwe innovatieve therapie moet worden geplaatst. De businesscase kun je dan overigens helemaal niet hard maken, want de overheid koopt zelf geen zorg in. Hoe zorg je er dan met andere woorden eigenlijk voor dat de klandizie naar zo'n instelling gaat?

We hebben het zo dus niet geregeld en daarom past het niet in ons systeem. Het zou heel raar zijn als we opeens een uitzondering maken voor deze therapie en dat ik ga beslissen hoeveel centra er moeten komen en waar die moeten komen. In het geval van andere therapieën legt de overheid dat namelijk ook niet vast.

Minister Schippers: Ik heb het over een onafhankelijke toezichthouder. Laten we die politiek niet voor de voeten lopen zolang die geen uitspraak heeft gedaan. De toezichthouder toetst namelijk de zaken waarvoor die ingesteld is. Het is niet aan mij om er een oordeel over te hebben voordat de toezichthouder een uitspraak heeft gedaan over dit onderwerp.

Mevrouw Klever zegt dat zorgverzekeraars zomaar kunnen beslissen om zorg niet in te kopen, maar dat kunnen ze niet omdat ze een zorgplicht hebben. Zorgverzekeraars kun je daaraan houden. Zij zullen die zorg moeten inkopen voor de patiënten die recht hebben op die zorg. Omdat het medisch noodzakelijk is, moeten ze die zorg inkopen en leveren.

Minister Schippers: De ACM toetst aan de Mededingingswet. Die is vanuit Europa naar Nederland vertaald. Daar zit heel weinig ruimte in, kan ik alvast melden. Ik weet helemaal niet of het er doorheen komt en wil daar niet op vooruitlopen. Als een zorgverzekeraar dicht bij de grens zit, kan hij denken: niet al te ver hier vandaan kan het; ik kan het in het buitenland doen. Zij moeten inkopen op basis van de verwachting dat ze de zorg kunnen leveren. Zij denken dat ze dat bij minder dan vier kunnen. Daar gaat het om.

Voordat ik naar de individuele vragen van de fracties ga, wil ik het hebben over zorgmijding, want daar heeft iedereen over gesproken. Er is veel gerefereerd aan de verschillende onderzoeken door de LHV en door VWS en aan de onderlinge afwijkingen daartussen. Dat is op zich niet gek omdat die onderzoeken een wezenlijk andere opzet hebben, en dus andere uitkomsten. Op zich verbaast dat niet. De Vektisonderzoeken betreffen de ontwikkelingen van het feitelijk zorggebruik in 2013 ten opzichte van 2012 in de eerste lijn. De gegevens over de tweede lijn krijgen wij pas in het voorjaar van 2015. Die onderzoeken omvatten alle verzekerden. Er is bijvoorbeeld geen groep die zich aanmeldt, waardoor op een bepaalde manier wordt gemeten. Bij het onderzoek van de LHV is dat wel het geval, want de huisartsen hebben gereageerd op een verzoek. Daar kan een vertekening in zitten, maar dat hoeft helemaal niet. Dat kunnen we zien als we de uitkomsten van het laatste onderzoek, waarin alle verzekerden zitten, op een rijtje hebben. Dat dit onderzoek in 2015 komt, kan niet verbazen. Bij de begrotingsbehandeling hebben we hierover namelijk uitgebreid gesproken. Ik meldde toen al dat ik de eerstelijnscijfers altijd sneller krijg en dat de tweedelijnscijfers pas beschikbaar zijn als de dbc's gesloten zijn. Dat is een nadeel, maar het is nu eenmaal zo. Er gaat dus meer tijd overheen. De Kamer heeft toen gezegd: wij vinden dat te lang; kunt u daarom in plaats van het kwantitatieve onderzoek geen kwalitatief onderzoek erbij doen, waarbij wordt geënquêteerd? Dat heb ik gedaan. Dat is het extra onderzoek. Dat is relatief zachter dan wanneer je daadwerkelijk naar hardere gegevens kijkt.

Als je wilt weten of er sprake is van zorgmijding, dan moet je gegevens hebben over de ontwikkeling van het daadwerkelijk zorggebruik. Over de eerste lijn zijn die wel bekend en bij de tweede lijn komen die nog. Uit representatief onderzoek dat werd uitgevoerd door Intomart en dat ik in 2013 aan de Kamer heb gestuurd, blijkt dat veel mensen ook om andere redenen afzien van zorg. We hebben dat onderzoek al besproken in de Kamer. Een van de redenen die mij opviel, was een gebrek aan tijd. Er zijn ook andere redenen. De LHV heeft naar financiële redenen gevraagd, maar wij vroegen breder. Daaruit blijkt dat er een heel palet van redenen is waarom men bijvoorbeeld een doorverwijzing niet heeft geëffectueerd. Ik wil zeker een gesprek met de LHV toezeggen, zoals de Partij van de Arbeid vroeg. Ik zal dat doen. In afwachting van de cijfers over de tweede lijn, die harde gegevens, zal ik kwalitatief onderzoek doen naar de achtergrond van mensen. Dat extra onderzoek is eind van het jaar klaar en zal ik in de tussentijd doen.

Minister Schippers: Ik heb een onderzoekstraject met de Kamer afgesproken. We hebben uitgebreid besproken dat de Kamer meent dat er een te groot gat is. We hebben afgesproken dat we tussentijds kwalitatief onderzoek doen om meer grip te krijgen op wat er gebeurt. Je kunt aan dat onderzoek echter duidelijk geen grote conclusies verbinden. Ook uit de cijfers over de eerste lijn blijkt dat het daadwerkelijke zorggebruik in de eerste lijn op sommige gebieden daalt, maar op andere weer stijgt. Je kunt daar dan niet zulke grote conclusies uit trekken. U kunt dan niet zeggen dat ik dit niet serieus neem als ik dit onderzoekstraject al verschillende malen in de Kamer heb besproken en met de Kamer zelf heb afgesproken.

Ik ga in op de kwestie van het verhogen van het eigen risico. Er komen volgend jaar overhevelingen aan. De wijkverpleegkundige zorg is er daar een van. We weten allemaal dat het eigen risico wordt berekend op het beslag van alles wat in het pakket zit. Met de wijkverpleegkundige zorg neemt het pakket substantieel toe. Natuurlijk gaat het eigen risico conform de onderliggende afspraak omhoog. Daarbij is ook sprake van een indexatie. Het is echter niet zo hoog als vooraf geraamd was. De kosten zijn namelijk minder gestegen omdat we een continu programma hebben om de kosten te drukken. Daarbij is het cruciaal dat de wijkverpleegkundige zorg eigen bijdragen kent die op kunnen lopen tot honderden euro's. Een eigen bijdrage kan zo € 700 zijn. Die bijdragen vervallen. Voor de wijkverpleegkundige zorg komt geen eigen risico; die valt daarbuiten. De mensen die nu wijkverpleegkundige zorg hebben en daarvoor hoge eigen betalingen doen, hebben als de wijkverpleegkundige zorg straks in het pakket zit, geen eigen betalingen meer en hoeven geen eigen risico daarover te betalen. Het zijn wel mensen die veel zorg gebruiken, dus voor heel veel mensen zal het eigen risico toch opgaan. Dit zijn heel belangrijke noties die je mee moet nemen als je het hebt over het verhogen van het eigen risico en vervallen betalingen. Het pakket wordt er veel groter van.

We weten allemaal dat het eigen risico wordt gecompenseerd in de zorgtoeslag. In 2014 is er maximaal € 73 aan eigen risico betaald door de laagstbetaalden met een zorgtoeslag. Dat wordt gemitigeerd. Toen het eigen risico indertijd verhoogd werd, werd dat tegelijk in de zorgtoeslag erbij gedaan. De € 360 waarover we het hebben, betekent voor de laagstbetaalden in de samenleving € 73. Ik vind dat je ook de compensatie moet meenemen als je het hierover hebt.

Minister Schippers: We vallen in herhaling. Het eigen risico gaat omhoog, maar tegelijkertijd vervallen betalingen voor de wijkverpleegkundige zorg. Mensen die nu heel veel geld kwijt zijn omdat ze verzorgd worden door een wijkverpleegkundige, zullen na 1 januari 2015 financieel veel beter af zijn. Er zitten plussen en minnen in het stelsel.

De afschaffing van de Cer wordt gecompenseerd in de zorgtoeslag. Zo kun je iedere keer het negatieve noemen, maar er zit altijd een andere kant aan.

Mevrouw Klever deed het voorstel om beroepsverenigingen te laten contracteren. Ik meen, zoals hier al is gezegd, dat het niet het antwoord is om steeds grotere kolossen te krijgen in de zorg die met elkaar aan de slag gaan. Uiteindelijk is er daar één de dupe van: de patiënt. Dat zou ik niet willen. De onderhandelingen verdienen duidelijk verbetering, zeker waar het kleine aanbieders betreft, beroepsbeoefenaren, zoals een vrijgevestigde psychotherapeut. We hebben een rondgang gedaan door Nederland en daarbij zijn daadwerkelijk knelpunten naar boven gekomen. Niet alleen psychotherapeuten, maar ook fysiotherapeuten hebben ons heel veel voorbeelden gegeven waarvan zij zeiden: wij kunnen over kwaliteit niet individueel onderhandelen met een zorgverzekeraar omdat er duizenden beroepsbeoefenaren zijn, wat fysiek heel lastig vorm is te geven voor een zorgverzekeraar. Dat is ook de reden waarom ik in de stukken die ik aan de Kamer heb gestuurd, heb geschreven dat er heel goede voorbeelden zijn waarin een beroepsvereniging wel met een verzekeraar praat over de gehanteerde kwaliteitsnormen. Daarover worden afspraken gemaakt en op basis daarvan contracteert de zorgverzekeraar. Dat zijn heel goede bewegingen, want dan is het niet alleen de zorgverzekeraar die de kwaliteit bepaalt, maar ook de beroepsvereniging. Bijvoorbeeld de beroepsvereniging van fysiotherapeuten heeft heel veel gedaan aan het inzichtelijk maken van kwaliteit. Daarop hebben ze ontzettend grote stappen gezet. Een zorgverzekeraar en een beroepsvereniging hebben daar dan een gesprek over. Daarin wordt de basis gelegd op basis waarvan gecontracteerd wordt. Vervolgens gaat dat van start. Beroepsbeoefenaren kunnen met elkaar de krachten bundelen om een zorgverzekeraar te contracteren. Ook daarvan zijn voorbeelden naar voren gekomen die veel breder verspreid moeten worden, waarin groepen van individuele zorgverleners veel beter contracten kunnen afsluiten met zorgverzekeraars. Die ervaringen moeten echt worden verspreid.

In de Eerste Kamer ligt een wetsvoorstel over artikel 13, waarin staat dat de zorgverzekeraar zijn inkoopbeleid publiek moet maken. Als zorgaanbieder krijg je daardoor daadwerkelijk inzicht in de criteria op basis waarvan een zorgverzekeraar inkoopt. Dat inzicht is er nu niet. Zo kan men achterhalen of men daaraan voldoet of dat men een tandje bij moet zetten om er alsnog aan te voldoen. Dat zijn allemaal ontwikkelingen waaraan je ziet dat de positie van de beroepsbeoefenaren sterker wordt. Ik vind ook dat dit moet gebeuren. De verspreiding van de best practices, waarover ik heb toegezegd die veel actiever te gaan verspreiden in Nederland, moet beter gaan gebeuren in de toekomst.

Er is gezegd dat de buffers van de zorgverzekeraars terug moeten naar de premiebetalers. Het debat daarover hebben we vaker gevoerd. De reserves van de zorgverzekeraars zijn noodzakelijk voor een gezonde financiële positie. Als het slecht gaat met een zorgverzekeraar en hij in zwaar weer verkeert, kan hij wel zijn zorgplicht nakomen aan zijn verzekerden. Dat vinden we ontzettend belangrijk. Sterker nog, de politiek heeft de eisen aan de reserves van zorgverzekeraars aangescherpt naar aanleiding van de bankencrisis. In Solvency II worden de eisen aan de reserves van verzekeraars aangescherpt. De Nederlandsche Bank heeft het signaal afgegeven dat die percentages omhooggaan. Ik kan mij goed voorstellen dat zorgverzekeraars er enigszins op anticiperen gezien de overheveling van vele miljarden naar de Zorgverzekeringswet en de komst van Solvency II, waardoor de buffers omhoog moeten. Dat hebben ze ook gedaan, zelfs zo goed dat ze volgens mij niet veel meer hoeven te doen om aan alles te kunnen voldoen. Het zal niet voor iedere individuele zorgverzekeraar gelden, maar wel voor de zorgverzekeraars in den brede.

Minister Schippers: Ik heb verzekeraars gezien die hebben voorgerekend hoe lang zij het kunnen volhouden met die buffers als het slecht met ze gaat. Voor de begrotingsbehandeling zal ik de Kamer een A4'tje aanleveren over de proporties. Het lijkt mij goed om die helder te hebben.

Onder verwijzing naar een artikel in De Groene Amsterdammer wordt gesteld dat kwaliteit bepaald wordt door zorgaanbieders en zorgverzekeraars omdat zij afspraken maken. Ik vind dat te kort door de bocht, zeg ik tegen mevrouw Bouwmeester, die dat zelf niet zegt maar refereert aan dat artikel. We hebben hier wettelijk vastgelegd dat patiënten een positie hebben binnen het Kwaliteitsinstituut. Die hebben zij nooit gehad. In het afspreken van de richtlijnen – de richtlijnen bevatten de definitie van kwaliteit; dat is ook waarop de inspectie het veld controleert – hebben de patiënten een veel steviger positie dan ze ooit hebben gehad. Dat is ook terecht, maar dat aspect ontbrak. Patiëntenvereniging zijn betrokken bij het inkoopbeleid van zorgverzekeraars, maar de directe onderhandelingen gaan inderdaad tussen zorgaanbieder en zorgverzekeraars. Als je de patiënt sterker wilt kunnen laten kiezen op kwaliteit, dan zal hij daarvan meer moeten weten. Ik heb gisteren bij een zorgverzekeraar meegeluisterd aan de telefoon om te horen welke vragen zij binnenkrijgen. Het viel mij op dat dit veel vragen zijn. Dat werd bevestigd door de mensen die aan de telefoon zaten. Er is een verschuiving van vragen over de wachtlijsten naar expertise. Toen ik er gisteren was, belde iemand met de ziekte van Lyme om te vragen waar de expertise in Nederland zit over deze ziekte. De zorgverzekeraar meldde waar de expertisecentra zijn. Daarnaast gaf hij de wachtlijst per centrum en verwees hij door. Zo zien we het graag. Het is prettig dat een patiënt dat bij zijn zorgverzekeraar kan vragen en dat de verzekeraar daar een steeds actievere rol in vervult, maar ook dat wij dat zelf kunnen opzoeken op internet. Daar is het Kwaliteitsinstituut mee bezig. Dat heeft een aantal trajecten. Als je bij het Kwaliteitsinstituut bij diabetes kijkt – het adres is www.kiesbeter.nl – kun je zien welke kwaliteitsaspecten daarbij een rol spelen en hoe je daar als patiënt veel beter beslagen ten ijs kunt komen. Het Kwaliteitsinstituut is bezig met een traject op die site om patiënten daar veel beter te informeren. We zijn er nog niet. We zien dat ziekenhuizen dat veel meer inzichtelijk maken. Die zijn een paar maanden geleden gestart met het Kwaliteitsvenster. Ook daarin kun je het als patiënt veel beter zien per ziekenhuis. Je ziet het op gang komen. Dat is ook nodig omdat wij willen dat de patiënt die de emancipatie allang heeft doorgemaakt, de instrumenten krijgt om daadwerkelijk dat kwaliteitsaspect veel explicieter een rol te laten spelen.

Mevrouw Bouwmeester vroeg ook om een expliciete wettelijke regeling waarin wordt uitgewerkt welke premiekorting wel en niet wenselijk is om risicoselectie te voorkomen. De NZa heeft een hele rij mogelijkheden opgesteld om indirecte risicoselectie te voorkomen. Ik heb de tabel hier voor me. Dat is momenteel in uitvoering. Er wordt bekeken welke websites niet-verzekerden automatisch naar bepaalde polissen leiden. Er wordt gekeken naar praktische drempels voor het afsluiten van een polis voor mensen buiten de doelgroep. Hetzelfde geldt voor sturing via een aanvullende verzekering, het gebruiken van volmachten, de mogelijkheid om via collectiviteiten toegangsvoorwaarden te stellen en toetsing van het acceptatiebeleid bij sommige verzekeraars omdat dat onvoldoende structureel geborgd zou zijn. Mijn voorstel is om te bekijken waarin de onderzoeken waarmee de NZa bezig is – ze spreken verzekeraars erop aan en onderzoeken situaties, bijvoorbeeld die rond de inschrijfmogelijkheden – resulteren voordat wij overgaan tot een wettelijke maatregel. Aan het huidige collectiviteitensysteem zitten immers ook voordelen. Als een verzekeraar met een grote diabetescollectiviteit diabeteszorg strakker en beter kan inkopen, heeft die daar ook voordeel van. Ik wil voorstellen dit nog even af te wachten, maar dit wel als stok achter de deur te houden.

Minister Schippers: In de loop van volgend jaar kunnen we de resultaten zien van de maatregelen. Waarom zouden we dan niet alles bij elkaar vegen, waarna ik met de resultaten en de conclusies daaruit naar de Kamer kom? Dan kunnen we het dan bekijken. Het punt is dat we die regeling niet vast kunnen maken, want er gaan allerlei politieke besluiten aan vooraf. Wij hebben bijvoorbeeld in de wet vastgelegd hoe hoog de collectiviteitskorting mag zijn. Daar rust een politiek primaat op.

Enkele leden hebben gevraagd naar de uitkomst van het onderzoek van AFM, ACM en NZa. Die onderzoeken lopen nog. De resultaten worden in november verwacht. De partijen hebben aangegeven dat zij, als er onregelmatigheden worden gesignaleerd, zo nodig handhavend zullen optreden.

Ik had het net al over de actieve informatie die verstrekt wordt door zorgverzekeraars aan consumenten. Als een zorgverzekeraar dat goed doet, krijgt hij ook een band met zijn consumenten. Dan weten ze je immers beter te vinden. Hoe meer je ze helpt, hoe tevredener ze over je zijn. Het is belangrijk dat een zorgverzekeraar daar goed in is. Ik ben gisteren dus wezen kijken hoe het in de praktijk gaat. Ik denk dat hierin stappen gezet worden. Volgens mij weten mensen hun zorgverzekeraar heel aardig te vinden. Uit mijn eigen omgeving weet ik echter ook dat het nog volstrekt onvoldoende is. Ik moet namelijk nog heel vaak tegen mensen zeggen: als je op een wachtlijst staat, bel dan je zorgverzekeraar. In de communicatiecampagne ga ik hieraan aandacht schenken. Waar moet je zijn voor welk probleem? Bij de gemeente, de zorgverzekeraar? Het is belangrijk dat mensen dat weten, zeker omdat er stukken van de Wlz naar de gemeenten gaan en andere partijen ineens verantwoordelijk worden. Mensen moeten wel weten welk loket ze moeten hebben voor welk probleem. Dat kan ik de PvdA-fractie toezeggen.

Mevrouw Bouwmeester (PvdA): In dit blokje heb ik een paar vragen gesteld. Ik mag hopen dat de zorgverzekeraars zelf gaan communiceren over wat zij geacht worden te gaan doen, en dat dit niet door de Minister hoeft te worden gedaan. Dat lijkt me een mooie besteding van hun winsten. Mijn vraag was welke stappen we nog meer gaan zetten. De Minister erkent het, maar we erkennen het met z'n allen eigenlijk al jarenlang. Gaan we dit dus nog een jaar gedogen of gaat er echt iets gebeuren?

De Minister zegt dat de drie toezichthouders aan het bekijken zijn hoe die polisvergelijkingsites en de zorgverzekeraars bezig zijn en dat we daarvan in november de uitslag krijgen. Ik wil echter dat het geregeld is als iedereen vanaf 19 november weer kan kiezen en dat we niet weer in de krant moeten lezen dat de informatie onduidelijk is, dat er toch een budgetplafond is waardoor mensen niet de zorg krijgen die ze wel verwachten of dat polisvergelijkingsites toch met andere ogen kijken naar eerlijke en objectieve informatieverstrekking. Ik vind het dus te vrijblijvend. Ik wil de garantie dat het na jarenlange prut op 19 november eindelijk goed geregeld is, want dan moeten de verzekerden weer gaan kiezen. Wat gebeurt er op 20 november als het voor de zoveelste keer weer niet goed gaat? Ik snap wel dat de Minister dat nu niet op een rijtje heeft, maar ik wil daar wel graag een brief over krijgen, want ik vind het zo te vrijblijvend. Ik snap wel dat er goede intenties zijn, maar ik vind het echt te vrijblijvend.

Minister Schippers: Dat zijn twee losse vragen. Ik zal met de laatste beginnen. De onafhankelijke toezichthouders hebben besloten tot het onderzoek en zij vertellen mij dat de resultaten in november komen. Vind ik dat jammer? Ik had ze uiteraard ook liever in oktober gehad, maar ze komen in november. Ik zeg u toe dat ik, zodra wij gegevens of resultaten hebben, die naar de Kamer zal sturen.

De tweede vraag ging over het traject. Dat doen wij niet alleen. Wij doen dat in combinatie met alle partijen die erbij betrokken zijn. Dat zijn gemeenten, zorgverzekeraars, wij en de zorgaanbieders. Wij allemaal moeten heel goed duidelijk maken waar mensen moeten zijn met welk probleem. Er gaat ontzettend veel veranderen. Het kan dus echt niet zo zijn dat het om één partij gaat. Het communicatieplan is met alle partijen gemaakt. VWS verricht daarin een extra inspanning ten opzichte van vorige jaren omdat er dit jaar door alle overhevelingen wel erg veel verandert voor mensen. Dan is het ook belangrijk dat je via radio, televisie en andere kanalen – denk aan bladen van zorgverzekeraars of gemeenteloketten – probeert de burger maximaal te bereiken om duidelijk te maken waar die moet zijn. Ook de zorgverzekeraars pakken daarin hun rol, net als de ziekenhuizen, de NPCF en de Nederlandse Zorgautoriteit. Een heel goed voorbeeld zijn ZN en NVZ die de site dezorgnota.nl hebben opgezet. Daar is alle informatie te vinden over de nieuwe zorgnota; mevrouw Dik vroeg daarnaar. Dit is inderdaad in juli van start gegaan. Iedereen die na juli in zorg is gegaan, krijgt die nieuwe inzichtelijke nota.

Samen met alle betrokken partijen is een lijst van QnA's opgesteld waar iedere stakeholder zijn eigen relevante informatie uit kan halen. Daarin wordt ook beschreven hoe ieder met zijn eigen achterban kan communiceren. De LHV is in samenwerking met de NPCF de campagne «Wat zegt mijn polis?» gestart. Die campagne heeft als doel patiënten te informeren over het feit dat niet alle zorg vergoed wordt of dat zorg mogelijk onder het eigen risico valt. Er zijn dus heel veel dingen in gang gezet. VWS zal daarbovenop in het najaar nog met een campagne starten over hervormingen in de zorg. Dat gaat dan over de Wmo, de hervorming van de langdurige zorg, de jeugdzorg, over kostenbewustzijn en over de veranderingen in het basispakket. Dat laatste is standaard want dat doen we ieder jaar. In die najaarscampagne zullen we nog meer onder de aandacht brengen, namelijk informatie over overstappen, wachtlijstbemiddeling, hulp bij klachten en gespreide betaling. Dat zijn allemaal dingen waarvan je wilt dat mensen daarvan weten zodat ze kunnen kiezen.

Is gegarandeerd dat mensen de zorg krijgen waarvan vanaf 19 november op de site staat dat die is ingekocht? En hoe zit het met het plafond? We hebben afgesproken dat zorgverzekeraars op hun website inzichtelijk maken welke zorg ze hebben ingekocht, of er sprake is van omzetplafonds, andere plafonds of andere volumeafspraken en welke consequenties dit mogelijk heeft voor de verzekerde. Op die manier kan de verzekerde zien of hij er zeker van kan zijn of niet. Ook moeten zorgverzekeraars realistische zorgvolumes inkopen bij gecontracteerde aanbieders. Het kan niet zo zijn dat een zorgverzekeraar met een breed aanbod adverteert terwijl hij in de praktijk heel weinig volume inkoopt bij de zorgaanbieders. De NZa gaat erop toezien dat die informatie transparant is en dat die niet misleidend is. Een zorgaanbieder kan de behandelovereenkomst overigens niet stoppen als hij het zorgplafond heeft bereikt.

Minister Schippers: Ik kies helemaal niemands zijde. Er is een zorgplicht voor de zorgverzekeraar: als je in behandeling bent bij een zorgaanbieder, dan mag die behandeling niet gestaakt worden. Als dat wel zo is, zal de NZa daar toezicht op moeten houden. Een behandeling kan niet halverwege gestaakt worden omdat er een plafond bereikt is. Ik heb mevrouw Leijten ook geantwoord dat dat niet mag.

Mij is gevraagd of ik erop toezie dat zorgverzekeraars werk maken van het aanpakken van fraude, verspilling en praktijkvariatie. De NZa houdt daar toezicht op. Dat is de rechtmatige uitvoering van de Zorgverzekeringswet. Ik heb de evaluatie van de WMG en de NZa van AEF aan de Kamer gezonden. In deze evaluatie komen onder meer het instrumentarium en het functioneren van de NZa bij het toezicht op de rechtmatige uitvoering van de Zorgverzekeringswet aan bod. AEF concludeert dat het toezicht van de NZa op zorgverzekeraars sterk is geïntensiveerd. Terwijl de gedachte bij de WMG was dat het toezicht van de NZa op de rechtmatige uitvoering van de Zvw zich zou richten op kroonjuwelen zoals de zorgplicht, de acceptatieplicht en het verbod op premiedifferentiatie, zie je dat de aandacht van de NZa de afgelopen jaren steeds meer is komen te liggen op fraudebestrijding, gepast gebruik en bestrijding van oneigenlijk gebruik en misbruik. Het rechtmatigheidsonderzoek van de NZa draagt eraan bij dat zorgverzekeraars materiële en formele controles uitvoeren, stelt AEF. Ik zal de Kamer later nog een bredere en uitgebreide reactie op het AEF-rapport toesturen.

Minister Schippers: Dat heb ik in de brief al gezegd. Ik heb vorige week een eerste reactie geschreven. Ik heb de Kamer een brief gestuurd naar aanleiding van de evaluatie over de NZa. Daar zat het AEF-rapport bij. In die brief heb ik gesteld dat ik later met een uitgebreide reactie kom. Toen ik de rapporten kreeg, wilde ik ze meteen naar de Kamer doorsturen, maar het kost natuurlijk tijd om te bestuderen wat erin staat. De voorzitter vroeg wanneer die reactie dan komt. Het is altijd het streven om dat binnen drie maanden te doen, en dat is het nu ook.

Dan kom ik op de acceptatieplicht en de vraag welke maatregelen ik wil treffen op basis van het rapport. Sturing van verzekerden kan onwenselijke gevolgen hebben voor het stelsel. Wij willen dat niet. Dat is ook de reden waarom er acties zijn ingezet door de NZa naar aanleiding van de risico's die zij heeft geconstateerd. De uitkomsten daarvan zal ik monitoren. Ik heb aangegeven op welke manier ik invulling wil geven aan de aanbevelingen van de NZa. Ik heb net in reactie op mevrouw Bouwmeester aangegeven dat we dit volgend jaar eens bij elkaar moeten vegen en moeten bekijken of het nodig is om de wet te wijzigen als we de resultaten onvoldoende vinden.

Welke kwaliteitsindicatoren moeten leidend zijn, die van de wetenschappelijke vereniging of van de zorgverzekeraar? In het Kwaliteitsinstituut gaat het om richtlijnen waarop de inspectie controleert. Dat zijn de richtlijnen van het veld, inclusief zorgverzekeraars en patiënten. Daar wordt vastgesteld wat goede zorg is. Hoe uitgebreider en robuuster dat wordt, hoe minder zorgverzekeraars zich geroepen zullen voelen om eigen eisen te stellen als er sprake is van ontbrekende of verouderde richtlijnen of van richtlijnen waarover patiënten onvoldoende hebben meegesproken of waarin onvoldoende aan hen tegemoet wordt gekomen. Ik vind het heel belangrijk dat het Kwaliteitsinstituut een succes wordt, juist ook om deze reden. Hoe meer consensus er is over goede kwaliteit, hoe meer je ermee kunt doen. Er worden natuurlijk volumenormen gesteld door zorgverzekeraars. Dat is ook heel begrijpelijk. Als je ziet dat het sterftecijfer met 25% is gedaald door volumenormen bij oncologische operaties, dan zijn die volumenormen dus ook kwalitatief een heel positieve zet. In 89 ziekenhuizen in Nederland worden nog steeds borstkankerbehandelingen gegeven. Ik denk dat het echt tijd wordt dat daar een keer een slag geslagen wordt en dat we dat wat meer gaan concentreren. Het lijkt misschien wel handig als het ziekenhuis dichtbij is, maar het is wel van belang dat bepaalde behandelingen daar vaak genoeg plaatsvinden zodat je daar ook de nieuwste technieken en de ervaring en expertise hebt. We hebben het Kwaliteitsinstituut opgericht om hier veel meer structuur in aan te brengen en met de ambitie dat die richtlijnen uiteindelijk de richtlijnen zullen zijn waaraan iedereen zich confirmeert.

Minister Schippers: Dit debat geeft wel aan hoe complex het is om kwaliteit uit te drukken. Dat kun je niet alleen uit normen afleiden. Daarbij moet je een heleboel andere aspecten meenemen. Daarom vind ik het ook zo'n verbetering als wij zorgverzekeraars wettelijk dwingen om tijdig, namelijk voor 1 april, aan te geven wat hun inkoopcriteria eigenlijk zijn. Dan kun je dat gesprek aangaan en is het publiek. Dat gesprek wordt nu op veel gebieden al gevoerd. Verzekeraars leren ook bij. Zij hebben soms hun nek uitgestoken door ook impopulaire dingen ten aanzien van volume te doen, waardoor er wel een enorme slag is gemaakt. Ik gaf daarvan net al een voorbeeld. Maar je moet er niet in doorschieten; dat is het hele eieren eten. Dat is ook de motivatie voor het Kwaliteitsinstituut: iedereen zit daar aan tafel, van zorgverzekeraar tot aanbieder, van wetenschappelijke vereniging tot patiënt. Daar maken we richtlijnen en daardoor kun je een veel beter gesprek hebben over kwaliteit.

Bij het eerstelijnsverblijf staat voorop dat het principe van de overheveling van kortdurend eerstelijnsverblijf niet ter discussie staat. Het is een feit dat de besluitvorming rond het eerstelijnsverblijf relatief laat in 2014 klaar was. Veldpartijen waaronder de verzekeraars en zorgaanbieders zijn meegenomen in het besluitvormingsproces zodat kortdurend eerstelijnsverblijf vanaf 2015 vanuit de Zorgverzekeringswet mogelijk wordt. Het gesprek is nog niet afgerond. Wij zijn nog in gesprek; morgen heb ik weer een bestuurlijk overleg. We voeren een intensief gesprek met de betrokkenen over de praktische uitvoering voor 2015. Daarbij staat een verantwoorde uitvoering voorop. Zo moeten we het doen. We moeten hier ook pragmatisch naar kijken. Zodra ik afspraken heb over welke pragmatische variant we kiezen, waardoor het het beste vormgegeven kan worden, zal ik de Kamer daarover informeren.

Minister Schippers: Morgen heb ik bestuurlijk overleg, dus ik hoop dat het morgen kan. Het zal wellicht tot maandag duren voordat alles op papier staat, maar ik denk dus aan dit soort termijnen: heel snel dus.

Dan kom ik op de inkoop bij kleine zorgaanbieders en zorgen over innovatie. Wij hebben het daarover bij artikel 13 uitgebreid gehad. Wij hebben gezegd dat we een verslag verlangen van de NZa waarin zij bekijkt hoe het zit met grote en kleine aanbieders. Worden kleine aanbieders nog wel gecontracteerd? Hoe zit het met innovatie en innovatieve aanbieders, waarbij innovatie ook nog een rekkelijk begrip is? Dan heb ik het overigens meer over extra innovatie. Zij moet zich daarover dus verantwoorden. Dat zou eraan moeten bijdragen dat we veel meer inzicht krijgen in de redenen waarom er niet of weinig is ingekocht. Dan krijg je meer inzicht in de daadwerkelijke gang van zaken in het veld.

Ik ben het met de heer Rutte eens dat zorgverzekeraars ook kritisch naar elkaar moeten kijken en elkaar moeten aanspreken op risicoselectie. Ik spreek ook weleens zorgverzekeraars voor wie de een of andere polis bij een ander een doorn in het oog is. Dan is het goed als men elkaar daarop zou aanspreken. Uiteindelijk is de NZa natuurlijk onze toezichthouder, die ook daadwerkelijk kan ingrijpen.

Over de zorginkoop en de kwaliteit waarnaar mevrouw Dijkstra vroeg, heb ik al het een en ander gezegd. Ook in het kader van artikel 13 en de eisen die daarin gesteld zijn, voeren we dat gesprek natuurlijk met de zorgverzekeraars. Dat is ook goed. Ik benadruk dit punt in de gesprekken. We hebben er in de hoofdlijnenakkoorden ook expliciet afspraken over gemaakt.

Dan kom ik op de inzichtelijkheid van kwaliteitsinformatie. Kun je chocola maken van DIS-prijzen of zijn die onduidelijk? Ik ben in gesprek met DBC-Onderhoud over de vraag hoe je dit verder kunt ontwikkelen bij OpenDIS-data, zodat je er meer mee kunt. Het is wel belangrijk dat ze publiek zijn, want anderen kunnen daar onderzoek naar doen en het daardoor weer toegankelijk maken met een zorgkaart of iets anders. Het is ook van belang dat de NPCF wordt aangesloten om in die verdere ontwikkeling de wensen van patiënten mee te kunnen nemen. Naast opendisdata.nl ga ik met ziekenhuizen en zorgverzekeraars in gesprek over de mogelijkheden van het opzetten van een portal dat inzichten geeft in gecontracteerde prijzen. OpenDIS-data geeft immers alleen maar gemiddelde prijzen weer. Ik zal de Kamer in de volgende voortgangsbrief over kostenbewustzijn, dus in het voorjaar van 2015, informeren over de stand van zaken op beide trajecten. Ik denk dat het al een grote stap is, zeker voor diegenen die ook onderzoek willen doen, maar we zijn er nog niet. Het gaat stap voor stap.

Mij is ook gevraagd of ik een streefcijfer wil formuleren om kwaliteit inzichtelijk te maken en op welke manier de academische component kan worden ingezet. Ik denk dat het heel moeilijk is om dat in streefcijfers te vatten. We hadden daar net al een discussie over. Je kunt zeggen: ik heb de volumenormen extra aangescherpt dus dat geeft een hogere kwaliteit. Dat is echter niet een-op-een het geval. Dat buigt af in meeropbrengst. Wij hebben wel een meerjarenagenda waarin we met veel partijen gezamenlijk overeen zijn gekomen waar de komende jaren de prioriteit ligt, voor welke vormen van zorg er een kwaliteitsstandaard, een meetinstrument of indicatoren worden ontwikkeld en welke partijen daaraan bijdragen. Er is ook een agenda van het Kwaliteitsinstituut. Het streefcijfer kan voor dit onderwerp niet in één cijfer gevat worden, want daar is het te complex voor. Ik denk wel dat er heel veel gebeurt. Wij willen allemaal dat het sneller gaat, maar ik denk dat er een golf in beweging is gezet en het is zaak om het tempo erin te houden. De Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen heeft het Kwaliteitsvenster geopend. Dat vind ik een heel belangrijke stap. Het is zaak dat dit zichzelf blijft verbeteren, uitbreidt en steeds meer iets wordt waar mensen echt op kunnen kiezen.

Dan kom ik op de bijeenkomst over de export van zorg en het plaatsen van zorg op de economische agenda. In dit najaar wordt er een bijeenkomst georganiseerd. Er is nog geen datum, maar we zullen een topconferentie houden over de zorg in internationale context en over de vraag in hoeverre onze zorg ook een exportproduct is.

Er is ook gevraagd naar de nog te organiseren handelsmissies. Ik ga mijn uiterste best doen om op handelsreis te gaan. Ik moet echter een winstwaarschuwing afgeven. Nederland wordt voorzitter van de Europese Unie. Ik zie mijn Europese agenda zwaarder en zwaarder worden omdat daar steeds meer gesprekken over zijn. Als ik vijf dagen naar China ga en daar drie steden aandoe, dan heb ik maar ongeveer anderhalve dag per stad. Dan ben ik van 's ochtends tot 's avonds in touw en ben ik een hele week niet in de Kamer. Dan ben ik echt helemaal weg. Als ik dan ook nog naar Rusland, Brazilië en India ga ... Nou ja, Rusland is even niet aan de orde. Het was een van de speerpuntlanden, maar het is inmiddels vervangen. Maar goed, dan zit je dus echt aan een afwezigheid van weken te denken. Ik zit dus een beetje te puzzelen. Als ik zelf niet kan, koppel ik onze bedrijven aan de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, mevrouw Ploumen. Als zij naar China gaat, dan neemt zij ook expliciet bedrijven uit de gezondheidszorg mee. Zo gebeurt dat ook op de missie die de Minister-President zal maken naar – ik weet niet of die bestemming al bekend is – laat ik zeggen naar «een ander land». Ik heb expliciet gevraagd of hij daar onze zorg mee naartoe neemt. Dan doet hij het en hoef ik niet apart te gaan. Zo wil ik het slim aanpakken. Die topconferentie komt er en daar zal ik de Kamer nog meer over laten weten.

Dan kom ik op de meerjarige polis van de zorgverzekeraars. De voordelen die verondersteld werden, zaten gewoon niet in dat onderzoek. De nadelen waren zo groot dat ik besloten heb dat we daar niet aan moeten beginnen. Het aantal mensen dat overstapt, golft een beetje, maar stel dat 92% bij de zorgverzekeraar blijft waar men verzekerd is, dan is het excuus om niet te investeren in preventie omdat verzekerden weglopen, een zwak excuus. Ik hoor een zorgverzekeraar dat weleens zeggen, maar dan denk ik: 92% van je mensen blijft wel. Het levert dus wel degelijk iets op als je daarin investeert. Het rapport had geen uitkomst om te overwegen dat te veranderen.

Wat betreft kostenbewustzijn in de zorg zijn er een aantal punten. Ik denk aan het inzichtelijk maken van de zorgnota. Dat is vanaf 1 juni 2014 gebeurd voor de mensen die na die datum naar het ziekenhuis zijn gegaan. Ik denk ook aan het communiceren van de kosten voorafgaand aan een behandeling. DBC-Onderhoud heeft hier kortgeleden een eerste aanzet voor gegeven met opendisdata.nl. Wij gaan dus in gesprek over de vraag hoe deze site toegankelijker kan worden gemaakt en hoe we patiënten voorafgaand aan de behandeling meer inzicht kunnen geven in de kosten van de zorg. Daarover ga ik in gesprek met koepels van aanbieders, zorgverzekeraars en patiëntenorganisaties.

Dan kom ik op het communicatietraject. Het is belangrijk om mensen te informeren over de financiële aspecten van zorg. Wanneer geldt er wel een eigen risico en wanneer niet? Uit eerder onderzoek blijkt dat dit heel onduidelijk is voor mensen. Via diverse kanalen zal op termijn informatiemateriaal verschijnen, bijvoorbeeld op de mijn-omgeving bij zorgverzekeraars, via zorgaanbieders, op de site dezorgnota.nl en via rijksoverheid.nl.

Tot slot is mij gevraagd of ik de uniforme inschrijfwijze wenselijk vind, ook voor de aanvullende verzekering. De NZa heeft geconstateerd dat sommige zorgverzekeraars drempels opwerpen. Dat is onwenselijk. De NZa stelt voor om de verplichting in te voeren dat ieder zich op dezelfde wijze moet kunnen inschrijven. Momenteel wordt door de NZa onderzocht of het mogelijk is dit binnen de staande regelgeving te verplichten aan zorgverzekeraars. De resultaten van dit onderzoek wacht ik af.

Mevrouw Dik-Faber (ChristenUnie): Ik heb twee vragen naar aanleiding van de beantwoording van de Minister. Ze wacht de resultaten naar een onderzoek over de uniforme inschrijfwijze af. Maar dat duurt echt nog tot medio 2015. Ik had gevraagd waarom dit zo lang moet duren, want dan zijn we echt weer een jaar verder.

Mijn vraag over de meerjarige zorgverzekering is een beetje blijven liggen. Ik deel de analyses van de Minister, ook op het punt van het excuus van zorgverzekeraars. Dat is een vrij makkelijk excuus om niet te investeren in preventie. Een ander element waarop ik in het kader van de relatie verzekerde-zorgverzekeraar heb gewezen, is de coöperatieve aard van zorgverzekeraars. Daar is ook een motie over aangenomen voor het reces. Heeft de Minister daarover al gesproken met de zorgverzekeraars? Zo niet, wanneer horen wij daar dan meer over?

Minister Schippers: Ik heb tussen het aannemen van de motie en vandaag geen gesprek gehad met de zorgverzekeraars, maar morgen heb ik een bestuurlijk overleg. Ik zeg mevrouw Dik toe dat ik het zal meenemen in het bestuurlijk overleg van morgen. Ik zie met haar die langetermijnrelatie als heel belangrijk. Ik zie daar ook de voordelen van. Als je bijvoorbeeld mee wilt praten over het inkoopbeleid van je zorgverzekeraar, dan heb je ook een lange relatie. Ik denk dat zorgverzekeraars dat in de praktijk vaak hebben met hun patiënten. Als je naar hun bestanden kijkt, blijkt dat ook gewoon.

Wat betreft de uniforme inschrijfwijze weet ik niet waarom het zo lang duurt. Hier hebben verschillende mensen naar gevraagd, onder wie ook mevrouw Bouwmeester. Ik zal aan de NZa vragen of dat sneller kan. Dan kunnen we er ook eerder wat mee doen. Uit mijn hoofd weet ik nu niet waaraan dat ligt, maar als het sneller kan, zal ik de NZa vragen of dit sneller tot stand kan komen.

Kamerstuk 29 689-497 – Brief regering d.d. 12-03-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Toezegging over een gesprek met huisartsen over selectieve inkoop

Kamerstuk 31 765-87 – Brief regering d.d. 27-03-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Antwoorden op vragen van de commissie over de reactie op een brief over het niet meer vergoeden van dyslexiezorg via remedial teacher met Master Special Educational Needs (MSEN) per 2014

Kamerstuk 29 689-504 – Brief regering d.d. 25-03-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Transparantie bij publicatie van de premie 2014

Kamerstuk 29 689-500 – Brief regering d.d. 18-03-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Reactie op verzoek van het lid Kuzu over het onder druk zetten van zorginstellingen door het verplichten van een screeningsinstrument door zorgverzekeraars

Kamerstuk 29 689-511 – Brief regering d.d. 01-05-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Aanbieding van het rapport van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) over de naleving van de acceptatieplicht

Kamerstuk 32 620-120 – Brief regering d.d. 02-06-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Nadere informatie over recht op gecontracteerde zorg

Kamerstuk 29 689-517 – Brief regering d.d. 27-05-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Reactie op het rapport van de Nederlandse zorgautoriteit (NZa) over de Acceptatieplicht

Kamerstuk 29 689-520 – Brief regering d.d. 03-06-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Antwoorden op vragen van de commissie over de monitor Zorginkoop 2014 van de NZa

Kamerstuk 29 689-530 – Brief regering d.d. 27-06-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Kabinetsreactie op het IBO-rapport «Grensoverschrijdende zorg»

Kamerstuk 28 828-71 – Brief regering d.d. 10-07-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Toezicht- en handhavinginstrumentarium Nederlandse Zorgautoriteit en reactie op de motie van de leden Bouwmeester en Bruins Slot over de inzet van dit instrumentarium van NZa en ACM

Kamerstuk 29 689-534 – Brief regering d.d. 02-07-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Stand van zaken kostenbewustzijn

Kamerstuk 29 689-533 – Brief regering d.d. 02-07-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Onderzoeken naar verhoging eigen risico en zorgmijding

Kamerstuk 29 689, nr. 539 – Brief regering d.d. 03-09-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers – Marktscan Zorgverzekeringsmarkt 2014

Kamerstuk 29 689-502 – Brief regering d.d. 26-03-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers

Kamerstuk 29 689-492 – Brief regering d.d. 17-12-2013

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers

Kamerstuk 29 689-544 – Brief regering d.d. 19-09-2014

Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E.I. Schippers