Nr. 285 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Defensie en de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken hebben op 17 december 2014 overleg gevoerd met Minister Hennis-Plasschaert van Defensie en Minister Koenders van Buitenlandse Zaken over:

• – de brief van de Minister van Defensie d.d. 14 oktober 2014 ter aanbieding van de evaluatie van de Nederlandse inzet in de antipiraterijoperaties Atalanta van de EU en Ocean Shield van de NAVO in 2013 (Kamerstuk 29 521, nr. 264);

• – de brief van de Minister van Defensie d.d. 15 december 2014 inzake de lijst van vragen en antwoorden over de evaluatie van de Nederlandse inzet in de antipiraterijoperaties Atalanta van de EU en Ocean Shield van de NAVO in 2013 (Kamerstuk 29 521, nr. 277);

• – de brief van de Minister van Defensie d.d. 16 juli 2014 over de beleidsdoorlichting «Bescherming kwetsbare scheepvaart nabij Somalië» (Kamerstuk 31 516, nr. 6);

• – de brief van de Minister van Defensie d.d. 15 december 2014 inzake de lijst van vragen en antwoorden over de beleidsdoorlichting «Bescherming kwetsbare scheepvaart nabij Somalië», (Kamerstuk 31 516, nr. 8).

Van dit overleg brengen de commissies bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: Ten Broeke

Griffier: Van Leiden

De heer De Roon (PVV): Voorzitter. Door zeventien Europese landen is gewapende particuliere beveiliging aan boord van koopvaardijschepen wettelijk mogelijk gemaakt. Als we dat leggen naast het lijstje landen met het grootste tonnage, zien we dat negen van de tien Europese landen dat wettelijk mogelijk hebben gemaakt, maar dat een van de tien dat niet wettelijk mogelijk heeft gemaakt, en dat is Nederland. Het trage handelen van de regering op dit punt leidt ertoe dat er jaarlijks vijftien tot twintig Nederlandse schepen omvlaggen. Het blijkt ook dat buitenlandse reders zich mede om die reden niet in Nederland willen registreren. Ik weet niet hoeveel inkomsten we daardoor mislopen, maar misschien heeft de regering daar een antwoord op.

De belanghebbenden uit de maritieme sector, zoals de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders, de maritieme vakbond Nautilus International en de vereniging van familieleden van zeevarenden, hebben allemaal in mei een petitie bij de Kamer ingediend, waarin zij vragen om een wettelijke regeling van gewapende particuliere beveiligers aan boord van koopvaardijschepen wel mogelijk te maken, omdat zij zich daardoor een stuk veiliger zouden voelen. Ik herinner mij nog heel goed dat wij daarover eerder dit jaar hebben gesproken met de regering. De Minister van Defensie, de Minister van Buitenlandse Zaken – toen nog de heer Timmermans – en de Minister van Veiligheid en Justitie zaten allemaal op één lijn. Zij zeiden dat zij dat wilden gaan onderzoeken. Ik herinner me zelfs nog dat Minister Timmermans toen zei dat hij voor het eerst geheel op één lijn zat met de PVV. Dat verbaasde hem misschien, maar ik was er wel blij mee. Ik dacht dat we met volle kracht vooruit gingen, gezien de toezegging van de regering om nog voor het zomerreces met een beleidsstandpunt te komen. Een wettelijke regeling zouden we voor het einde van dit jaar tegemoet mogen zien. En toen werd het stil. Ik heb daar helemaal niets van teruggezien. Waar blijft dat beleidsstandpunt en waar blijft dat wetsvoorstel? Gaat het kabinet nog investeren in de belangen van onze koopvaardijschepen en de opvarenden daarvan of wordt het geld opnieuw en uitsluitend gestoken in die failed state die Somalië heet? Ik hoor hierop graag een uitgebreide reactie en een duidelijke kabinetsvisie. Ik hoop dat de gashendel op volle kracht vooruit wordt gezet.

De heer Knops (CDA): Voorzitter. Piraterij is een gesel voor de koopvaardij, zoals al eerder is gezegd, en raakt de economie, zeker van een land als Nederland. We hebben zojuist een debat gehad over evaluaties. Hier ligt een gedegen evaluatie. Het is een buitengewoon doorwrocht stuk, waaraan vele organisaties hebben bijgedragen. Hoewel de missies nog bezig zijn, geeft het ook een terugblik op hoe we deze hebben uitgevoerd. Mijn complimenten voor dit stuk. Dit kan ook gebruikt worden bij toekomstige operaties en bij de nieuwe beleidsvoornemens. Het is mooi dat defensie zich hiermee een lerende organisatie toont en kijkt hoe het beter kan. Volgens mij is dat de opgave die we allemaal hebben.

Uit deze beleidsdoorlichting blijkt dat de inzet van Vessel Protection Detachments (VPD's) buitengewoon effectief was. Het aantal aanvallen van piraten is sterk gedaald. Sinds mei 2012 is er geen enkel schip meer gekaapt. Tegelijkertijd bereiken ons nog steeds de noodkreten van de reders die zich nog steeds onveilig voelen en zelf in beveiliging willen kunnen voorzien. Net als de heer De Roon ben ik zeer benieuwd hoe het staat met de plannen van het kabinet. Er was veel eensgezindheid in het debat waaraan hij refereerde, maar uiteindelijk ligt er geen visie voor de toekomst naast deze evaluatie. Mijn fractie vindt bestrijding van piraterij een kerntaak van de Staat. Daar hebben we ook een krijgsmacht voor. Het lijkt erop dat het kabinet in het zicht van de haven de teugels laat vieren. De bijdrage aan Ocean Shield wordt beëindigd, terwijl andere landen hun bijdrage ook gaan afbouwen. De vraag is dus hoelang wij nog met antipiraterijmissies doorgaan en wat dat betekent voor piraterij als zodanig.

Het kabinet belijdt met de mond dat de focus meer moet worden gelegd bij oplossingen op het land. Onze fractie heeft hier ook een- en andermaal naar gevraagd. De vraag is wat ervan terechtkomt. De EU heeft één keer opgetreden op land en daar is het bij gebleven. Wat doet het kabinet met ons pleidooi, en dat van deskundigen, dat je veel meer een landgeoriënteerde aanpak moet voorstaan? Van de Somaliërs hoeven we niets te verwachten, want het ontbreekt aan middelen, gezag en prioriteitszin om effectief op te treden. Dit soort missies vergt een lange adem, zoals al eerder is gezegd.

Wat komt er terecht van deze aanpak? De VPD's zijn effectief gebleken. Het concept is doorontwikkeld. De reders zijn er tevreden over, zo stelt het kabinet. Men kan echter niet in alle gevallen voldoen aan de eisen van de koopvaardij ten aanzien van flexibiliteit, omvang, kosten en reikwijdte. De vraag is of de reders wel zo positief zijn als het kabinet doet voorkomen. Er gaan jaarlijks ongeveer 350 schepen door de Golf van Aden, waarvan ongeveer 40 met een VPD. De vraag is wat de rest doet. Het aantal aanvragen voor VPD's daalt, net als het aantal dat is ingezet, zo blijkt uit de Najaarsnota. Er waren 75 aanvragen begroot, maar het werden er 60. Het aantal was al naar beneden bijgesteld. Dan gaat er toch iets niet goed, denk ik.

Waar zitten de knelpunten bij de VPD's? Zit dat in de relatie met de reders? Waarom worden deze niet gevraagd? We hebben al eerder geopperd om VPD's als een taak van de Staat te zien en net als andere landen te overwegen om de kosten waarover reders klagen, omlaag te brengen. Daarmee kan ook een level playing field worden gecreëerd. Is het kabinet daartoe bereid? Welke mogelijkheden ziet het kabinet voor drijvende wapenplatforms?

De cruciale vraag is wanneer het kabinet komt met die nieuwe plannen. Ik dacht dat de heer De Roon even helemaal euforisch werd, toen hij het had over Minister Timmermans, maar dat is dan ook de enige keer dat hij euforisch over hem was. Dat geldt ook voor de Minister van Defensie, inderdaad, maar dat komt vaker voor. Wanneer komt het kabinet met dat nieuwe beleidsstandpunt?

De heer Knops (CDA): Dat is een terechte vraag. In de meest zuivere vorm zou je bij de variant uitkomen dat het gaat om ambtenaren of militairen die in dienst van de overheid het geweldsmonopolie hanteren of bewaken. De geschiedenis heeft geleerd dat het bij andere varianten complexer is en dat zoiets, als je dat al zou doen, met duidelijke waarborgen moet worden omkleed. Er zijn voorbeelden dat het fout is gegaan. In Nederland is ook een discussie geweest over particuliere beveiliging bij waardetransporten van Brink's. De Minister van Justitie zei toen dat we dat absoluut niet gaan doen. Die situatie is niet een-op-een vergelijkbaar met piraterij op een verre zee, maar er zijn wel parallellen, dus je moet dat heel zorgvuldig bekijken.

Ik zeg duidelijk dat ik niet van de school ben die zegt dat we het gewoon gaan doen, ook al hebben we niet alles goed geregeld. Natuurlijk weet ik dat het nu gebeurt. Dat is illegaal. Wij hebben wel de verantwoordelijkheid om dit al dan niet mogelijk te maken binnen goede juridische kaders, die wij zelf moeten creëren. Ik sta open voor discussie daarover, maar wij zijn niet enthousiast over de varianten waarbij dat allemaal gedelegeerd wordt, omdat daar ook waarborgen aan vastzitten. Ik zeg niet dat het onbespreekbaar is, maar ik wacht het kabinetsvoorstel af, dat wij op zijn merites kunnen beoordelen. Daar kan ik nog geen oordeel over vellen, want dat is er nog niet, maar ik heb geen initiatiefvoorstel.

Mevrouw Hachchi (D66): Voorzitter. We kunnen met trots terugkijken op de afgelopen antipiraterijoperaties, want onze militairen verdienen veel waardering voor wat zij hebben bereikt in de Golf van Aden. Mede dankzij hun inzet zijn kapingen en aanvallen van piraten rondom Somalië sterk afgenomen. Gemakshalve sluit ik mij aan bij de vraag van de vorige sprekers over het laatste debat. Ik kan mij ook levendig herinneren dat het kabinet had aangekondigd onderzoek te doen naar de private beveiligers. Die discussie komt steeds terug in deze Kamer. Ik constateer dat er nog niets richting de Kamer is gekomen. Mijn fractie blijft hechten aan het geweldsmonopolie bij de Staat. De zorgen en kanttekeningen die mijn fractie eerder heeft geuit als het gaat om private beveiligers, blijven overeind. Nogmaals, het kabinet zou de eerste zet doen en die hebben we nog niet gezien.

Een ander waardevol instrument voor de reders zijn de zogeheten best management practices (BMP). Dat zijn maatregelen die de reders zelf kunnen nemen om zich te beschermen tegen piraterijbedreiging. Het baart mijn fractie zorgen dat de uitvoering van deze BMP-maatregelen verwatert. Schepen varen bijvoorbeeld langer door de high-risk areas en dichter bij de kust van Somalië. Wat gaat het kabinet doen om dit te verbeteren? Wat is de oorzaak van deze verslechtering?

Dan het gebruik van de onbemande vliegtuigen, die ik voor het gemak «drones» noem, ook al weet ik dat dit niet exact de juiste benaming is. Die gebruiken we sinds 2012. Daarmee wordt belangrijke informatie verzameld. Het gebrek aan patrouillevliegtuigen kon hiermee worden opgevuld. De drones zijn succesvol getest tijdens de operaties. In de stukken staat dat er sprake is van lessons learned en dat zij ook toepasbaar zijn in andere operatiegebieden. Het valt mij op dat dit nauwelijks wordt toegelicht. Wat is de meerwaarde van de inzet van drones? Wat voor informatie wordt er door drones verzameld? Is er behoefte aan meer drones? Ik hoor hierop graag een nadere toelichting van de Minister.

Drones zijn een mooi voorbeeld van de uitwerking van innovatieve technologische ideeën. Het toepassen van nieuwe sensor- en wapensystemen en inzetconcepten tijdens operaties bleek een echte aanwinst. D66 vindt het belangrijk om te blijven anticiperen op de veranderende omstandigheden in de strijd tegen piraterij door middel van innovatie en technologieontwikkeling. Hoe gaat het kabinet dit beleid voortzetten? Kan de Minister iets meer uitweiden over welke ideeën en nieuwe systemen er in ontwikkeling zijn?

In de beleidsdoorlichting lees ik dat de interdepartementale beleidsontwikkeling voor piraterijbestrijding beter kan. Er wordt bijvoorbeeld aangeraden om de Ministeries van Veiligheid en Justitie, Economische Zaken en Infrastructuur en Milieu te laten aanschuiven bij Defensie. Kan de Minister toelichten wat nu precies het probleem is? Wat gaat er niet goed of niet goed genoeg? Welke stappen worden er gezet om dit te verbeteren?

We zijn nu in rustig vaarwater gekomen op het gebied van maritieme beveiliging en het bestrijden van piraterij, maar deze trend is niet onomkeerbaar, zoals wij uit de technische briefing hebben begrepen. Mijn fractie vindt het belangrijk om piraterij in de kern aan te pakken. Door illegale visserij door andere landen worden bijvoorbeeld Somalische piraten gecreëerd. De missie Atalanta biedt geen vrijbrief voor het aanpakken van piraterijgerelateerde criminaliteit, die alleen door een stabiel Somalië kan worden bestreden. Daarom pleit D66 voor een en-en-aanpak: indien nodig maritieme bescherming van schepen en ondersteuning van de opbouw binnen Somalië.

Om die reden is mijn fractie ook blij te horen dat de missie Atalanta wordt voortgezet en dat hierbij een integrale aanpak wordt gehanteerd. Over die oplossingen op het land en de opbouw heb ik één vraag aan de Minister van Buitenlandse Zaken. We leunen daarbij natuurlijk heel erg op de Somalische regering. Daarbij komt de vraag in mij op om te praten met Somaliërs, die hun eigen land beter kennen dan ik hier vanuit Nederland. Het is best lastig om te praten over een Somalische regering die ook echt draagvlak heeft onder de bevolking, omdat je de tribale verhoudingen daarin nog niet terugziet. Kan de Minister daar iets over zeggen?

Tot slot nog één vraag. In hoeverre zijn er problemen bij de benodigde afstemming tussen de verschillende Europese organisaties bij de aanpak op het land en de opbouw? Wat zijn de Nederlandse ervaringen hiermee? Ik heb nog wel meer vragen, maar die komen vanmiddag vast nog wel aan de orde.

De heer Jasper van Dijk (SP): Voor de SP geldt dat de zwaardmacht bij de Staat dient te liggen. Wij voelen ons daarin gesterkt door FNV Veiligheid en door de kapiteinsvereniging. Desalniettemin is de bescherming van schepen van groot belang. Niemand wil aanwezig zijn op een schip dat gekaapt wordt, want dat is verschrikkelijk. Wie heeft hier nu gelijk? De discussie speelt al jaren. De regering zegt dat zij voldoet aan de vraag. De reders zeggen dat het helemaal fout gaat. Hoe zit dat?

Dan kom ik op de context of de situatie op het land. Er is sprake van enorme armoede, werkloosheid, geweld en corruptie in Somalië. Ik vraag de regering om eens in te gaan op het artikel in De Groene Amsterdammer van 4 december van Hans Wetzels. Daarin komt overste Martin Meijer aan het woord. Ik geef een paar citaten: «De huidige aanpak is volgens Meijer dan ook fundamenteel onvolledig. Zolang Somalië geen functionerende staat is en de mensen hun brood niet gewoon kunnen verdienen, blijft alles wat de internationale marinevloten hebben bereikt op z'n best symptoombestrijding. Je moet niet alleen kijken naar zwarte mannetjes met mitrailleurs, maar ook proberen te begrijpen wat ze ertoe drijft om piraat te worden.(...) Het draait gewoon om geld, zegt Meijer. Geld dat er in Somalië niet meer is, want de zee wordt leeggeschept door Europese, Iraanse en Aziatische vissers. En dan heb ik het nog niet over de bijkomende vervuiling en dumping van allerlei chemisch afval in die zee.»

Er zit zelfs een sluwe agenda achter, volgens de schrijver van het stuk. De Europese lidstaten willen niet dat deelstaten in Somalië machtiger worden dan de centrale regering. Door deze politieke keuze kunnen de wateren rond Somalië nog steeds als dumpplek gebruikt worden of als schier onuitputtelijke bron van vis voor de Europese markt. Minister, wat denkt u als u dit leest? Moet de EU zich niet schamen? Altijd de mond vol van milieu en mensenrechten, maar als je dit leest, gedraagt Brussel zich nog slechter dan een ordinaire stroper.

Is de regering bereid om het mandaat van de missie uit te breiden, om de aanpak van dumping en het leegvissen van de zee tot het takenpakket te laten behoren? Op dit moment zeggen de deelnemers aan de missie: dat behoort niet tot onze taak. Als iemand daar afval aan het dumpen is, zeggen de Nederlanders dat zij er niet over gaan. Hetzelfde geldt voor het leegvissen van de zee. Vindt de Minister dat terecht of deelt hij mijn mening dat dit bij het mandaat zou moeten horen?

De heer Vuijk (VVD): Voorzitter. Vrije doorvaart is van groot belang voor onze economie. Nog belangrijker is dat een enkel groot containerschip – de grootste heeft tegenwoordig een capaciteit van 19.000 20-voet containers – bijna een miljard aan handelswaar kan bevatten. Piraterij bedreigt daarmee niet alleen de zeevarenden. Eén enkele geslaagde kaping kan voor een land een economische crisis inluiden. De veiligheid van zeevarenden en de bescherming van grote economische belangen rechtvaardigen in voldoende mate de inzet van publieke middelen om de dreiging van piraterij te weerstaan.

Zeerovers en piraten zijn van alle tijden. De Hollandse marine heeft 500 jaar ervaring met het jagen op piraten en zeerovers, destijds op de Noordzee en daarna op alle wereldzeeën. Wij kunnen dat. Wij moeten ergens goed in zijn en dit kunnen wij goed. De operaties, in combinatie met de zelfbeschermingsmaatregelen door de scheepvaartbranche, namelijk het gebruik van militaire en private beveiligers – deze zin komt straks nog terug – hebben het aantal kapingen en aanvallen op koopvaardijschepen sterk teruggebracht. De dalende trend is echter omkeerbaar, omdat de voorwaarden voor piraterij in Somalië nog aanwezig zijn. De collega van de SP-fractie heeft daar uitgebreid bij stilgestaan. Rondom de Hoorn van Afrika is nu sprake van ongestoorde scheepvaart, maar deze toestand is alleen te handhaven met een voortzetting van de internationale maritieme aanwezigheid.

De VVD vindt de bescherming van mensen, van alle zeevarenden, belangrijk. De VVD vindt de handhaving van de internationale rechtsorde op zee belangrijk. De daling van het aantal kapingen en aanvallen toont aan dat de internationale bestrijding van piraterij op zee effectief is. Het is nu belangrijk om de behaalde resultaten te bestendigen en duurzamere oplossingen te vinden. Dat vergt inspanningen die voor een belangrijk deel buiten Defensie liggen. Daarom vraag ik de regering wat dit betekent voor de aard en de omvang van de Nederlandse bijdrage aan de internationale antipiraterijoperaties in de toekomst. Het is onontkoombaar dat wij hier gezamenlijk oplopen met het debat over de artikel 100-brief voor de verlenging van de missie Atalanta. Dat scheelt dan straks weer een vraag.

Vooruitlopend op een aantal antwoorden van de regering noem ik hier ook nog maar de private Vessel Protection Detachments. Die zijn al eerder aan de orde geweest. Dit onderwerp leeft zeer bij de leden van de VVD-fractie. Ik vind het onbegrijpelijk dat uitgerekend de vakbonden in de FNV, die toch zouden moeten opkomen voor de veiligheid van zeevarenden, betogen dat zij geen enkele reden zien waarom de overheid niet in staat zou zijn, of zou willen zijn, om de gevraagde gewapende beveiliging aan de reders aan te bieden. De FNV stelt verder dat het aanvaardbaar moet zijn om de kosten voor de gewapende beveiliging uit de algemene middelen te financieren. Zij heeft kennelijk een jarenlange discussie volledig gemist. Het gaat niet om kosten, het gaat om uitvoerbaarheid. Het gaat om koopvaardijschepen waarvoor de militaire VPD's te omvangrijk en niet flexibel genoeg zijn. Principieel gedoe om niets blokkeert een praktische oplossing met private VPD's. De vakbond van zeevarenden, Nautilus, en de vereniging van reders, de KVNR, vragen hierom. Ik herhaal de conclusie uit de evaluatie en de doorlichting: «De maritieme operaties, in combinatie met de zelfbeschermingsmaatregelen door de scheepvaartbranche en» – ik kan het niet genoeg benadrukken – «het gebruik van beveiligers (militair en privaat), hebben het aantal kapingen en aanvallen op koopvaardijschepen sterk teruggebracht.»

Mevrouw Günal-Gezer (PvdA): Voorzitter. We spreken vandaag over een tweetal belangrijke antipiraterijmissies, Atalanta van de EU en Ocean Shield van de NAVO. Ik was afgelopen vrijdag met een aantal collega's in Den Helder om de bemanning van Zijner Majesteits Van Speijk voor haar inzet te belonen met een herinneringsmedaille. Dat soort momenten is voor ons als Kamerleden, als Defensiewoordvoerders, zeer indrukwekkend en vooral zeer eervol, omdat deze momenten ons de kans geven om onze waardering te laten zien aan de mensen die zich in gevaarlijke omstandigheden inzetten voor de veiligheid van ons en van anderen. Ik wil ook graag namens mijn fractie onze dank en waardering uitspreken aan alle andere mannen en vrouwen die zich dagelijks inzetten voor de bestrijding van piraterij.

Mijn fractie vindt een zorgvuldige evaluatie van alle missies ontzettend belangrijk. Die geeft ons de kans om terug te kijken en te bekijken wat goed is gegaan, wat minder goed is gegaan en wat verbetering behoeft. Het is heel belangrijk om hieruit lessen te trekken voor de toekomst. Gelukkig kunnen we constateren dat de antipiraterijmissies de afgelopen jaren zeer succesvol zijn geweest. Andere collega's hebben hier ook al aan gerefereerd. De missies zijn zo succesvol dat er sinds mei 2012 geen enkel schip succesvol is gekaapt.

Het gaat natuurlijk niet alleen om de antipiraterijmissies. Het gaat niet alleen om de beveiligingsteams, maar om een totaalpakket aan maatregelen dat het succes uiteindelijk bepaalt. Ik wil heel graag weten of de Ministers het met mij eens zijn dat de beveiliging, de bescherming en de succesvolle aanpak niet alleen samenhangen met de operaties of de beveiligingsteams. Het gaat echt om een samenhangend pakket van maatregelen waarin de BMP-maatregelen (Best Management Practices) een belangrijk element zijn. In dat opzicht deel ik ook de zorgen van mijn collega mevrouw Hachchi. Ik lees namelijk dat men er hier en daar soepel mee om begint te gaan. Dat is voor mijn fractie een belangrijk punt. Ik heb juist begrepen dat de bestrijding van de piraterij begint bij de zelfbeschermingsmaatregelen van de rederijen zelf. In hoeverre wordt er toezicht op gehouden? In hoeverre nemen de rederijen de innovatieve ontwikkelingen hierin mee? Ik heb de laatste tijd kennis kunnen nemen van een aantal belangrijke ontwikkelingen.

De situatie in Somalië blijft ons natuurlijk allemaal zorgen baren. Een duurzame oplossing voor de piraterijproblematiek moet vooral van Somalië zelf komen. Ook in het afgelopen jaar is gebleken dat de situatie in Somalië heel fragiel is. De vraag blijft hoe de toekomst eruit zal zien. Ik hoor graag van de Minister van Buitenlandse Zaken hoe hij de toekomst van Somalië ziet. Op welke termijn verwacht hij dat Somalië zelf in staat zal zijn om aan de slag te gaan met de piraterijbestrijding?

Ik heb gelezen dat de samenwerking met de buurlanden van Somalië, zoals Somaliland en Puntland, om piraterij te bestrijden veel beter gaat dan de samenwerking met Somalië zelf. Wij maken ons daar wel zorgen over.

Een aantal zaken is al genoemd, maar in de ontwikkelingssamenwerkingsmissies in Somalië zelf mis ik het element van vrouwenrechten, kinderrechten en de bescherming van de burgerbevolking. In hoeverre is daar binnen de missies EUCAP Nestor en EUTM Somalia ook aandacht voor?

Voorzitter, ik zie dat ik door mijn tijd heen ben.

Minister Koenders: Voorzitter. Op de agenda van het overleg staan de evaluaties van de inzet van Atalanta en Ocean Shield. We hebben voor dit overleg een algemeen overleg gehad over evaluaties, dus ga ik me daarop richten. In dat kader zal ik een aantal vragen beantwoorden. Uiteraard zal de Minister van Defensie de vragen beantwoorden die betrekking hebben op Defensie en het militaire terrein.

Belangrijk voor de evaluaties van hetgeen we de afgelopen periode hebben gedaan – straks komen we in het andere overleg op de conclusies voor de toekomst – is dat die operaties zijn uitgevoerd in overeenstemming met de artikel 100-brieven en binnen het geraamde budget. Op zichzelf is dat een belangrijke conclusie. Dat geldt ook voor de conclusie dat Nederland in 2013 een waardevolle bijdrage heeft geleverd aan de EU-operatie en aan de NAVO-operatie. Velen van u hebben al gezegd dat het aantal aanvallen op koopvaardijschepen verder is afgenomen. Dat aantal bevindt zich op het niveau van voor 2007. Binnen de NAVO en de Europese Unie worden de operatieplannen op dit moment in het licht van die situatie opnieuw aangepast. Daar zullen we straks bij de artikel 100-brief over spreken.

Het geïntegreerde karakter van de operaties wordt steeds belangrijker. Dat komt ook uit de evaluatie naar voren. In het verleden was de integratie vooral gericht op afstemming van de activiteiten tussen de marines, de industrie en de internationale organisaties. Nu breidt die integratie zich uit tot een afstemming tussen de maritieme operaties, de landgerichte inlichtingenverzameling, ontwikkelingssamenwerking en monitoring en bestrijding van andere vormen van criminaliteit. Ik denk dat dit een positieve richting is. We weten dat er in de evaluatieperiode geen ernstige operationele voorvallen of incidenten zijn geweest in de operaties. Dat is ook positief om te melden.

Behalve de vraag om een algemene beoordeling van de evaluatie van de operaties zijn mij vragen gesteld over de situatie in Somalië zelf. Allereerst kom ik op de vraag over de politieke stand van zaken. Het zal voor iedereen duidelijk zijn dat Somalië enorm veel problemen heeft. Het is een van de ingewikkeldste landen die ik ken. Ik zal niet helemaal de geschiedenis in duiken, maar het is toch goed om te weten waar dit allemaal vandaan komt. Denk aan het einde van de Koude Oorlog en aan 1991, toen Siad Barre daar werd ondersteund. Eerst werd hij ondersteund door het Westen en later door de Russische kant. Dat heeft een heel ingewikkelde situatie in dat land gecreëerd, met een autocratisch regime. Somalië stond in de regio ook bekend om zijn nationalisme. Het land bestaat niet alleen uit clans maar ook uit nationalisme, met de uitwassen van de bekende vijf sterren naar Ethiopië en andere landen. De Ethiopische interventie van een paar jaar geleden heeft er veel kwaad bloed gezet. Die was, meen ik, gericht tegen rechtbanken die waren opgericht als een soort stabiliserende factor voor de bevolking in Somalië na de enorme chaos en hongersnood die we van de jaren negentig kennen.

Is er vooruitgang geboekt? Hoe kijken wij daartegen aan? Het is natuurlijk de bedoeling om ook weer een exitstrategie mogelijk te maken. Er is een flinke vermindering van het aantal kapingen en incidenten. Dat wijst er in ieder geval op dat er mede door het beleid resultaten worden geboekt. De oorzaak daarvan ligt in de kern natuurlijk op het land. Inmiddels krijgt een en ander ook relaties met de problematiek in de regio. We moeten nooit vergeten dat Somalië tegenover Jemen ligt. Het ligt in een strategisch essentieel gebied. Daarom zijn er ook vragen gesteld over de relatie met onze koopvaardij. Het is helder dat een deel van de problemen bij de regering zelf ligt. Er is inderdaad sprake van corruptie. Er is ook nu weer sprake van allerlei problemen in de regering. Dat betekent dat we moeten bezien hoe we op het land effectief en efficiënt bezig kunnen zijn. Daarmee kom ik terug op de evaluatiediscussie die we eerder deze middag hebben gevoerd. Er horen realistische doelstellingen bij, met een bepaalde inzet. Wat kun je wel en wat kun je niet bereiken?

Dan kom ik op de mandaten van Atalanta, waaraan Nederland in 2015 opnieuw zal deelnemen, en Ocean Shield, mocht deze operatie straks weer de goedkeuring van de Kamer krijgen. Er is gevraagd wat mijn inschatting is van de situatie na 2016. Zal Somalië dan voldoende in staat zijn om zelf piraterij aan te pakken? Die vraag is moeilijk te beantwoorden. Ik durf me daar eerlijk gezegd niet aan te branden. Tot die tijd is het van belang dat in internationaal verband de onderliggende oorzaken van piraterij mede worden aangepakt. Dan gaat het ook over de businesscase. In feite is piraterij een manier om je geld te verdienen. Er zijn allerlei mensen bij betrokken in de verschillende regio's van Somalië. Het is duidelijk dat de huidige situatie in Somalië nog ver afwijkt van een situatie waarin men zelf in staat is om piraterij aan te pakken. Daarom gaan we, zij het in mindere mate, ook door met de bestrijding ervan.

Het gaat om de bekende punten: de vorming van een effectief staatsapparaat, het opstellen van een federaal bestel, de opbouw van een eigen maritieme capaciteit – men begint nu met een kustwacht – en het leveren van basisdiensten op het gebied van gezondheidszorg, onderwijs en veiligheid. Daarbij is het geen vanzelfsprekendheid dat de regering een eenheid vormt. Sinds de jaren negentig is Somalië uiteengevallen in een aantal clans. Er was sprake van een machtsstrijd, zoals we ook in delen van het Midden-Oosten hebben gezien na het wegvallen van een centrale autoriteit. Na wekenlange politieke crisis trad de premier op 6 december af na een motie van wantrouwen. President Mohamud moet uiterlijk op 6 januari 2015 een nieuwe premier benoemen. Daarna kan hopelijk weer enige politieke vooruitgang worden geboekt.

Somalië bestaat natuurlijk uit allerlei verschillende gebieden. Iedereen die dit land volgt, weet dit. Dat is al een tijd zo. Het is veel gemakkelijker om op het terrein van piraterijbestrijding samen te werken met Puntland, Somaliland en Galmudug. Zij zijn ook verder in hun aanpak. Zo is piraterij strafbaar gesteld in Somaliland en Puntland. In Galmudug is dat overigens niet het geval. Deze regio heeft namelijk geen eigen parlement. De noordelijke regio's zijn ook verder in het opbouwen van een eigen maritieme capaciteit. Deze samenwerking, bijvoorbeeld bij het maken van afspraken over de opbouw van een maritieme capaciteit, blijkt makkelijker, onder andere omdat deze regio's meer prioriteit toekennen aan de aanpak van piraterij. Dat neemt niet weg dat er ook mensen van dat gebied bij betrokken zijn. Daarom is het altijd goed om scherp aan de wind te varen en goed te kijken met wie je samenwerkt. Dat is vrij essentieel.

Uiteraard is het van belang dat er op termijn ook op federaal niveau aan gewerkt wordt. De internationale gemeenschap gaat daarom ook uit van steun aan zowel de federale als de regionale autoriteiten. Hier is een zekere balans bij nodig. Als het overgrote deel van de steun naar de noordelijke regio's zou gaan, is de kans groot dat dit tot een probleem leidt met de federale regering, met als gevolg dat de samenwerking verslechtert en daarmee de vooruitgang. Daar waar bijvoorbeeld in de regio’s juridische hulp aanwezig is, waarvoor experts en ngo's zijn, net als de UNODC, de organisatie van de Verenigde Naties die zich o.a. bezighoudt met drugshandel, is men nu bezig om in ieder geval ervoor te zorgen dat er wetgeving komt om piraterij strafbaar te stellen. Dat zegt helemaal niet of dat effectief is en hoe het uitgevoerd wordt, maar dat is natuurlijk wel het minste, als je zelf een bijdrage levert aan het probleem.

Minister Koenders: Het is het belangrijke werk van de internationale gemeenschap om te proberen daar verder mee te komen, het harde werk van het daadwerkelijk in zo'n land proberen effecten te krijgen. Dat is buitengewoon ingewikkeld. Natuurlijk is er druk. Ik geloof niet dat sancties daar op de een of andere manier gaan helpen.

Ik moet er direct wel bij zeggen dat we nu ook niet het zwartste scenario moeten schetsen. Ik denk dat er aanmerkelijke veranderingen ten goede zijn gekomen in de laatste jaren. Het glas is voor mij niet halfvol of halfleeg; ik ben zeer kritisch over wat daar gebeurt. Je kunt je altijd afvragen of de kritische massa die we aan land wensen zich verhoudt tot datgene wat we op zee doen, want op land liggen de oorzaken. Daar is het ook veel moeilijker om internationale steun te vinden in de regio, maar ook bijvoorbeeld van de Verenigde Naties of van de Afrikaanse unie, die daar een missie heeft. Wij hebben daar een paar jaar geleden rechtbanken gehad die stabiliteit probeerden te creëren op een zeer repressieve manier maar op een manier die voor een deel van de Somalische bevolking aanvaardbaar was omdat men dacht: beter stabiliteit dan wanorde. Dat is natuurlijk altijd het probleem. Die rechtbanken zijn verjaagd door – ik zeg het nu even kort door de bocht – Al-Shabaab. Daar zijn de Ethiopiërs tegen opgetreden. Dat ligt daar niet goed om de redenen die u kent, namelijk nationalisme in Somalië. Dat heeft vervolgens geleid tot nieuwe strategieën van Al-Shabaab die het op zich niet makkelijker maken om dat nationalisme te bestrijden, maar die het probleem wel iets minder maken voor degenen die aan land willen werken. Dat zien wij nu helaas, wat typisch is als je geen frontvorming hebt en als je begint met asymmetrische oorlogvoering. Dat betekent dus dat aanslagen in Kenia en elders nu aan de orde van de dag zijn.

Ik wijs op een ingewikkelde situatie die steeds meer de trekken krijgt van de bredere problematiek in het Midden-Oosten. Dat betekent dus ook dat dezelfde aandacht die wij hebben voor landen als Irak en Syrië natuurlijk ook geldt voor een land als Somalië en dat we daar misschien niet altijd voldoende aandacht aan hebben gegeven.

In 2014 heeft AMISOM vooral met troepen uit Uganda en Burundi een forse bijdrage geleverd aan het bestrijden hiervan in de operaties Eagle en Indian Ocean. De leider van Al-Shabaab zou tijdens die operatie ook zijn gedood, maar Al-Shabaab zelf is niet verslagen. Uiteindelijk is de enige remedie tegen dat soort zaken de opbouw van een eigen Somalisch leger omdat ook de hoge kosten van AMISOM niet vol zijn te houden. Daaraan geeft de Europese Unie zoals u weet ook wat geld, maar de Afrikaanse staten kunnen dat uiteindelijk moeilijk zelf opbrengen. Net als in delen van Noord-Irak is de grootste uitdaging de incorporatie van clanmilities in de reguliere strijdkrachten, waarbij dus moet worden samengewerkt met de Somalische regering.

Een aantal zaken is van belang bij de manier waarop de internationale gemeenschap daarmee omgaat. Ten eerste, wees er zeker van dat je prioriteit geeft aan de landcomponent, want daar ligt de uiteindelijke oorzaak voor corruptie. Als je de piraterij weet in te dammen, gaat het voor je het weet in de richting van wapenhandel. We spreken daarbij in feite voor een groot gedeelte over criminele economieën. Dat heeft te maken met een groot aantal oorzaken waarvan het nu te ver zou voeren om erop in te gaan, zoals jarenlange degradatie van het land, het uiteenvallen ervan en vervolgens ook elementen die te maken hebben met het klimaat en dergelijke. Dat laat ik nu even buiten beschouwing.

De manier waarop de internationale gemeenschap opereert op het terrein van internationale samenwerking is veel volwassener dan een aantal jaren geleden. Somalië is het eerste land dat ook naar aanleiding van de Busanconferentie in 2011 op een heel andere manier werkt aan de eigen soevereiniteit en het beheer van fondsen. Nederland heeft overigens om allerlei redenen geen eigen ontwikkelingsrelatie met Somalië. Die loopt meestal via de Verenigde Naties en de Europese Unie. In ieder geval is het onmogelijk om daar met budgetten te werken die nog worden beheerd door de Somalische regering.

Het is een geïntegreerd verhaal. U moet niet vergeten dat de VN-Veiligheidsraad als ik mij niet vergis elke drie maanden bijeenkomt over Somalië. Houd mij ten goede, dat kan ook iets langer zijn. Daar zit ook een speciale vertegenwoordiger van de VN, die de landcomponent verder in het oog moet houden.

Ik sprak net over het High Level Partnership Forum Copenhagen. Er is ook een Contact Group on Piracy off the Coast of Somalia. Hierin worden ook verbindingen gemaakt met inlichtingen over wat er op het vasteland gebeurt. Verder is er contact via het verband van de Europese Unie. Het gaat in sommige delen van Somalië beter dan in andere.

Er is terecht gesproken over een aantal fundamentele problemen die te maken hebben met grondoorzaken, waaronder zeker het punt van de illegale visserij. Somalië heeft een exclusieve economische zone uitgeroepen die eerst niet bestond. Dat is op zich een goede stap. Het is nog niet duidelijk of afbakening hiervan kan helpen bij de controle van illegale visserij in deze zone. Die moet nog definitief worden afgebakend, ook om grenzen te bepalen in overeenstemming met de buurlanden.

Het mandaat van Atalanta is het monitoren, het helpen bij het inzichtelijk maken van de illegale visserij. Dat zie ik als een belangrijke stap. De Minister van Defensie zal nader ingaan op de precieze formulering van het mandaat, maar het gaat in ieder geval over de monitoring. Dat vind ik al een stap voorwaarts. De kustwacht van Somalië wil dat zelf doen. Dat kan ik me ook goed voorstellen. Die kustwacht is begonnen met het type activiteiten om dit aan te pakken.

Dat geldt ook voor de andere problematiek die is genoemd, die altijd vervelend is als een land uiteenvalt. Er is geen coherente regering of misschien zelfs een regering waarvan delen meedoen aan de criminele economie. Dan heb je direct het probleem van illegale dumpingen. Ook daarbij is het nu niet aan ons om het mandaat uit te breiden. Overigens is dat als ik me niet vergis verlengd tot 2016. Het huidige mandaat van Atalanta bevat secundaire taken onder het monitoren van de illegale activiteiten. Het is aan de regionale kuststaten zelf om nu in te grijpen in de illegale dumpingen die worden gemeld. Het is bekend dat het Somalië momenteel deels aan maritieme capaciteit ontbreekt, maar dat die Somalische maritieme capaciteit inmiddels ook door de ondersteuning die wij geven, onder andere via EUCAP NESTOR, wordt opgebouwd en dat Somalië dus op basis van die informatie ook zelf kan optreden en dat gedeeltelijk ook al doet. Mijn collega van Defensie zal hier op een aantal punten nog verder op ingaan. Ik denk dat het van belang is dat van de kant van de SP-fractie die twee elementen aan de orde worden gesteld, omdat daar een soort verbinding zit tussen een businesscase van wat er op de grond gebeurt en wat er op zee gebeurt.

Minister Koenders: Ik ben op dit moment ook niet bereid om dat mandaat te veranderen. Wij hebben gezegd dat het van belang is om nu de stap te zetten naar monitoring. Laten wij nu alles stap voor stap doen. Ik kan moeilijk functioneren als we zeggen dat we gelijk dit, dit en dit willen. Ik moet daar wel meerderheden voor hebben. Op dit moment is het van belang om binnen hetgeen de internationale gemeenschap kan doen, te kijken naar het monitoren. Dat vind ik belangrijk.

Daarnaast is het de wens van de Somalische regering zelf om het andere te doen. Wie ben ik om dan vervolgens weer een andere kant op te gaan? Ik denk dat dit een belangrijke verbetering is. Over nadere details ga ik ook niet. Dat is meer een specifieke verantwoordelijkheid van de Minister van Defensie.

Ik denk dat ik hiermee de vragen die aan mij waren gesteld heb beantwoord.

Minister Hennis-Plasschaert: Voorzitter. Ik kan mij niet helemaal aan de indruk onttrekken dat wij eigenlijk al de helft van het volgende AO aan het doen zijn. Dat is het goede nieuws. Dan kunnen wij de tijd gewoon weer inhalen.

Er is veel gesproken over de private security companies, de private beveiligers. Ik vind dit niet helemaal het juiste AO om daarover te spreken, al begrijp ik de wens daartoe wel. Ik kan me ook niet aan de indruk onttrekken dat we de laatste keer dat we hierover spraken op nogal wat weerstand stuitten in uw Kamer. Uiteindelijk hebben we – want het gaat hier niet zozeer om de Minister van Defensie maar om de betrokken departementen, Defensie, BZK, I en M en V en J – besloten dat wij ons nader zouden beraden. Dat hebben wij gedaan.

Ik verwacht dat wij begin 2015 ons beleidsstandpunt naar de Kamer sturen. Ik kan alleen maar herhalen wat ik al veel vaker heb gezegd, namelijk dat er grenzen zijn aan het VPD-concept, dat wij de VPD's graag inzetten, dat eventuele inzet van private beveiligers niet zal leiden tot bezuinigingen op de marine – ik kan dat niet genoeg benadrukken, dat zou echt een waanzinnig argument zijn – en dat ik wel internationaal een level playing field zie waar Nederland behoorlijk geïsoleerd raakt. Er zijn grenzen aan de flexibiliteit en aan de omvang en het kostenaspect was nu juist niet zozeer het argument om te praten over de mogelijke aanvullende inzet op de militaire VPD's. Als een kabinet een wetsvoorstel indient, dan weet de Kamer ook dat het fijn is om ongeveer in te schatten of dat wetsvoorstel het gaat halen. De weerstand in de Kamer was groot. Ik heb de indruk dat er nu wat meer beweging in zit, dus wij zullen zien wat wij begin 2015 met uw Kamer kunnen delen. Ik wil het op dit moment hierbij laten als het gaat om de VPD's, want ik denk dat het beter is als wij met de betrokken departementen, ook in aanwezigheid van de Minister van V en J, die hierin leading zal zijn als het gaat om eventuele wetsvoorstellen, maar ook de Minister van I en M, ons nader verstaan met uw Kamer. Daar gingen de meeste vragen aan mij over.

Collega Koenders heeft al een heleboel gezegd en dat is heel goed. De Nederlandse bijdrage aan Ocean Shield is beëindigd, simpelweg omdat het aantal piraterij-aanvallen drastisch is gedaald. De inzet van twee in plaats van drie schepen weerspiegelt deze trend. Waarom gebeurt dit door de EU en niet door de NAVO? Dat is omdat de EU over een geïntegreerd instrumentarium beschikt, wat ik net als collega Koenders van groot belang vind, en omdat de NAVO geen overdrachtsovereenkomsten heeft kunnen sluiten voor opgepakte piraten met landen uit de regio, maar de EU wel. Dat vind ik een belangrijk aspect.

Daarnaast – dit was ook een buitengewoon belangrijk punt van aandacht tijdens de NAVO-top begin september – hebben wij besloten om ons vrijgekomen schip, dat eerder werd ingezet bij Ocean Shield, nu ter beschikking te stellen aan de Standing NATO Maritime Group. Dat is ook een grote wens van de NAVO. Het fourth generation process moet nog helemaal op gang komen. Ik weet zeker dat als SACEUR in problemen zou komen bij Ocean Shield, die daar dan ook van zijn hart geen moordkuil zou maken en dat wij dat dan zouden horen. Dan gaat SACEUR natuurlijk kijken wat handig is als het gaat om vulling van de Standing NATO Maritime Group of de bijdrage aan Ocean Shield. Als dit zou moeten leiden tot een wijziging van Nederlandse zijde, dan is uw Kamer uiteraard de eerste die dat zou horen. Maar vooralsnog zijn er geluiden dat de NAVO zeer veel prijs stelt op de vulling van de Maritime Group.

Minister Hennis-Plasschaert: Wij spreken over een evaluatie. Ik heb net al aangegeven dat dit niet bepaald het AO is om hierover te spreken. Ik heb de cijfers niet paraat. Het gaat overigens ook maar om een aantal gevallen. Ik heb altijd gezegd dat de VPD's in verreweg de meeste gevallen volstaan. In een enkel geval is dat niet zo. Dan zou je moeten kijken naar bepaalde aanvullende voorwaarden waaronder zoiets wel kan worden geregeld. Dat is waar we het over hebben. We hebben het niet over grote aantallen.

Tegelijkertijd zeg ik er ook bij dat een reder die zonder bescherming genoodzaakt is het water op te gaan er wat mij betreft één te veel is en dat ik ook niet graag onze reders de illegaliteit in stuur. Dus ik herhaal helemaal niets nieuws, maar laten we hierover in alle openheid het debat voeren als het kabinet het beleidsstandpunt met uw Kamer heeft gedeeld.

Volgens mij vroeg mevrouw Hachchi in het bijzonder naar de BMP-maatregelen. De realiteit is, net zoals wij dat in Nederland weleens ervaren, dat je als het rustig is, ook gelijk geneigd bent om een rustige en relatief veilige omgeving als vanzelfsprekend te ervaren, terwijl dat niet zo is. Dus de verleiding om het minder nauw te nemen met de BMP's ligt op de loer. Dat is ook wel een beetje menselijk. Het heeft natuurlijk alles te maken met de daling van het aantal incidenten. Schepen varen ook langzamer om brandstof te besparen, dus varen langer door de high risk area en dichter bij de kust van Somalië. Het spreekt voor zich dat ik er met iedereen die hierbij betrokken is steeds weer op blijf tamboereren dat de BMP's cruciaal zijn. Dat is de start en de basis van alles. We kunnen en mogen onze aandacht in dezen niet laten verslappen. We hebben al vastgesteld dat die daling er is. Tegelijkertijd is die trend absoluut omkeerbaar.

Ik ga in op de drones, de onbemande vliegtuigen. We beschikken over de zogenoemde UAV's, die ook in de antipiraterij kunnen, dan wel zijn ingezet. We hebben hiervoor de ScanEagle beschikbaar, waar mevrouw Hachchi in het bijzonder naar verwees. De voordelen van deze onbemande vliegtuigsystemen zijn de lange inzetduur, de lage inzetkosten, de uitmuntende sensoren en de hoge beschikbaarheid. Zij worden niet zozeer gezien als een vervanging van de beschikbare helikopter- of patrouillevliegtuigcapaciteit maar vooral als aanvulling. Als je dan een tekort hebt aan patrouillevliegtuig- of helikoptercapaciteit, dan kun je een deel inlopen, maar ik zou hem graag nog steeds willen zien als «aanvulling op» en niet zozeer als een een-op-eenvervanging.

Wat doe je ermee? Dat is het in kaart brengen van de omgeving, de situational awareness dicht bij en wat verder weg. De ScanEagles is succesvol ingezet in 2012 aan boord van Zr. Ms. Rotterdam en in 2013 aan boord van Zr. Ms. Johan de Witt. Vanwege technische mogelijkheden is overigens alleen inzet mogelijk op de twee genoemde schepen: de Zr. Ms. Rotterdam en de Zr. Ms. Johan de Witt.

Over de geleerde lessen heeft de Kamer gelezen. Wij hebben gelukkig ook de NH90 weer op de schepen. Dat is het goede nieuws, maar wij zullen blijven kijken naar de mogelijkheden om de UAV's zo veel mogelijk in te zetten.

Mevrouw Hachchi vroeg welke nieuwe systemen er in ontwikkeling zijn. Ik kan nu niet even snel een systeem noemen dat in ontwikkeling is en dat in het bijzonder in dit soort situaties relevant zou zijn. Wel zal in 2015 voor het eerst een Ocean Patrol Vessel (OPV) worden ingezet, zoals wij hebben aangekondigd. Ook hebben wij samenwerking met de Zweedse systemen aan boord. Dat vind ik weer goed nieuws in het kader van de Europese samenwerking. Ik hoop dat mevrouw Hachchi dat van harte ondersteunt. Dan gaat het bijvoorbeeld om een nieuw Zweeds patrouillevaartuig en een nieuwe Zweedse helikopter. Op die manier geven wij vorm aan de Europese samenwerking en aan mogelijke nieuwe ontwikkelingen en nieuwe systemen.

De heer Van Dijk sprak over De Groene Amsterdammer. Ik moet eerlijk bekennen dat ik het artikel in dat blad nog goed moet bestuderen, maar wij hebben altijd al gezegd dat de oorsprong van piraterij op het land moet worden aangepakt. Het huidige mandaat van de anti-piraterijoperaties is helder. Collega Koenders heeft daar heel duidelijke woorden over gesproken, namelijk: onderdeel van dit mandaat is het monitoren van de visserij in de regio. Het gaat niet verder dan monitoren en rapporteren. Ingrijpen is voorbehouden aan de lokale overheden. Dat zijn ook de afspraken die zijn gemaakt in Brussel. Net als collega Koenders begrijp ik dat er een wens is om meer te doen en dat dit niet altijd even bevredigend is. Tegelijkertijd moeten wij kijken naar wat haalbaar is en de staten daar blijven wijzen op hun verantwoordelijkheden. Sowieso heeft elke zeevarende de internationale verplichting om mistanden op zee, waaronder gif lozen, te melden aan de nabijgelegen kuststaat. Dat hebben de eenheden in de missie dan ook zeker gedaan.

Volgens mij heb ik daarmee de vragen beantwoord die aan mij waren gesteld.

De heer Knops (CDA): Voorzitter. Dank voor de beantwoording. Ik heb hetzelfde gevoel als de Minister van Defensie, namelijk dat een aantal dingen over de verschillende missies door elkaar lopen. Die kun je niet altijd scheiden. Ik had gevraagd waarom Ocean Shield beëindigd wordt. Daarvan zegt de Minister: Atalanta is een betere missie, geïntegreerd, noem maar op. Maar het feit is wel dat Ocean Shield nu met de gebakken peren zit, om het zo maar te zeggen, want de bijdrages van andere landen blijven achter. Dus in hoeverre gaat die überhaupt nog door in de toekomst?

Ik sluit mij aan bij collega De Roon. Het is altijd goed als er duidelijkheid komt – «witte rook» zou ik bijna zeggen – van het kabinet over de particuliere bewapening. Ik heb eerder gezegd dat onze fractie daar een aantal kanttekeningen bij plaatst. Dat is wat mij betreft niet anders dan in vorige debatten; ik begrijp dat daar nu op gezinspeeld wordt. Wij zijn voor een goed debat op basis van een goed stuk. Ik ben dus zeer benieuwd naar het stuk waar het kabinet zo dadelijk mee komt.

Mevrouw Hachchi (D66): Voorzitter. Allereerst dank voor de antwoorden. Er is alleen een vraag van mij blijven liggen in eerste termijn. Die ging over de interdepartementale aanpak en afstemming. Als de Minister die nog mee kan nemen, heel graag.

Ik heb nog geen concreet antwoord gekregen op de vraag of er nou behoefte is aan een grotere inzet van drones, aan die capaciteit. Ik begrijp het als de Minister het heeft over een aanvulling, maar hoe belangrijk is deze capaciteit?

Ik heb de antwoorden van beide bewindspersonen over de illegale visserij en het dumpen goed beluisterd. Ik snap dat het gaat om haalbaarheid, dat je de meerderheid nodig hebt van de partnerlanden maar ook van de Somalische regering, die daar natuurlijk ook een speler in is, en dat je dat stapsgewijs moet doen. Dat zei Minister Koenders. Ik snap dat de eerste stap is om dit te monitoren en om het te melden als men dit ziet. Maar omdat wij allemaal die frustratie snappen en omdat het kabinet sterk onderstreept dat de oplossing heel erg op het land ligt – dat heeft gewoon te maken met de illegale visserij en dat dumpen – zou ik de Minister toch willen vragen of zij bereid is om te onderzoeken wat wel mogelijk is. Ik bedoel dat in het kader van die meerderheden die gezocht moeten worden. Laten wij beginnen bij de partnerlanden. Dat zeg ik ook tegen de Minister om moties of dat soort zaken vanuit de Kamer te voorkomen. Als hij dat mee kan nemen in zijn afweging, heel graag. Hij moet dit niet zien als een dreigement – ik zie de Minister lachen – maar het is wel een belangrijk punt, waarvan ik hoop dat hij zegt: ik wil op z'n minst mijn best doen om te bekijken wat mogelijk is.

De heer Vuijk (VVD): Voorzitter. Defensie heeft een doeltreffende en doelmatige bijdrage geleverd aan de bescherming van kwetsbare scheepvaart nabij Somalië. Zo is het opgeschreven. Herkenbaar, richtinggevend en effectief. Het aantal kapingen op koopvaardijschepen is teruggebracht naar nul, maar, zo wordt er gewaarschuwd, de dalende trend is omkeerbaar. De aanvallen op koopvaardijschepen zijn teruggebracht door de maritieme operaties onder Ocean Shield en Atalanta, de zelfbeschermingsmaatregelen van de reders en de militaire én private beveiligers. De heer De Roon noemde zelfs aantallen. Het is van belang om dit vast te houden, ook voor volgende discussies.

Het is voor mij een zekere opluchting dat het CDA betoogt dat private VPD's bespreekbaar zijn mits het geweldsmonopolie zorgvuldig geregeld wordt. De CDA-fractie wilde nog een aantal andere zaken zorgvuldig geregeld hebben. Tegen zorgvuldigheid in het proces en de

inhoud kun je in redelijkheid niet zijn, de VVD dus ook niet. Ik ben daar dus ook niet tegen.

Concluderend: prima evaluatie, complimenten aan Defensie en Buitenlandse Zaken, uitstekende beleidsdoorlichting.

Mevrouw Günal-Gezer (PvdA): Voorzitter. Ook van mijn kant dank voor de beantwoording door beide bewindspersonen. Ik mis nog een antwoord op de vraag die collega Vuijk net inbracht, namelijk: wat bepaalt een succesvolle aanpak van piraterij? Gaat het om de antipiraterijmissies? Gaat het om de BMP-maatregelen die reders moeten nemen? Gaat het om de inzet van private of militaire beveiligingsdiensten? Of komt het succes uiteindelijk door een samenhangend pakket? Graag wil ik nog een antwoord hierop, want ik merk dat de aandacht nu heel eenzijdig naar de beveiligingsteams gaat. Ik wil dus graag de bevestiging hebben dat het om het samenhangend pakket gaat.

Op de vragen over de BMP-maatregelen heeft de Minister geantwoord: dat is de start, de basis van alles. Zo heb ik het ook altijd geïnterpreteerd. Toch wordt dat in sommige gevallen niet helemaal nageleefd. Daarom blijft mijn vraag hoe wij daar toezicht op houden. Hoe weten wij wanneer een schip maximaal beveiligd is door zelfbeschermingsmaatregelen? Wie houdt daar toezicht op? Wordt er bijvoorbeeld voldoende gebruikgemaakt van allerlei nieuwe innovatieve ontwikkelingen?

Misschien heb ik het gemist, maar ik wil ook nog een antwoord van de Minister van Buitenlandse Zaken op de vraag in hoeverre er binnen de missies aan land, zoals ETM en EUCAP NESTOR, ook aandacht is voor elementen als vrouwenrechten en kinderrechten.

Minister Hennis-Plasschaert: Jazeker, voorzitter. Overigens zijn wij al zo veel tijd aan het inlopen op het volgende AO dat dat helemaal goed komt.

Voorzitter. De exacte planning van de force generation voor Ocean Shield heb ik niet op mijn netvlies, maar ik heb net in eerste termijn uitgebreid aangegeven dat de NAVO uitdrukkelijk heeft verzocht om vulling van de Maritime Group, zoals ook is afgesproken tijdens de NAVO-top begin december. Als SACEUR tegelijkertijd problemen gaat ondervinden doordat Ocean Shield onvoldoende of niet wordt ingevuld, dan komt hij onmiddellijk weer op de lijn. Daar kan ik vergif op innemen. Ik heb net ook aangegeven dat dat zou kunnen leiden tot een andere afweging, maar dan kom ik weer bij de Kamer terug. Dat is wel zo netjes. Overigens heeft Denemarken in het kader van Ocean Shield alvast één schip toegezegd. Laten wij dus heel even de force generation afwachten. Voor de NAVO is Ocean Shield van belang, maar vulling van de Maritime Group ook, ook in het kader van de ontwikkelingen ten oosten van ons.

Dan kom ik op de ScanEagle. Wij maken nu gebruik van de NH90, dus ja, er is behoefte. Wij hebben niet altijd alles beschikbaar. Op dit moment wordt de ScanEagle bijvoorbeeld in Mali ingezet. Wij moeten dus iedere keer de keuze maken en ons afvragen wat op dit moment beschikbaar of inzetbaar is, dan wel of het elders is ingezet. Op dit moment lopen de operaties goed, ook zonder de ScanEagle. Die wordt nu elders ingezet. Het is nog mooier als je alles hebt maar dat kan niet altijd, hoe graag wij dat ook zouden willen.

De interdepartementale samenwerking is een heel belangrijk punt van aandacht. Die wordt door de jaren heen steeds beter ingevuld. De geïntegreerde benadering heeft bijvoorbeeld de permanente aandacht van dit kabinet. Wij hebben bijvoorbeeld vaak met elkaar gesproken over één stuurgroep voor missies en operaties waarbij niet alleen BuZa, Defensie en AZ elkaar aankijken, maar waarbij ook het Ministerie van V en J per definitie aanwezig is. Je zou bij antipiraterij desnoods ook nog kunnen denken aan ad-hocbetrokkenheid van EZ of I en M. Daar kijken wij nu naar. Wij proberen dat zo structureel mogelijk vorm te geven. Gebeurtenissen van de afgelopen jaren, zoals de NSS (Nuclear Security Summit) en de MH17, hebben interdepartementale samenwerking een enorme boost gegeven, al is het noodgedwongen. Dat wordt weer direct vertaald in een structurele uitwerking. Ik vind dat echt goed nieuws, want dat is de enige weg voorwaarts. Wij hebben elkaar hartstikke hard nodig. Ik ben het dus eens met mevrouw Hachchi.

Ik ben het helemaal eens met mevrouw Günal-Gezer in die zin dat alles cruciaal is: de BMP-maatregelen, de inzet van VPD's maar ook de bijdrage die wordt geleverd vanuit Ocean Shield en Atalanta. Het is en, en, en. Het gaat om het gezamenlijke pakket. Laten wij nu alsjeblieft niet de indruk wekken dat het alleen maar gaat lukken met de inzet van VPD's. Dat is niet zo. Het gaat om het totale pakket.

Het toepassen van de BMP's en de maatregelen en het toezicht daarop is echt aan de reders zelf. Defensie gaat dat niet inspecteren. Zij heeft er wel alle belang bij dat iedereen zich daaraan houdt. Ik kan dat niet genoeg benadrukken, maar dat geldt ook voor alle organisaties die zijn betrokken bij de reders, ook de verladers. Iedereen moet heel goed op het netvlies hebben dat dat de basis is van alles en een onlosmakelijk onderdeel is van het totaalpakket.

Ik hoop oprecht dat ik niemand ben vergeten.

De voorzitter: U wilt een VAO naar aanleiding van dit AO? Dat kan. Dank voor de aankondiging.

Dat lijkt mij een mooi besluit van dit AO. Mij rest niets anders dan de toezeggingen die wij hebben genoteerd, nog even voor te lezen. Voor de toezeggingenregistratie is het goed om dat even te doen.

• – De Minister van Defensie zegt toe dat het kabinet begin 2015 een beleidsstandpunt en een wetsvoorstel over de Vessel Protection Detachments aan de Kamer zal zenden.

De voorzitter: Ik heb genoteerd «voorbij de grens».

Daarmee zijn wij ook ver voorbij de grens van dit AO. Ik dank u allen voor uw hartelijke medewerking en aanwezigheid.