Nr. 161 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Economische Zaken heeft op 16 mei 2013 overleg gevoerd met staatssecretaris Dijksma van Economische Zaken over:

• – de brief van de staatssecretaris van Economische Zaken d.d. 22 april 2013, met een reactie op het verzoek van het lid Ouwehand met betrekking tot neonicotinoïden (Kamerstuk 27 858, nr. 145);

• – de brief van de staatssecretaris van Economische Zaken d.d. 23 april 2013, met een afschrift van het antwoord aan de stichting Foodwatch met betrekking tot de Nederlandse opschorting van toelating van neonicotinoïden volgend op uitstel van besluitvorming door de EU-landbouwministers

• – de brief van de staatssecretaris van Economische Zaken d.d. 9 april 2013, met de aanbieding van een open brief van de non-gouvernementele organisatie PAN Europe «Handhaving Moratorium Neonicotinen ook voor de gezondheid van de mens van groot belang» (Kamerstuk 26 991, nr. 346);

• – de brief van de staatssecretaris van Economische Zaken d.d. 14 mei 2013: Verzamelbrief bijen en neonicotinoïden (Kamerstuk 21 501-32, nr. 707);

• – de brief van de staatssecretaris van Economische Zaken d.d. 20 december 2012 inzake reactie op motie Van Gerven (Kamerstuk 21 501-32, nr. 646) en het definitieve oordeel EFSA oer de studie van Séralini c.s. (Kamerstuk 21 501-32, nr. 675);

• – de brief van de staatssecretaris van Economische Zaken, d.d. 22 januari 2013 EFSA herbeoordeling van 3 neonicotinoïden met oog op risico's voor bijen (Kamerstuk 27 858, nr. 141)

• – de brief van de staatssecretaris van Economische Zaken d.d. 14 januari 2013 inzake reactie op wetenschappelijk artikel in Nature inzake gecombineerde toxische effecten van insecticiden op hommels (Kamerstuk 27 858, nr. 140).

• – de brief van de staatssecretaris van Economische Zaken d.d. 14 oktober 2012 inzake toezegging tijdens AO gewasbeschermingsmiddelen van 10 oktober 2012 over activiteiten ter versterking van de bijensector (Kamerstuk 32 372, nr. 96).

Van dit overleg brengt de commissie bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: Verheijen

Griffier: Peen

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Voorzitter. Er is een probleem met de bijen. Greenpeace verwoordt het als volgt. De bijen zijn ziek, de bijen hebben honger en de bijen worden vergiftigd. Ik denk dat dit een korte maar adequate analyse is.

Een positieve opmerking vooraf. De staatssecretaris heeft laten zien dat deze zaak haar aan het hart gaat. Daar ben ik van overtuigd. Zij heeft zich in Europa ingespannen om collega-bewindslieden mee te krijgen in een Europese aanpak van bestrijdingsmiddelen die voor bijen een gevaar vormen, maar daarmee houdt het wel op, want het is niet genoeg. Het Europese voorstel dat er ligt en waarbij de staatssecretaris zich wil aansluiten is ruim onvoldoende. Het is natuurlijk goed dat hiermee voor de eerste keer duidelijk wordt dat de lobby van de producenten van het gif niet alles bepaalt, maar nog steeds is er veel invloed van de chemische industrie op de beleidsvorming. Daar moeten we vanaf. Dat had ook eerder moeten gebeuren.

Onafhankelijke wetenschappers, zoals in Nederland Henk Tennekes en Jeroen van der Sluijs, wijzen al jaren op desastreuze effecten van neonicotinoïden op de bijenstand. Dit pakket van maatregelen bevat voor een heel groot deel lacunes. Veel van de zogenaamde toepassingen van neonicotinoïden blijven toegestaan en een aantal soorten blijft geheel op de markt. Daarmee schiet de bij dus niets op. Ik hoef de staatssecretaris niet mee te geven dat zonder bestuivende insecten onze voedselvoorziening gewoon in gevaar komt.

Wat is het probleem? De Europese Commissie zegt: wij beperken het gebruik van neonicotinoïden op basis van studies van de EFSA, maar die heeft maar drie typen onderzocht: thiamethoxam, clothianidine en imidacloprid. De andere typen, en het even gevaarlijke fipronil, blijven dus gewoon op de markt. Bij de drie onderzochte neonicotinoïden is er alleen gekeken naar specifieke toepassingen, namelijk het coaten van zaden, maar wij weten dat het gif ook op planten wordt gespoten. Bloembollen worden erin ondergedompeld en het gif wordt vermengd met water, dat vervolgens op de planten wordt uitgegoten. Dat blijft allemaal toegestaan, waardoor er in de glastuinbouw en in de bollen- en de fruitteelt nog steeds op grote schaal zal worden gewerkt met neonicotinoïden, terwijl juist die teelten verantwoordelijk zijn voor de grote problemen met gif als imidacloprid in Nederland. Juist in de kassen en op de bollenvelden loopt het gif vrij letterlijk de spuigaten uit. De lozingen vanuit de kassen en de uitspoeling uit de bollenvelden zorgen voor grote overschrijdingen van de normen van het gif in ons oppervlaktewater. Bijen en andere bestuivers drinken van dat water, waardoor dat gevaar voor hen daar dus niet gereduceerd wordt. Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht blijkt dat de helft van het Nederlandse oppervlaktewater ernstig giftig is voor insecten.

Bovendien halen wij ons drinkwater voor een belangrijk deel uit oppervlaktewater. Wetenschappers wijzen ook al jaren op de risico’s van neonicotinoïden voor de volksgezondheid, zoals de kans op kanker en het achterblijven van de ontwikkeling van hersenen van kinderen. Ook wil ik de staatssecretaris wijzen op de MRL’s en op de voortdurende signalen dat de residuen in ons voedsel te hoog zijn.

In het voorstel dat nu voorligt, zit ook een uitzondering voor planten die worden geoogst voordat zij bloeien, zoals aardappels en suikerbieten. Omdat die planten niet aantrekkelijk zijn voor bijen doordat zij niet bloeien, vormen zij ook geen gevaar, zo luidt de redenering. Maar dat argument houdt geen stand. Slechts een klein deel van het gif dat op het zaad is aangebracht wordt opgenomen door de plant zelf. De rest, tot wel 98%, komt in het milieu terecht. De neonicotinoïden blijven achter in de grond waarin het zaadje is geplant en, je raadt het al, als je vervolgens nieuwe gewassen teelt op die akkers zitten de planten die daarop groeien wanneer ze bloeien vol met die stoffen.

Het mag duidelijk zijn dat de staatssecretaris aanvullende actie zal moeten ondernemen. Er moet in ieder geval een volledig Nederlands moratorium komen, zoals wij ook al in de motie hebben gevraagd, op het gebruik van neonicotinoïden en fipronil. Ik vraag de staatssecretaris om het traject daarvoor in gang te zetten. Tegelijkertijd verwacht ik dat zij zich ook in Europa blijft inzetten voor een Europees moratorium, want dat is precies waar de Kamer in de motie voor heeft gestemd.

Ik vraag haar om in elk geval ook een compleet moratorium op de particuliere middelen af te kondigen en ervoor te zorgen dat de industriestudies gewoon openbaar worden, conform de motie-Schouw/Ouwehand.

Ik ben benieuwd wanneer de EFSA de studie naar de andere neonicotinoïden afrondt en naar de reactie van de staatssecretaris daarop. Hoe zit het verder met het aanpassen van de richtsnoeren voor beoordeling van nieuwe neonicotinoïden en toepassingen? Is dat al af? Liggen intussen de aanvragen stil? Zo niet, kunnen wij dat dan in ieder geval op nationaal niveau doen?

De heer Schouw (D66): Voorzitter. Mevrouw Ouwehand zei het al: reeds jaren is er een toename van de bijensterfte. Je vraag je af waarom. Kortheidshalve is volgens mij het antwoord: voedselvergiftiging bij de bij. Dat is natuurlijk problematisch, voor de diertjes zelf, maar ook omdat de bijen van groot belang zijn voor de bestuiving van planten en dus voor ons voedsel. De afgelopen winter is in Nederland 30% van de bijen gestorven, tegen normaal 10%, dus er is echt iets aan de hand. Wij moeten concrete actie ondernemen.

Over de oorzaak wordt veel getwist. Daarover is veel wetenschappelijke ruis, zoals mijn fractie waarneemt. Waardoor komt dat? Ligt dit nu aan de bestrijdingsmiddelen of aan de varroamijt? Daarover kun je lang discussiëren maar er moet wel echt iets gebeuren, want het gaat niet goed. Er dienen flinke stappen te worden gezet. Dat ben ik helemaal eens met mevrouw Ouwehand.

De EU komt nu met een tijdelijk verbod voor een deel van de bestrijdingsmiddelen. De Europese Commissie besluit daarover eind mei definitief, maar de deskundigen in het veld, de biologen en de imkers, zeggen dat dit gewoon onvoldoende is. Het is een druppel op een gloeiende plaat, er moet meer gebeuren. Het verbaasde mij dan ook een beetje dat deze meest diervriendelijke staatssecretaris die wij de afgelopen 40 jaar hebben gehad – althans, ik hoop dat er dadelijk geen tegenbewijzen komen – hierover toch positief is. Je zult maar deze geuzentitel krijgen; dan moet je die natuurlijk ook wel blijvend waar proberen te maken.

Ik vraag daarom aan de staatssecretaris hoe zij nu eigenlijk de zorgen weerlegt van de mensen die er echt verstand van hebben, de boeren, de imkers en de biologen, dat het Europese voorstel onvoldoende is. Welke resultaten gaat zij nu aanvullend op dat Europese besluit halen? Ik vraag niet zozeer om een procesmatige beschrijving van haar, want wij zijn allemaal heel goed in het beschrijven van processen, maar echt welke acties wij nu gaan ondernemen.

Ook de waterschappen wijzen op de gevolgen voor de waterkwaliteit van het gebruik van al die pesticiden en voor het verpesten van de insectenrijkdom. Dat staat dan ook op het spel. Zij stellen dan ook voor om de normen die in de Kaderrichtlijn Water zijn gesteld leidend te laten zijn omdat die hoger zijn dan de thans geldende normen. Hoe staat de staatssecretaris tegenover deze suggestie om gewoon uit te gaan van de normen in de Kaderrichtlijn Water?

Ik wijs op recent onderzoek aan de Perdu University in Amerika naar neonicotinoïden. De voorzitter had daarvoor een moderne naam, de neonics.

De heer Schouw (D66): Er is nu wel genoeg nadruk op gelegd. Recent onderzoek naar dat goedje door de genoemde Amerikaanse universiteit maakt ook duidelijk dat dat bestrijdingsmiddel eigenlijk helemaal niet nodig is omdat het geen grotere oogsten oplevert. Dat is natuurlijk wel bijzonder. Kan de staatssecretaris eens ingaan op dat onderzoek?

Er is ons ook ter ore gekomen dat bijvoorbeeld telers die biologische bestrijdingsmiddelen gebruiken tegen een oerwoud van regels oplopen. Dat zijn gewoon mensen uit de praktijk die zeggen: wij willen naar eer en geweten graag biologische bestrijdingsmiddelen gebruiken, maar wij lopen tegen allerlei barrières aan. Is de staatssecretaris bereid om met die groep duurzame koplopers ook te bekijken hoe zij met regelvrije zones kunnen gaan werken om dit verder te stimuleren?

Het irriteert mij wel een klein beetje in deze kwestie dat er veel onenigheid is in de discussie over de appreciatie van wetenschappelijk onderzoek naar de schadelijkheid van bestrijdingsmiddelen. De een verwijt de ander een soort emotioneel gedrag en de ander verwijt de een dan weer dat hij onwetenschappelijk bezig is. Hoe waardeert de staatssecretaris nu deze discussie en hoe bepaalt zij nu of een studie al dan niet wetenschappelijk gekwalificeerd is? Ik zeg toch maar even dat wij signalen ontvangen dat het vertrouwen in Wageningen University als onafhankelijk kennisinstituut ook af en toe ter discussie staat omdat veel van dat onderzoek door industrieën wordt gefinancierd. Wij hebben laatst al gezien in de Nutricia-affaire tot wat voor gevolgen dat kan leiden in de gezondheidszorg. Ik wil van de staatssecretaris weten hoe zij tegen die twijfel aankijkt over sommige wetenschappelijke onderzoeken naar de effecten van bestrijdingsmiddelen, gedaan door Wageningen University, mede met het oog op al die private financiering.

Mevrouw Lodders (VVD): Voorzitter. In de afgelopen maanden is er veel gezegd en geschreven over bijensterfte in relatie tot het gebruik van neonicotinoïden. Ook in deze Kamer hebben wij al meerdere keren over dit onderwerp gesproken, wat heeft geleid tot een motie waarin de regering wordt verzocht, zich in te zetten voor een Europees moratorium, tenzij onomstotelijk is bewezen dat neonicotinoïden geen schadelijke effecten hebben op de gezondheid van bijen.

De VVD heeft deze motie niet gesteund omdat er onvoldoende wetenschappelijk bewijs is dat de neonicotinoïden daadwerkelijk negatieve effecten op bijen veroorzaken. We zijn in dit standpunt bevestigd, gelet op de hoeveelheid en verscheidenheid aan meningen binnen het wetenschappelijk veld en de onderzoeken die de afgelopen maanden zijn gepubliceerd. Ik kom hier zo dadelijk op terug.

Tijdens het debat in februari ter voorbereiding op de Landbouw- en Visserijraad heb ik aangegeven dat mijn fractie de insteek van de staatssecretaris als reactie op de motie om een verbod op het gebruik van de middelen op Europees niveau te regelen zal ondersteunen. Dat doen wij nog steeds. Een verbod op het gebruik van middelen zal op Europees niveau moeten worden geregeld, mits het bewezen is. Dat is voor de VVD natuurlijk nog steeds het uitgangspunt, om een gelijk speelveld voor ondernemers te borgen.

De VVD plaatst vraagtekens bij de juistheid van het onderzoek van de EFSA. Met name gaat het dan om de vraag of in het onderzoek alle aspecten zijn meegenomen. De EFSA heeft een nieuwe beoordelingssystematiek opgesteld, die zij heeft toegepast op de bestaande dossiers van neonicotinoïden voor de toepassing van zaadbehandeling. De EFSA heeft logischerwijs vastgesteld dat de gegevens in deze dossiers ontbreken, maar heeft het bedrijfsleven voldoende mogelijkheid gekregen om de studies aan te leveren waaruit kan blijken dat de middelen ook met de aangescherpte eisen veilig zijn? En heeft de EFSA rekening gehouden met risicoreducerende maatregelen? Als dat niet het geval is, zou ik graag van de staatssecretaris willen weten of het onderzoek door de EFSA nog steeds zou aantonen dat de middelen voor bijen risico's met zich meebrengen. Ik ben daarom tevreden met het voorstel van de Europese Commissie dat voorziet in de mogelijkheid om direct in te spelen op nieuwe informatie, bijvoorbeeld om het verbod op te schorten.

De VVD heeft zorgen over de hoeveelheid en verscheidenheid aan meningen binnen het wetenschappelijk veld. Wat is de mening van de staatssecretaris hierover? Kan zij aangeven, al hoeft dat niet direct vandaag, welke universiteiten en welke wetenschapsbureaus betrokken zijn bij de totstandkoming van het beleid? Is zij van mening dat dit een goede afspiegeling van de wetenschap is? Graag krijg ik van haar een reactie.

Tot slot wil ik stilstaan bij de gevolgen van het besluit van de Europese Commissie. Mijn collega van D66, de heer Schouw, deed net al een opmerkelijke uitlating als zijnde van Amerikaanse onderzoekers dat de neonicotinoïden niet nodig zou zijn voor grotere oogsten, maar wij hebben natuurlijk veel meer doelen waarom dit soort middelen worden gebruikt. Daar hebben wij het juist bij deze drie middelen over als het gaat om zaadcoating. Daaraan heb ik al eens eerder gerefereerd. Het gaat dus niet alleen om grotere oogsten maar ook om andere effecten die je wilt bestrijden.

Heb ik het goed begrepen dat het besluit van de Europese Commissie een verordening betreft? Betekent dit dat aanvullende regels op nationaal niveau alleen kunnen worden gesteld als een veilige toepassing niet te garanderen is? Nederland zou dat moeten onderbouwen op het moment dat wij verder gaan. Dit betekent voor mijn fractie dat aanvullende verboden niet aan de orde kunnen zijn omdat dit wetenschappelijk niet kan worden aangetoond.

Daarnaast vraag ik aandacht voor de onvoorspelbare kaders waarmee de industrie in dezen te maken heeft, want dit leidt bij de industrie natuurlijk wel tot discussie of het verstandig is om te blijven investeren in onderzoek en innovatie. De VVD vindt dit geen goede ontwikkeling, gezien onze ambities in het regeerakkoord als het gaat om innovatie.

Mevrouw Jacobi (PvdA): Voorzitter. Hier zit iemand die in ieder geval vorig jaar nog niet had verwacht dat wij het in Europa voor elkaar zouden hebben gekregen om een aantal neonicotinoïdehoudende stoffen te verbieden. Dit is een pril begin. Ik hoorde mevrouw Ouwehand zeggen dat zij het nog lang niet genoeg vindt. Laten wij met elkaar constateren dat wij het allemaal niet genoeg vinden, maar de werkelijkheid is ook dat we dat ook niet in één keer bij de 100 stoffen waar neonicotinoïden in zitten voor elkaar kunnen krijgen, maar wel voor zeven stoffen. Dit zijn er drie. Ik ben ook niet van de soort die alleen maar zegt «dank u wel staatssecretaris en alle landen die hier op dit moment ja tegen hebben gezegd»; wij moeten nu doorzetten. Op zijn Fries zeggen wij dan «trochsette». Ik vind het dus wel een heel goed begin. We hebben dit nu vast en wij moeten door.

Er zijn op dit moment nog vier stoffen in onderzoek bij de EFSA, waaronder fipronil. Ik hoop in vredesnaam dat dit voor elkaar komt. Het zou mooi zijn als wij niet uit evenwicht raken. Ik heb twee einddoelen, namelijk de bijensterfte heel sterk reduceren en een gezonde landbouw met liever geen gif. Wij zijn jarenlang met de giftbelt meegegaan. Dat zullen zij ook niet vandaag kunnen oplossen, maar we moeten met elkaar wel steeds de route vasthouden om daartoe te komen. Een van die routes vormen de alternatieve bestrijdingsmiddelen. De heer Schouw zei net al dat het echt niet voor het eerst is. Volgens mij heb ik al drie jaar geleden na veel gesprekken met tuinders gezegd dat zij er juist bij de Biociderichtlijn tegenaan lopen dat zij bepaalde zuren niet mogen gebruiken, die wij gewoon azijn zouden noemen en dat zij ook kalk niet mogen gebruiken wat wij misschien gewoon kalk zouden noemen. Dan gaat het om de aard van de concentratie en om de toepassing. Daar zouden we met elkaar wat mij betreft ook even zwaar op mogen inzetten. Je moet het mensen ook aantrekkelijk maken om biologisch te telen en om alternatieve middelen te gebruiken, zoals je dat ook in de geneeskunde doet. Er moet wel een alternatief zijn.

Als wij kijken naar de bijensterfte moeten wij ook reëel zijn over de varroamijt, voldoende voedselaanbod en biodiversiteit, maar ook over de professionaliteit van de imkers. De staatssecretaris heeft ons in februari een brief gestuurd waarin zij op een rijtje heeft gezet wat er allemaal aan extra investeringen is gedaan. Ik zou heel graag zien dat er tot de zomer veel geïnvesteerd wordt. Er zitten heel goede ambtenaren. Ik ken er een paar met heel veel passie en kundigheid op dit gebied. Ik zou heel graag zien dat we een samenhangend actieplan maken dat de zaak reëel in kaart brengt.

Hier zit ook een gewetensbezwaarde als we vandaag zeggen dat voor alle stoffen het maximale voorzorgsbeginsel geldt. Opzouten; Frankrijk en Duitsland hebben dat gedaan maar zij hebben het ondertussen ook alweer tenietgedaan. Uit juridisch oogpunt gaan we dat niet halen. Dan hebben de Bayers van deze wereld alleen maar gewonnen. Dan zitten wij met de grensproblematiek, met de vrije zaadhandel en dergelijke. Daar baal ik allemachtig van. Ik wil graag van de staatssecretaris weten hoe wij bij dat soort formaliteiten misschien toch heel slim iets kunnen doen. Want als die andere vier stoffen ook door de EFSA gaan, zou ik toch eigenlijk wel graag strakke acties zien.

Nog even iets over het water. We wisten het wel, maar ik schrik echt van de resultaten van de onderzoeken die aangeven hoe soms de concentraties bij 50% van de meetlocaties echt over de rooie zijn. Dat kan zo niet langer. Een van de punten waarmee wij in ieder geval zelf kunnen uitpakken is de Kaderrichtlijn Water. LTO geeft ook een aantal goede suggesties, allemaal «end-of-pipe», maar dit zijn allemaal punten waarmee je in praktische zin tussen bemesting en lozing langere termijnen moet hanteren. Ik noem driftreducties en uv- techniek, want het schijnt mogelijk te zijn om neonicotinoïden eruit te halen. Dat zou geweldig zijn.

Mevrouw Jacobi (PvdA): Ik wil nog kort iets zeggen over het onderzoek. Met alle respect voor het Ctgb en iedereen, vraag ik mij diep uit mijn hart af wat dat voor onderzoeken zijn over de gezondheid van de mensen, de effecten op het water of de essentie van ons leven. Het zijn altijd van die onderzoeken met een smalle focus. Dat hebben wij allemaal met elkaar bedacht als wetenschappers. Er is blijkbaar geen wetenschap die een meer integrale benadering, een cumulatie der dingen meeneemt. Daardoor krijg ik gewoon minder respect voor wetenschappers, terwijl wij er juist heel veel waarde aan hechten. Ik doe dus ook een oproep aan de staatssecretaris om eens te kijken in hoeverre wetenschappers ook dit soort zaken er meer bij kunnen gaan betrekken. Dat hoort denk ik bij het actieplan.

De heer Baart vraagt ook terecht wanneer we in vredesnaam ook eens bij dit soort onderzoeken de gezondheidsaspecten van de mens en dergelijke gaan betrekken. Ik heb mijn hart gelucht, dank u wel.

Mevrouw Dik-Faber (ChristenUnie): Voorzitter. Het onderwerp «bijensterfte» leeft in Nederland, niet alleen in de politiek, in het bedrijfsleven en bij de ngo’s maar zeker ook bij de burgers, die zich oprecht zorgen maken over de bijenstand. We weten inmiddels dat er meerdere factoren zijn die bijdragen aan de bijensterfte. In de afgelopen tijd zijn de schijnwerpers vooral gericht op de negatieve effecten van specifieke gewasbeschermingsmiddelen, de neonicotinoïden.

De discussie over bijensterfte is steeds politieker geworden omdat er ook grote belangen mee gemoeid zijn, zeker ook commerciële belangen. Ik ben dan ook heel blij dat de staatssecretaris, hulde daarvoor, enkele weken geleden het initiatief heeft genomen om een publiek debat over dit onderwerp te organiseren.

Vooraf maak ik graag een algemene opmerking. De discussie over de neonicotinoïden is voor mijn fractie een illustratie van een soort vicieuze cirkel waarin wij zitten. Er is een probleem met gewasbescherming. Wij zoeken daarvoor innovatieve oplossingen door zaden te injecteren. Vervolgens leidt dit weer tot nieuwe problemen.

Dit roept de vraag op of er niet een radicale omslag nodig is in het gewasbeschermingbeleid. Ik denk dan bijvoorbeeld aan veel meer ruimte om alternatieve middelen, zoals niet-chemische biologische middelen, op de markten toe te laten. Ik kan mij aansluiten bij de woorden van de heer Schouw op dat punt.

Ik ben verheugd dat eurocommissaris Borg heeft doorgepakt en ondanks het feit dat er op 29 april in het comité van beroep geen gekwalificeerde meerderheid was toch heeft besloten om de Europese Commissie voor te stellen om de toepassing van een drietal neonicotinoïden voor een periode van twee jaar te verbieden.

Het is nu echter wel zaak dat de EFSA, het Ctgb en het bedrijfsleven in deze periode niet stil gaan zitten. Er dient een grondige monitoring plaats te vinden van de effecten van dit moratorium op de bijensterfte. Hiervoor is het tijdelijk verbod namelijk bedoeld. Welke afspraken zijn hierover gemaakt? Zijn er ook afspraken gemaakt over een eventuele verlenging van het moratorium als blijkt dat er na twee jaar onvoldoende onderzoeksresultaten zijn?

Ik ben zeer benieuwd naar de reikwijdte van het moratorium voor Nederland. Kan de staatssecretaris aangeven hoeveel mogelijke toepassingen er in totaal in Nederland zijn voor de drie neonicotinoïden die onder het verbod vallen? Hoeveel van deze toepassingen zijn nu daadwerkelijk verboden? Klopt het dat 75% tot 85% van de toepassingen in Nederland is uitgezonderd? Valt het particulier gebruik nu wel of niet onder het moratorium?

Het verbod bevat uitzonderingen voor onder meer de glastuinbouw, maar dit betekent wel dat de glastuinbouwsector, met name in het Westland, een grote verantwoordelijkheid heeft om de situatie van het oppervlaktewater te verbeteren. LTO heeft daarvoor ook aanbevelingen gedaan. Hier zijn nog veel normoverschrijdingen voor de neonicotinoïde imidacloprid. Welke maatregelen gaat de staatssecretaris hiertegen nemen? Ik verwees al naar de aanbevelingen van LTO.

Een ander neveneffect is dat als bepaalde neonicotinoïden verboden zijn, als alternatief daarvoor meerdere andere gewasbeschermingsmiddelen worden ingezet. Dit heeft niet alleen hogere kosten voor de boer tot gevolg maar ook grotere negatieve gevolgen voor het milieu. Ik vraag de staatssecretaris dan ook om dit de komende twee jaar goed te monitoren.

Met alleen een tijdelijk verbod op de toepassing van de drie genoemde middelen zijn wij er niet. Is de staatssecretaris ook bereid om aanvullende maatregelen te nemen en bijvoorbeeld tuincentra op te roepen om bepaalde gewasbeschermingsmiddelen uit de schappen te halen? Overvecht en Tuinland hebben hierin al het goede voorbeeld gegeven.

Verder is het niet duidelijk wat de bijdrage van de overheid is aan de verbetering van de bestrijding van de varroamijt. De inzet lijkt nu vooral gericht op de neonicotinoïden, terwijl er toch duidelijk meer oorzaken van bijensterfte zijn. Kan de staatssecretaris aangeven wat hierbij haar inzet is?

Tot slot wil ik nog kort stilstaan bij de effecten van neonicotinoïden op de volksgezondheid. De bezwaren uit de open brief van Plan Europe worden door het Ctgb en het RIVM gepareerd, maar is de staatssecretaris het met mij eens dat er wel degelijk mogelijke risico’s kunnen zijn als er geen sprake is van correct landbouwkundig gebruik en als verschillende middelen elkaars werking kunnen versterken? Ik ben hier niet gerust op. Is de staatssecretaris bereid om onderzoek te laten doen naar de risico’s van residuen van gewasbeschermingsmiddelen voor de volksgezondheid?

De heer Graus (PVV): Dus de staatssecretaris is zelf ook een heuse imker geworden. Daarvoor prijs ik haar. Ik heb haar niet voor niets gisteren nog de meest diervriendelijke bewindspersoon sinds ik hier in 2006 ben aangetreden genoemd. Dat herhaal ik nogmaals voor degenen die dat niet hebben gehoord. Dat zal ik nog vaak doen.

Wij zetten ons al jaren in ten behoeve van het behoud van bijen maar ook van hommels, want we zijn de hommels een beetje vergeten. Vroeger had je Maja de Bij en Willy, een soort hommeltje. In de nieuwe animatie is Willy nu ook een bij geworden en geen dik hommeltje meer met een lage zoem maar een heel smal bijtje. Ik wil de oude Willy terug.

Laten wij het over de bestuivers hebben, want zij staan aan het begin van onze voedselketen en zijn onvervangbaar. Indien de massale sterfte doorgaat, zullen ook tal van mensen in problemen komen. Wij krijgen dan een wereldvoedselprobleem. Dat is al voorspeld en niet door de eersten de besten.

Los van het feit dat bijen en hommels heel lieve en mooie diertjes zijn, vergeten wij vaak hun antibacteriële, pre- en probiotische inzet, want honing wordt niet alleen voor allerlei kwaaltjes al vanaf de Egyptenaren ingezet, maar het blijkt dat honing en het sputum van bijen een antibacteriële en pre- en probiotische werking hebben. Bovendien wordt honing ingezet bij brandwondencentra ter voorkoming van lidtekenweefsel. Voorts worden ook nog reuma- en zelfs aidspatiënten behandeld met bijengif. Mijn opa was imker. Hij zei dat hij nooit reuma zou krijgen, terwijl dat heerst in onze familie. Dat is vaak ook genetisch bepaald. Hij heeft inderdaad nooit reuma gekregen, want bijengif werkt tegen reuma. Deze zaken worden vaak onderbelicht. Dat vind ik jammer. Los van het feit dat honing natuurlijk ook nog een heel lekker product is, maar dat terzijde.

Vrijwel alle deskundige wetenschappers van links tot rechts steunen alle bijenacties, ook hier in de Kamer, waarvoor dank. De aangenomen motie-Graus is heel breed gesteund. Ook dank daarvoor, op een enkele partij na, de VVD, die de motie niet heeft gesteund. Maar dat maakt niet uit. Wij hebben het in ieder geval gered. Er vond onlangs een wereldprimeur plaats in de binnentuin, met dank aan iedereen behalve de VVD. In die partij komt men er vanzelf nog wel een keer achter hoe belangrijk bijen zijn.

De heer Graus (PVV): Dit ben ik natuurlijk helemaal met mevrouw Lodders eens. Gewasbeschermers worden als punt één genoemd, de varroamijt als punt twee maar ook straling. Als wij zeggen dat bijen beter gedijen in de stad en dat wij hier het goede voorbeeld gaan geven in onze binnentuin is het natuurlijk heel flauw om dat niet te steunen, want uiteindelijk wilde ik aantonen dat al die wetenschappers gelijk hebben. Ik heb gelukkig wel, met dank aan alle andere partijen, de kans gekregen. Dat waardeer ik enorm. Er zullen nog heel wat bijenvolken worden geplaatst, op gouvernementsgebouwen en ook op gemeentelijke en provinciale gebouwen. Zelfs banken zijn ermee begonnen, zoals de Rabobank. Het gaat dus als een olievlek door heel Nederland. Dat is prachtig.

Wij ageren al langere tijd tegen de monopoliepositie van de steeds weer in opspraak komende Wageningen UR. Ik weet dat de staatssecretaris mij dit niet in dank afneemt, maar samen met oud-Kamerlid Koopmans van het CDA heb ik ervoor gepleit om te korten op de publieke geldstromen voor Wageningen UR omdat wij vinden dat die er met zijn monopoliepositie keer op keer naast zit. Nu heeft men daar de plank misgeslagen door de sponsoring van Bayer. Dat kan natuurlijk niet; het is ontoelaatbaar. Hieruit blijkt dat Wageningen UR niet onafhankelijk is en dat onderzoeken door tal van deskundigen onderuit worden gehaald, ook wereldwijd. Ik krijg hierop graag een reactie van de staatssecretaris. Ik weet dat zij altijd een beetje boos is als ik Wageningen UR aanval, maar helaas moet ik dat wel doen vanuit het ambt dat ik bekleed.

De heer Graus (PVV): Dan zal ik het kort samenvatten.

Wij hebben al een keer een motie ingediend waarin wij voor een versnelde en vereenvoudigde toelatingsprocedure pleitten voor niet-chemische laagrisicoalternatieven om ongewenste neveneffecten van een moratorium te voorkomen. Daarop krijg ik graag een reactie van de staatssecretaris. Zij zou daar al mee bezig zijn aan de hand van een ander debat dat wij hebben gehad.

Wil zij zich ook inzetten voor een gelijk Europees speelveld? Jazeker vraagt de PVV daarom, want het gaat om de interne markt. Het kan niet zo zijn dat onze boeren aan strengere normen moeten voldoen dan andere boeren.

Nederland is het afvoerputje van Europa. In ons oppervlaktewater worden op verschillende plaatsen hoge concentraties gemeten van gewasbeschermingsmiddelen die ver boven de norm liggen van bepaalde insecticiden. Wij vragen of de procedures voor de niet-chemische bestrijdingsmiddelen kunnen worden verkort. Die liggen nu rond de zeven jaar. Hier hebben ook de producenten van de niet-chemische bestrijdingsmiddelen veel last van. Er moet een wereldwijd actieplan komen, niet op nationaal of op Europees niveau. Dat kan de staatssecretaris in ieder geval bepleiten.

De heer Van Gerven (SP): Voorzitter. Ik wil allereerst even bij het voorzorgsprincipe stilstaan. Daarover had ik al een interruptiedebatje met de VVD. Wij hebben geleerd hoe belangrijk het voorzorgsprincipe is. Ik wil maar herinneren aan het Q-koortsdrama, waarbij het voorzorgsprincipe niet is toegepast, met alle nadelige consequenties van dien. Over de link van neonicotinoïden met de bijensterfte wordt al 20 jaar gediscussieerd. De bewijzen stapelen steeds verder op. Ik heb in het debat begrepen dat de staatssecretaris ook wel een voorstander is van het voorzorgsprincipe, dus ik vraag of zij daarop wil ingaan, net als op het feit dat wij wel een voorlopige stop hebben op drie van deze middelen. Daarvoor heeft zij haar nek uitgestoken. Dat is te prijzen. Maar wij moeten ook constateren dat er weer zoveel uitwijkmogelijkheden zijn gekomen dat er slechts een reductie is van 25% van het gebruik van deze middelen. Er zijn zoveel uitzonderingsbepalingen dat zij toch nog eigenlijk heel veel worden gebruikt. Wil de staatssecretaris bepleiten dat zij gewoon helemaal niet meer worden gebruikt? Ook al coat je ze of ook al doe je er allerlei zogenaamd slimme dingen mee, ze worden opgenomen door planten en uiteindelijk dan toch ook weer door bijen. Ook al pas je het selectief toe, zijn de stoffen daardoor niet uit de natuur. Ik krijg daarop graag een reactie.

Ik wil ook graag weten of de staatssecretaris bereid is om onderzoek te doen naar effecten op de mens. De normen voor het oppervlaktewater wordt namelijk massaal overschreden. Soms worden normen wel 10 tot 1.000 keer overschreden. Ik wil weleens weten wat het effect hiervan op de mens is. Zitten bepaalde stoffen bijvoorbeeld in moedermelk? Wil de staatssecretaris ook op dat terrein onderzoek in gang zetten en daarmee wellicht een voorbeeldfunctie vervullen? Dat vraag ik omdat uit buitenlands onderzoek naar voren komt dat kinderen een grotere kans op hersentumoren hebben als aanstaande ouders tijdens de zwangerschap met pesticiden zoals imidacloprid in aanraking komen. Dat zijn verontrustende signalen. Nederland is een klein land en wij gebruiken duizenden kilo's van dat gif. Het gebruik daarvan is vaak ook nog in bepaalde delen van het land geconcentreerd. Ik krijg hierover dus graag een toezegging van de staatssecretaris. De SP zou het zeer waarderen als zij dat wil doen.

Is er een veilige norm? Toxicoloog Tennekes zegt het volgende. Als je een kind van 10 kilo een glaasje bessensap geeft, een kind van één jaar oud, dan zit je al op de aanvaardbare dagelijkse innamedosis. Als dat waar is, moet je zeggen: de stof moet er helemaal uit; die moet er niet in voorkomen. De vraag is natuurlijk wat er met de economie en de voedselproductie gebeurt als je het stopt; hoe zit het dan ten opzichte van andere landen? Als het evident schadelijk is, als de aanwijzingen daarvoor zich blijven opstapelen, dan moet je op een gegeven moment een daad stellen. Ik roep de staatssecretaris op om Nederland dan maar het voortouw te laten nemen. Ik weet zeker dat er altijd weer nieuwe oplossingen komen als iets verboden wordt. De mens is namelijk buitengewoon creatief. Er zijn al bepaalde alternatieven genoemd, zoals puur biologische alternatieven. Ik wijs op azijn en dergelijke. Ik heb zelf voorbeelden gezien van uv-belichting die effectief zouden kunnen zijn. Die alternatieven zijn hoopgevend, dus laten we vooral daarop inzetten.

Ik wil graag nog een reactie op het recente rapport van het Europese Milieuagentschap EEA, want dat heeft de bijensterfte ook onderzocht. Daarmee kom ik terug op het voorzorgsprincipe. Het EEA geeft namelijk nadrukkelijk aan dat het voorzorgsprincipe een heel goede methode is om de zaak in de hand te houden. Het EEA geeft ook aan dat toelating op basis van het voorzorgsprincipe gehanteerd zou kunnen worden.

Staatssecretaris Dijksma: Voorzitter. Ik wil mijn beantwoording inderdaad in vier blokken indelen. In het eerste blok ga ik voor de Kamer in op de inhoud en de gevolgen van het Europees verbod en de vraag hoe het nu verder moet. In het tweede blok ga ik in op de risico's voor water en grond. Het derde blok gaat wat mij betreft over wetenschap, onderzoek en openbaarheid. Het vierde en laatste blok gaat over verdere acties. Naast gewasbeschermingsmiddelen zijn er natuurlijk ook andere oorzaken voor bijensterfte. De Kamer heeft opgeroepen om voluit in te zetten op het beperken daarvan. Ik besteed daar graag aandacht aan.

Wat houdt het Europees verbod precies in en hoe gaan we nu verder? Ik stel net als mevrouw Jacobi vast dat we een aantal maanden geleden misschien nog niet hadden gedacht dat we nu zo ver zouden zijn gekomen. Nederland heeft dit onderwerp volgens mij in januari op de agenda van de Landbouwraad geplaatst. Dat heeft heel snel tot actie van Commissaris Borg geleid. Net als velen van u ben ik blij dat hij actie heeft ondernomen. Drie werkzame stoffen uit de neonicotinoïdengroep zijn door de EFSA beoordeeld. Imidacloprid, thiamethoxam en clothianidine – dat is een heel ingewikkelde naam – worden verboden. Het betreft een verbod op de toepassing van gewasbeschermingsmiddelen waarin een van deze drie neonicotinoïden zitten op gewassen die aantrekkelijk zijn voor bijen en op graan. Particulier gebruik van deze middelen wordt totaal verboden. De toelatingen op basis van de drie genoemde middelen moeten volgens het voorstel uiterlijk 30 september aanstaande herzien of ingetrokken zijn. Het verbod op het verhandelen en gebruiken van behandeld zaad op bijaantrekkelijke gewassen zal volgens het voorstel uiterlijk op 1 december 2013 ingaan. Binnen twee jaar vindt een evaluatie plaats. Voor alle relevante studies die ondertussen door toelatingshouders worden aangeleverd, zal de Europese Commissie aan de EFSA de opdracht geven om deze spoedig te beoordelen. Als deze studies volgens de EFSA veilig gebruik aantonen, kan de regelgeving binnen twee jaar worden aangepast.

Welke gevolgen heeft dit in Nederland op middelenniveau? Zestien toelatingen van gewasbeschermingsmiddelen worden door het Ctgb aangepast. Tien toelatingen van middelen worden ingetrokken, acht particuliere middelen en twee middelen voor professioneel gebruik. Zes middelen krijgen een beperkte toelating. Een aantal leden zei dat dit een mooie eerste stap is – de een was wat positiever qua formulering dan de ander – maar wat gaat er verder gebeuren? Ik heb steeds met de Kamer afgesproken dat het van belang is om communautaire actie te ondernemen. Dat is ook met instemming van de Kamer gebeurd. Ik heb ook vastgesteld dat het van belang is om actie te ondernemen op basis van wetenschappelijk bewijs. Als de EFSA het namelijk niet beoordeelt en we niet op basis van wetenschappelijk bewijs handelen, staan we niet sterk, ook juridisch niet. Als je een stap zet, is het wel belangrijk dat je die stap kunt doorzetten en kunt volhouden. Voor een verdergaande stap, zoals sommigen vroegen, ontbreekt op dit moment het wetenschappelijk bewijs. De EFSA kijkt echter al heel snel naar de twee andere neonics en naar het middel fipronil. Eind mei komt de EFSA bijvoorbeeld al met de beoordeling van fipronil. Ik heb het Ctgb gevraagd om voor Nederland versneld naar die studies te kijken zodra die bekend en beschikbaar zijn. Mevrouw Jacobi zei: het is een mooie stap, maar gaan we nu verder of blijven we stilzitten? Nee, we blijven dus niet stilzitten. De EFSA gaat nu sneller werken. Ik zal in Nederland ook snel handelen.

Mevrouw Ouwehand vroeg hoe het staat met de aanpassing van EU-richtsnoeren; liggen aanvragen stil? Het EU-richtsnoer voor bijenrisico's wordt aangepast door de EFSA en zal naar verwachting eind mei worden gepubliceerd. Er is nu al een herziene conceptversie, waarvan wij op voorhand al gebruik kunnen maken voor de beoordeling.

Mevrouw Lodders zei dat zij twijfelt aan de EFSA-beoordeling; heeft het bedrijfsleven wel voldoende tijd gehad om nieuwe informatie aan te leveren en heeft de EFSA wel rekening gehouden met risicoreducerende maatregelen? De EFSA heeft ruim de tijd en gelegenheid gegeven voor inbreng vanuit het bedrijfsleven. Op basis daarvan heeft de Europese Commissie een besluit genomen. Daarbij is ook rekening gehouden met onzekerheden. Het bedrijfsleven kan op ieder moment studies aan mij, het Ctgb of aan andere instanties leveren die aantonen dat veilig gebruik plaatsvindt. Zoals gezegd levert de EFSA eind mei een definitieve versie van het herzien Europees richtsnoer aan. Voor het reces volgt nog een herbeoordeling van de werkzame stof fipronil. In het najaar volgt de herbeoordeling van de andere neonicotinoïden, thiacloprid en acetamiprid. Daarnaast moet door de EFSA nog een aanvullende beoordeling van de drie neonicotinoïden volgen, want de spuittoepassingen zijn nog niet beoordeeld. Ook die beoordeling volgt dus nog. De Europese Commissie heeft daar in haar voorstel alvast wel voor een deel naar gehandeld.

Mevrouw Jacobi zegt eigenlijk tegen mij: we willen graag strakke acties op basis van de herbeoordeling. Ik zal bij de Europese Commissie aandringen op snelle afronding van de risicobeoordeling van de twee andere neonics die ik net noemde. Ik zeg mevrouw Jacobi en anderen die erom gevraagd hebben toe dat ik vooruitlopend daarop het Ctgb zal vragen om deze twee stoffen versneld te beoordelen. Dat kan helpen om de EFSA sneller te laten werken.

Mevrouw Ouwehand zei dat er nog lacunes in het voorstel van de Europese Commissie zitten, omdat alleen naar het coaten van zaden is gekeken. In de EFSA-herbeoordeling is naar zaadcoating en granulaattoepassingen gekeken. Het verbod gaat echter over zaadcoating en granulaat- én spuittoepassingen. Zoals gezegd, is men nog bezig met de herbeoordeling van een aantal zaken.

Mevrouw Ouwehand vroeg of we misschien het particulieremiddelenverbod naar voren moeten halen. Ik heb in mijn brief van 14 mei aangegeven waarom het mij verstandig lijkt om qua termijnen aan te sluiten bij wat de Europese Commissie voorstelt. Het is een kwestie van weken. We gaan niet bij wijze van spreken nog jaren wachten. Ik heb laten weten dat alles dit jaar in werking zal treden.

Mevrouw Ouwehand vroeg ook of we een compleet moratorium op particuliere middelen kunnen instellen. De drie beoordeelde neonics, particuliere middelen, worden allemaal verboden. Voor een compleet moratorium moet echter wetenschappelijk bewijs worden aangeleverd. Zoals gezegd, komt de EFSA met een beoordeling van de andere neonics en fipronil. Die beoordeling komt er dus aan en op basis daarvan zullen we besluiten.

Mevrouw Dik-Faber vroeg of het klopt dat 75% van de toepassingen is uitgezonderd. In het besluit van de Europese Commissie worden slechts uitzonderingen gemaakt als blootstelling aan de bij verwaarloosbaar is bij de toepassing van een bepaald middel. Op die basis wordt een uitzondering gemaakt.

Mevrouw Dik-Faber vroeg ook of er afspraken bestaan over een eventuele verlenging van het tweejaarsverbod, als er onvoldoende onderzoeksresultaten beschikbaar zijn. Er komt na twee jaar een evaluatie van het verbod vanuit de Europese Commissie. Dan wordt ook besloten of er verlenging plaatsvindt. Dat is op zichzelf ook logisch.

De heer Graus vroeg of ik mij wil inzetten voor een gelijk Europees speelveld. Dat vind ik inderdaad belangrijk en ik heb mij daar ook voor ingezet. De heer Graus debatteerde erover met mevrouw Lodders. Volgens mij zegt hij: het Europese gelijke speelveld betekent dat je ervoor moet zorgen dat mensen in onze sectoren niet met andere regels te maken krijgen dan anderen. Hij zegt ook dat Nederland voorop moet lopen, net zoals de afgelopen keer tijdens de Landbouwraad, door het initiatief te nemen om ervoor te zorgen dat we een aantal zaken communautair geregeld krijgen. Zo versta ik de heer Graus. Het is dus echt belangrijk om zaken zo veel mogelijk communautair te regelen. Daar kan Nederland een belangrijke initiatiefrol bij spelen. Dat heb ik gedaan en dat wil ik ook blijven doen.

De heer Graus (PVV): De heer Van Gerven is ooit huisarts geweest; dat steekt hij niet onder stoelen of banken. Tijdens dit soort emotionele debatten zit ik graag naast hem, omdat uit een onlangs gepubliceerd onderzoek blijkt dat kleine, kalende, wat dikkere mannetjes, een verhoogde kans op een hartinfarct hebben. Dan is hulp namelijk dichtbij.

De staatssecretaris verwees naar het debatje dat ik met mevrouw Lodders voerde, maar volgens mij zat de staatssecretaris qua opvatting tussen ons in. Ik bedoel het volgende. Wij lopen voorop en wij moeten ook voorop blijven lopen, maar de staatssecretaris heeft ook een taak om via de Europese Commissie ervoor te zorgen dat andere landen bijtrekken. Op die manier wil ik het doen. Dat is een positieve manier om een gelijk speelveld te realiseren, omdat wij natuurlijk vooroplopen. Wij moeten dus niet stil blijven staan. Dat heeft de staatssecretaris net ook gezegd. Het moet duidelijk zijn dat wij onze lijn moeten volhouden en dat andere landen moeten bijtrekken.

Staatssecretaris Dijksma: Velen van u hebben terecht aandacht gevraagd voor water. De afgelopen jaren is in glastuinbouwgebieden namelijk sprake geweest van een forse overschrijding van de waterkwaliteitsnorm voor imidacloprid. Dat middel wordt onder andere toegevoegd aan het proceswater en wordt zo nu en dan om teelttechnische redenen geloosd. Er zijn dus twee oorzaken voor de normoverschrijding in het oppervlaktewater, namelijk de lozing van proceswater – dat kan imidacloprid bevatten – in combinatie met een grote concentratie van bedrijven in glastuinbouwgebieden. Mevrouw Jacobi sprak daar al over. Daardoor komen er forse hoeveelheden imidacloprid in het oppervlaktewater terecht. De huidige beoordelingsmethode voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen in de glastuinbouw onderschat de emissies van deze middelen naar het oppervlaktewater. Het lijkt me belangrijk om dat vast te stellen.

In de nieuwe nota gewasbescherming pakken we de normoverschrijding aan via twee sporen. Uiterlijk in 2016 wordt het voor alle glastuinbouwbedrijven verplicht om een zuiveringsinstallatie te hebben die de emissie naar het oppervlaktewater zo veel mogelijk wegneemt. Zuivering van het geloosde water zal daarmee op korte termijn verbetering van de waterkwaliteit opleveren. Daarnaast heeft Nederland nieuwe beoordelingsmethoden voor de glastuinbouw ontwikkeld, maar die zijn nog niet operationeel. Zodra deze methoden Europees zijn vastgesteld, kan het Ctgb ze gebruiken in de beoordelingspraktijk. Ik zal dus ook op Europees niveau aandacht vragen voor een versnelde vaststelling. Op grond van de nieuwe onderzoeksgegevens gaat het Ctgb de toelatingsnorm voor imidacloprid voor oppervlaktewater aanscherpen. Op basis van deze nieuwe norm gaat het Ctgb binnenkort al besluiten nemen over het toelaten van imidacloprid, naar aanleiding van de intrekkingsverzoeken van een aantal organisaties. Daarbij zullen de laatste wetenschappelijke inzichten worden meegenomen.

Het lijkt mij goed om het volgende onderscheid te maken. Wij volgen dus de uiteengezette route voor de gevolgen voor het oppervlaktewater. Die route doet aan de ene kant iets aan «end-of-pipe»-oplossingen in de glastuinbouw. Aan de andere kant zorgt die route er ook voor dat versneld, op basis van nieuwe onderzoeksgegevens en nieuwe beoordelingsmethoden, actie wordt ondernomen voor de toelatingen. Gezien de ernst van de zaak – ik ben het er zeer mee eens dat het ernstig is – vind ik dat ook gerechtvaardigd.

Mevrouw Ouwehand zei dat neonics ook in de grond terechtkomen. Dat klopt, en om dit te voorkomen hanteert het Ctgb wachttijden voordat een ander gewas de grond in mag. Bijvoorbeeld na teelt van gecoat uienzaad mag je tot een jaar later geen bijaantrekkelijke gewassen telen.

Staatssecretaris Dijksma: Het antwoord op die vraag komt later aan de orde. Het heeft namelijk te maken met de normen en de manier waarop die zijn opgebouwd.

Ik kom op het blokje wetenschap en onderzoek. De heer Schouw vroeg mij om een reactie te geven op een breed Amerikaans onderzoek naar bijensterfte. In oktober is in Amerika inderdaad een grote conferentie over bijensterfte geweest en daar waren heel veel betrokkenen bij aanwezig. De conclusie is dat bijensterfte meerdere oorzaken kent, onder andere de gewasbeschermingsmiddelen. Een belangrijk deel van deze discussie gaat over gewasbeschermingsmiddelen. De conferentie ging ook over de varroamijt, genetische diversiteit en het voedselaanbod. Ik deel de conclusie die naar voren is gekomen, net als vele anderen. Daar is dus niet heel veel discussie over.

Mevrouw Lodders vroeg of een brede afspiegeling van de wetenschap of van universiteiten betrokken is bij het beleid. Alle relevante stakeholders zijn erbij betrokken. De beoordeling van risico's van gewasbeschermingsmiddelen moet natuurlijk onafhankelijk zijn. Daar hebben wij een onafhankelijk college voor, namelijk het Ctgb. De Universiteit Utrecht, de Universiteit van Wageningen en zelfs de Universiteit van Gent zijn erbij betrokken. Het betreft dus een keur aan wetenschappers en die zijn het ook niet altijd met elkaar eens. Dat laatste kan ik overigens niet oplossen. Misschien hoopt men dat soms. Ik hoop het ook wel, want dat zou het leven een stuk gemakkelijker maken. Dat is echter niet te doen.

Mevrouw Lodders vroeg ook of er aandacht kan worden besteed aan de onvoorspelbare kaders waar de industrie mee te maken krijgt. Er is sprake van een duidelijk en eenduidig toetsingskader, zowel binnen de Unie als nationaal. Als er aanleiding toe is, bijvoorbeeld in de vorm van wetenschappelijke bevindingen, dan wordt het kader aangepast. Dat is duidelijk, ook voor het bedrijfsleven.

Mevrouw Jacobi vroeg of we breder en meer geïntegreerd kunnen onderzoeken en niet alleen smalle focussen kunnen hebben. Zij stelde voor om bijvoorbeeld ook de volksgezondheid mee te nemen. We focussen op alle gevolgen voor bijen. De beoordeling voor de toelating door het Ctgb bestrijkt een veel breder gebied. Ook de volksgezondheid en effecten voor andere diersoorten spelen daarbij een rol. Er is mij net gevraagd of wij bereid zijn om onderzoek te doen naar de gevolgen van residuen van gewasbeschermingsmiddelen voor de volksgezondheid. Naast mevrouw Jacobi hebben ook mevrouw Dik-Faber en de heer Van Gerven daar nadrukkelijk aandacht voor gevraagd. Samen met VWS houden we de residuen op voedsel zeer scherp in de gaten. Zoals in de brief van 9 april stond, een reactie op een en ander dat vanuit PAN Europe naar voren is gebracht, hebben wij aanvullend onderzoek naar residuen van neonicotinoïden ingezet. Men houdt in dat onderzoek rekening met effecten op de volksgezondheid. Ik doe de toezegging dat zodra het rapport is afgerond, de Kamer daarover wordt geïnformeerd. Het lijkt mij terecht dat daarom is gevraagd.

Mevrouw Lodders heeft ook gevraagd of de risicoreducerende maatregelen door de EFSA zijn beoordeeld. De EFSA heeft de risico's van toepassingen voor bijen beoordeeld. Daarbij is ook gekeken naar aangeleverde informatie over beperking van de risico's. De mogelijkheid om risicoreducerende maatregelen te nemen, is overigens wel in allerlei lidstaten weer anders. Dat maakt het lastig, want lidstaten mogen zelfstandig besluiten of zij die maatregelen al dan niet toepassen. Daarom kun je dat niet zomaar meenemen. De EFSA had namelijk niet de opdracht om 27 afzonderlijke kaders onder de loep te nemen. Dat is nu eenmaal inherent aan het lidmaatschap van de Unie. Het bedrijfsleven kan natuurlijk wel zelf studies aanleveren.

Een aantal sprekers heeft aandacht gevraagd voor Wageningen UR. Ik zeg tegen de heer Graus dat ik nooit ergens boos over word, maar dat we wel ergens over van mening kunnen verschillen. Misschien is het goed om te zeggen dat Wageningen UR ook onderzoek voor andere opdrachtgevers doet, maar dat staat los van de onderzoeksopdracht die door Economische Zaken aan DLO wordt verstrekt. Het bijenonderzoek is beleidsondersteunend. Het DLO-onderzoek valt onder de Regeling subsidie Stichting Dienst Landbouwkundig Onderzoek Externe visitatie. In die regeling zijn eisen gesteld. De minister, in dit geval ben ik dat, keurt onderzoeksprogramma's goed en bewaakt de voortgang ervan. Een commissie van externe deskundigen beoordeelt de wetenschappelijke kwaliteit én de onafhankelijkheid van onderzoek. Dat hoort er dus echt bij. De onderzoeksresultaten zijn vrij toegankelijk en tegen de verstrekkingskosten voor iedereen beschikbaar. Het lijkt mij ook belangrijk om op te merken dat er een externe visitatie plaatsvindt.

De heer Schouw vroeg hoe ik tegenover de suggestie sta om de normen van de Kaderrichtlijn Water leidend te laten zijn. De toelatingsnorm geldt voor de toxicologische grens waarbij de risico's aanvaardbaar zijn. De Kaderrichtlijn Water geldt voor alle wateren, overal. Het betreft echter normen met een verschillende onderbouwing en verschillende doelen. De suggestie klinkt eenvoudig, maar het is niet zomaar te doen.

De heer Van Gerven vroeg hoe ik naar het voorzorgsbeginsel kijk. Ik ben daar zeker voorstander van, maar desalniettemin moeten verboden op wetenschappelijk bewijs zijn gestoeld. De EU-verordening en de toelatingsnormen zijn al gebaseerd op het voorzorgsbeginsel.

Ik kom op de openbaarmaking van studies. Ik heb de Kamer op 14 mei al uitgebreid geïnformeerd over mijn mening over de openbaarmaking van studies door het Ctgb. Mijn mening is dat het Ctgb moet streven naar zo veel mogelijk transparantie over toelatingsbesluiten. Daarvoor gelden juridische kaders, want die bestaan nu eenmaal in ons land en in Europa. Daar kan ik ook niks aan doen. Ik constateer dat op dit moment een gerechtelijke beroepsprocedure loopt over de besluiten die het Ctgb heeft genomen over de openbaarmaking van studies. Er bestaat verschil van inzicht over de interpretatie van de wetgever. Het is aan de rechter om te beoordelen of het Ctgb de wetgeving juist heeft geïnterpreteerd. Ik verwacht dat daardoor meer helderheid komt over de manier waarop de wetgeving in elkaar zit, maar dat doet niets af aan mijn initiële standpunt: maximale transparantie.

Mevrouw Dik-Faber (ChristenUnie): Er wordt sterk gefocust op neonicotinoïden als oorzaak van bijensterfte. Dat is goed, maar er zijn ook andere oorzaken voor bijensterfte zoals de varroamijt. Ik begrijp dat de staatssecretaris hier in het volgende blokje op terugkomt.

Mijn volgende punt heeft ook een beetje met onderzoek te maken. Ik krijg namelijk signalen dat bij een verbod op neonicotinoïden, andere gewasbeschermingsmiddelen worden ingezet. Het betreft niet een gewasbeschermingsmiddel, maar meerdere. Dat werkt kostprijsverhogend en heeft ook gevolgen voor het milieu. Het kan best zijn dat je aan de ene kant neonicotinoïden schrapt, met goede resultaten voor de bij, maar dat je aan de andere kant slechter scoort op milieugebied. Gaat de staatssecretaris dat de komende jaren monitoren? Het zou namelijk jammer zijn als dat het resultaat is.

Mevrouw Jacobi (PvdA): Ik zou zeggen: eerst maar even Pinksteren vieren.

Ik zit echt te dubben, want juist bij water kunnen we volgens mij zelf veel doen. Misschien kunnen we op dat terrein een richting inslaan naar minder gif en een schoner milieu. Ik zit te dubben, want dit kan misschien simpeler. Volgens mij zijn er meer problemen op dit terrein. Enkele gebieden in Nederland zijn gewoon ernstig vervuild door imidacloprid. Er is de Kaderrichtlijn Water. Toch is het volgens mij ook niet goed als we met allerlei verschillende metingen aan de slag gaan. Misschien doen wij er goed aan om met de deskundigen op het gebied van water en met de mensen die hierbij moeten gaan handhaven en sturen, te bekijken hoe we dit bij elkaar kunnen krijgen. Bij het actieplan zou ik op dit punt wel wat verdiepingsslagen willen maken. Ik kan een motie indienen waarin ik de regering oproep om de Kaderrichtlijn Water te hanteren, maar daarmee is het probleem nog niet opgelost. Dat probleem zit een slag dieper. Wij moeten eens even goed met elkaar nadenken over een heel slimme oplossing.

Staatssecretaris Dijksma: Ja, ik weet het. Dat probleem heb ik elke dag. Desondanks is er op die dag goed gediscussieerd. Er is veel discussie onder wetenschappers over de bijensterfte. Iedereen was het er echter over eens dat er meer oorzaken zijn van de bijensterfte. Iedereen vond dat er ook hard moet worden gewerkt aan oplossingen van alle andere oorzaken dan de neonicotinoïden. Ik ben het daarmee eens en ik wil daaraan graag een bijdrage leveren. De Kamer vraagt mij om dat te doen.

Behalve de gewasbeschermingsmiddelen zijn de ziekten en plagen in beeld, bijvoorbeeld de varroamijt. Verder kan een oorzaak zijn dat er onvoldoende voedselaanbod is. Ook de biodiversiteit kan een rol spelen; de heer Graus had het daar bijvoorbeeld over in verband met het bermbeheer. Verder kunnen de professionaliteit en het kennisniveau van imkers een rol spelen, waarnaar mevrouw Jacobi verwees. Wij zetten in op al deze onderwerpen. Dat doen wij overigens niet alleen, want ook anderen zullen hierbij hun verantwoordelijkheid op moeten pakken. Met sommige zaken zijn we al begonnen. Zo laat ik al onderzoek doen naar de varroamijt, maar ook naar bijvoorbeeld de interacties tussen de varroamijt en neonicotinoïden. We stimuleren – daar is uw onderwerp, mijnheer Graus – de bloemrijke akkerranden. Die zijn inderdaad heel belangrijk. We geven financiële ondersteuning aan kennisuitwisseling tussen boeren en imkers. We hebben verder een monitoringprogramma wintersterfte.

Natuurlijk moeten we ook inzetten op alternatieven en biologische bestrijdingsmiddelen. De heer Schouw en allerlei andere woordvoerders hebben hierover gesproken. Als men hierbij tegen regelgeving aanloopt, moeten we in actie komen. Daarmee ben ik het eens. Dit zou een onderdeel kunnen zijn van het actieplan dat de Kamer krijgt.

Ook boeren, natuurorganisaties, de industrie, imkers en onderzoekers kunnen echter een bijdrage leveren. Volgens mij is het nodig dat we alle analyses en acties meer bij elkaar brengen en meer coördineren. Daarom wil ik het initiatief nemen om samen met alle betrokkenen een meerjarig actieplan over bijengezondheid te ontwikkelen. Dat actieprogramma zal op de genoemde oorzaken gericht moeten zijn. Het zal moeten gaan over de korte, maar ook over de langere termijn. Ook zal bijvoorbeeld de professionaliteit van imkers en tuinders daarbij aan bod moeten komen. Ja, zeg ik tegen mevrouw Dik-Faber, monitoring moet deel uitmaken van dat plan. Wij kunnen het voortouw nemen bij het ontwikkelen van het actieprogramma, maar ik moet erbij zeggen dat inzet van alle betrokkenen echt noodzakelijk is. Dat betekent dat dit echt een gemeenschappelijk actieplan moet worden, dat ook gemeenschappelijk financieel wordt gedragen. Als iedereen dus denkt: we koekeloeren vrolijk naar de staatssecretaris totdat zij iets doet en het vervolgens alleen betaalt, kan ik alvast zeggen: zo gaat het niet gebeuren. Pas als we dit samen doen, wordt dit een succes. We zullen nog vóór de zomer, tijdens een vervolgbijeenkomst van het in april gehouden openbare debat, iedereen weer bij elkaar halen om het daarover te hebben. Als dat lukt, kan ik de Kamer eind september het actieplan doen toekomen. Is dat een goed idee of niet? Ik hoop dat de leden dit een goed idee vinden.

Mevrouw Jacobi en anderen hebben erop aangedrongen, in te zetten op alternatieve bestrijdingsmiddelen, ook om te voorkomen dat wij moeten terugvallen op dingen die wij liever niet meer willen, zoals mevrouw Dik-Faber schetste. We moeten inderdaad toe naar meer middelen met een laag risico. Het bedrijfsleven moet hiervoor wel toelatingen aanvragen. Daarbij heb ik anderen nodig; ik kan dat niet alleen doen. In de Europese Unie worden hiervoor op dit moment beoordelingsmethoden ontwikkeld. Wij zitten daar bovenop. Zodra de methoden klaar zijn, kunnen wij hiermee verdergaan. Het Ctgb zal extra aandacht besteden aan deze toelatingen. Het college zal ervoor zorgen dat dit snel voor elkaar komt.

Er zijn nog een paar vragen blijven liggen. Mevrouw Dik-Faber wil tuincentra oproepen om gewasbeschermingsmiddelen uit de schappen te halen. Op vrijwillige basis worden deze middelen al uit de schappen gehaald. Tuincentra hebben al enkele middelen uit de schappen gehaald. Straks worden ze dus verplicht om dat te doen.

De heer Graus heeft gesproken over de versnelde toelatingsprocedure voor alternatieve, niet-chemische bestrijdingsmiddelen. Ik zei zojuist al dat wij zo'n versnelde toelatingsprocedure willen faciliteren. Het Ctgb gaat hiervoor een speciaal coördinatiepunt inrichten. Dat is aangekondigd op pagina 37 en 38 van de Tweede nota duurzame gewasbescherming, die eergisteren naar de Kamer is gestuurd.

Ik kom ten slotte op de hommels en op Willy. De heer Graus vindt dat de hommels in de beoordeling moeten worden meegenomen. Daarin heeft hij groot gelijk en dat gebeurt ook al. Er is op dit moment een nieuwe, uitgebreide guidance in de maak. Die geldt voor alle bestuivers, dus ook voor de hommels. De guidance zal eind mei gereed zijn. Wij zijn er dus mee bezig.

Mevrouw Ouwehand (PvdD): Voorzitter. Ik zeg nogmaals dat ik het zeer waardeer dat de staatssecretaris zo intensief met deze problematiek aan de gang is gegaan. Ik begrijp ook dat het het beste zou zijn als we een moratorium op Europees niveau zouden kunnen regelen. Maar de trajecten die tot nu toe worden bewandeld en de resultaten die ze opleveren, zijn echt onvoldoende. 80% van het gebruik blijft op dit moment buiten schot. Ook als de nieuwe beoordelingen beschikbaar zijn, is dat probleem niet opgelost. Aan de uitzonderingen voor de glastuinbouw zijn geen resultaatsverplichtingen gekoppeld, ook niet als we met de plannen van LTO Nederland aan de slag gaan. Er zijn in ieder geval geen resultaatsgaranties in de vorm die wij wensen.

Er worden uitzonderingen gemaakt voor gewassen die zogenaamd niet voor bijen aantrekkelijk zijn. Maar bijna 98% van de gifstoffen die op het zaad zitten als het is gecoat, blijft in de bodem achter. Het is inderdaad zo dat je de suikerbiet oogst voordat hij gaat bloeien, maar het overgrote deel van het gif dat op het bietenzaad zit, komt in de bodem terecht. Dat is niet alleen een probleem als je een jaar wacht of helemaal niet wacht met het op die grond telen van andere gewassen, maar dat is zelfs nog een probleem als je vijf jaar wacht. Het gif dat in de grond achterblijft, heeft ook effect op de wilde vegetatie en het spoelt uit naar het water. Er moet dus meer gebeuren. De staatssecretaris kan ook meer doen, door parallel de reguliere procedures te starten. Ik vraag haar opnieuw om dat te doen.

Ik vraag haar ook om de Kamer inzicht te verschaffen in de toelatingen die op dit moment lopen. Misschien kan de staatssecretaris die informatie mondeling geven, maar ze mag het van mij ook in de brief doen die ze ons gaat sturen. Ik maak mij namelijk zorgen over de overstapeffecten. Is het mogelijk dat er op dit moment nog een middel in de toelatingsprocedure zit waar we straks spijt van krijgen? Als dat zo is, zouden we nu maatregelen moeten nemen.

Ten slotte: ik heb al aangekondigd dat ik een aantal moties in mijn hoofd heb.

De heer Schouw (D66): Voorzitter. Ik dank de staatssecretaris voor de beantwoording en voor haar inzet op dit terrein. Ik heb nog eens even gekeken naar de verslagen die beschikbaar zijn van het openbare debat van 23 april. Dat is een echt heel goede bijeenkomst geweest. Ik complimenteer de staatssecretaris daarvoor.

Zij heeft verder een aantal goede toezeggingen gedaan.

Mijn fractie verwacht heel veel van het nieuwe beleid rond duurzame gewasbescherming. Wij zullen dit uitputtend bespreken. Ik zeg de staatssecretaris dat ik niet hoop dat dit nieuwe beleid vooral gebaseerd is op het punt van het level playing field, want als dat zo is, komen we misschien geen stap verder. Ik hoop ook niet dat het beleid gestoeld zal zijn op het uitgangspunt dat we alleen maar dingen gaan doen die wetenschappelijk bewezen zijn, dus evidence based zijn, want dan zetten we ook niet echt een stap vooruit.

Verder wil ik de staatssecretaris een suggestie doen. In 2016 bekleedt Nederland het voorzitterschap van de EU. Daarbij zal uiteraard ook de staatssecretaris een prominente rol spelen. Het zou fantastisch zijn als we dan op Europees niveau vanuit dit mooie land een aantal doorbraken zouden kunnen organiseren op het vlak van de duurzame landbouw en de natuurlijke bestrijdingsmiddelen. Ik leg dit maar even voor aan de staatssecretaris.

Mevrouw Lodders (VVD): Voorzitter. Ik dank de staatssecretaris voor de beantwoording. Ik worstel nog wel met een aantal punten; ik heb dat al gezegd. De beoordelingsmethodiek wordt nog vastgesteld. Ook in Nederland zijn we bezig met de voorbereiding. Ik roep de staatssecretaris met klem op om daarbij het bedrijfsleven op voorhand te betrekken. Bedrijven moeten van tevoren worden uitgenodigd om de studies tijdig aan te leveren. Ik voel me op dit punt misschien een beetje een eenling in de Kamer. Mijn fractie vindt het van cruciaal belang dat het bedrijfsleven hierbij tijdig wordt betrokken.

Ik kom op de risicoreducerende maatregelen. De heer Schouw had het zojuist over een level playing field. In Nederland worden maatregelen genomen. Er moet minder stof bij het zaad zitten. Zaaiapparatuur moet worden aangepast, waardoor reststof niet in de lucht komt, maar wordt opgevangen. Dit zijn allemaal innovatieve ontwikkelingen waardoor er wellicht betere effecten worden bereikt dan er in andere lidstaten worden bereikt. Ik vind het daarom van cruciaal belang dat die gunstige effecten hierbij worden betrokken.

In de komende weken zullen wij over de gewasbeschermingsmiddelen spreken, maar ook over de aanpassing van de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Daarbij zal ik namens mijn fractie weer terugkomen op de toelating van middelen. De aanvraagperiode duurt gewoon te lang. Mijn fractie heeft ook al aandacht gevraagd voor de kleine teelten. Deze middelen horen daar gewoon bij. De aanvraagperiode moet korter worden en dit moet sneller kunnen.

Mevrouw Jacobi (PvdA): Voorzitter. Ik dank de staatssecretaris en alle mensen die met haar de strijd tegen het gif voeren en proberen de bijensterfte terug te dringen. Ik heb daar veel waardering voor. Soms denk je: schiet toch op met bijvoorbeeld het invoeren van alternatieve middelen, want snelheid is hierbij geboden. Procedures en beoordelingen moeten sneller. Ik ben echter blij dat deze zaken serieus worden genomen.

Ik ben ook blij met de toezegging van de staatssecretaris over de gezamenlijke actie.

De lozingen op het oppervlaktewater houden me erg bezig. Daaraan kunnen wij ook zelf heel veel doen, samen met bijvoorbeeld het ministerie van I en M.

Er is iets gezegd over de open teelten. Ik heb in mijn eerste termijn iets gezegd over de driftreducties. Daarbij zitten we op dit moment op 50%. Er is een voorstel van de Unie van Waterschappen en LTO Nederland om hiervan in ieder geval 75% te maken. Wat mij betreft moeten we naar 0%, maar als wij naar 75% gaan, gaan we al een heel eind. Deze percentages staan op dit moment wel in ons nationaal actieplan, maar zijn nog steeds niet in het activiteitenbesluit opgenomen. Dit geldt ook voor de cijfers over de lozingen. Ik wil heel graag inzet op korte termijn op dit vlak. Het activiteitenbesluit moet op dit punt gewoon worden geactualiseerd.

Ik zeg ten slotte: samen helpen we de bijen vooruit.

De heer Graus (PVV): Voorzitter. Ik hoop dat het nationaal actieplan gevolgen zal hebben, niet alleen op Europees niveau, maar ook op mondiaal niveau. Ik hoop dit vooral omdat Nederlandse wetenschappers vooroplopen. Ik hoop dat de staatssecretaris zich daarvoor gaat inzetten. Ze heeft dat nog niet met zoveel woorden gezegd. Ik weet hoe zaken vlug kunnen worden afgetikt in bilateraal overleg en bij buitenlandse contacten. Ik doe dat zelf als ik in het buitenland ben ook vaak op het vlak van het dierenwelzijn. Dat is heel gemakkelijk.

Ik kom nog terug op de bedrijven die zich hebben gespecialiseerd in niet-chemische bestrijdingsmiddelen. Ik heb al eens een contactpersoon aangedragen bij het ministerie. Men heeft toen gezegd dat men met die persoon zou gaan spreken. Ik weet niet precies hoe het daarmee zit. Deze mensen lopen tegen tal van problemen met wet- en regelgeving aan. Worden die problemen echt meegenomen? Deze mensen schijnen weinig of niet te worden betrokken bij zo’n plan. Dat begrijp ik niet goed.

Ik hoop dat ook het ministerie van VWS zijn steentje gaat bijdragen. Bijen worden namelijk medicinaal ingezet. Bovendien heeft het probleem met de bijen ook met de volksgezondheid te maken. Er mag dus best wat geld van het ministerie van VWS komen.

Ook het maaibeleid is belangrijk. Het gaat mij niet om het bermbloemenbeleid, want op dat vlak wordt al veel gedaan. Er worden bermbloemen gezaaid. Het gaat mij echter juist om het maaibeleid. De bermbloemen worden te vlug weggehaald. Daardoor moeten de bijen wegtrekken naar gebieden waar ze minder goed kunnen gedijen. Het gaat mij dus echt om het maaibeleid. Ik wil dat er een apart maaibeleid komt voor gemeenten en provincies. Dat kan de staatssecretaris van bovenaf aansturen.

De heer Van Gerven (SP): Voorzitter. Ik kom eerst terug op het onderzoek dat gaande is over het effect op de mens. Kan de staatssecretaris zeggen wanneer ongeveer de resultaten daarvan beschikbaar zijn?

Ik wil ook nog even stilstaan bij de proef van de Spaanse onderzoeker Lopez-Antia. Daarbij kregen kuikens tien dagen zaden te eten die waren behandeld met imidacloprid. Imidacloprid is een van die lekkere neonics. Het sterftecijfer bij de kuikens liep op tot 58%. Vogels in het vrije veld eten ook granen waar die stoffen inzitten. Ook daar is mogelijk een link.

Ik heb er, net als andere woordvoerders, al op gewezen dat de norm voor het oppervlaktewater veelvuldig wordt overschreden, zeker in de gebieden met heel veel tuinbouw, waar deze stoffen heel veel worden toegepast. Is de staatssecretaris bereid om, als de normen worden overschreden, tegen het Ctgb te zeggen dat we stoppen met het gebruik van die middelen? Het is volgens mij heel redelijk als dat, vanuit het voorzorgsprincipe, wordt gedaan.

Ik kom ten slotte nog even terug op het besluit van Europa. Stel dat dit wordt bekrachtigd. Ik heb al gezegd dat dan 75% van de drie genoemde stoffen nog gewoon gebruikt mag worden. Dat komt doordat er zo veel uitzonderingsbepalingen zijn. Deze cijfers komen niet van mijzelf, maar van het Centrum voor Landbouw en Milieu. Wat gaat dit betekenen? Worden de stoffen over een halfjaar helemaal verboden, of blijven die uitzonderingsbepalingen dan nog bestaan? Als dat zo is, zijn we volgens mij niet veel opgeschoten.

Staatssecretaris Dijksma: Voorzitter. Volgens mij is het belangrijk om te zeggen dat je de stap die nu wordt gezet, heel klein kunt maken door te benadrukken dat er nog heel veel wél is toegestaan. Uiteindelijk is de kern echter dat wij de zaken aanpakken die bewezen slecht zijn. Dat is precies wat met dit Europese besluit wordt gedaan. Dit gebeurt tegen de wil van sommige landen in. Wij gaan hiermee dus zo snel mogelijk aan de slag. Er worden inderdaad uitzonderingen gemaakt. Dat wordt echter gedaan op grond van het feit dat men bij die uitzonderingen nog niet hard kan bewijzen dat zij schade toebrengen. Bij de EFSA bekijkt men precies wat men kan bewijzen en wat niet. Volgens mij is het belangrijk om daaraan vast te houden.

Verder is inderdaad een aantal stoffen gewoon nog niet beoordeeld. We hebben echter zojuist vastgesteld dat er nog het een en ander aankomt. Ik denk dus dat het hierbij niet blijft. Dit moet echter wel eerst gewoon door de route heen die voor de lange termijn het meest stabiel is. Op dit punt ben ik het oneens met mevrouw Ouwehand; dat weet zij. Je moet een en ander namelijk overeind kunnen houden. Je kunt immers wel iets gaan verbieden, maar als zo'n verbod bij de rechter geen stand houdt, heb je wel een heel groot probleem, zeg ik tegen mevrouw Ouwehand. Dat probleem wil ik niet. Daarom is het echt belangrijk om dit snel te doen, om stappen te zetten en dit vol te houden.

Staatssecretaris Dijksma: Ja, ik doe mijn best.

De heer Schouw vindt dat we een goed debat moeten voeren over duurzame gewasbescherming. Dat ben ik zeer met hem eens. Er moet ook een ambitieuze inzet zijn op dat vlak. Staatssecretaris Mansveld en ik hebben de Kamer hierover het een en ander gestuurd. Het debat daarover gaan wij graag met de Kamer aan. Ik kan de heer Schouw zeggen dat wij ambitieus zijn.

De heer Schouw deed ook nog een suggestie in verband met het Europees voorzitterschap. Dit is een interessante suggestie. Ik zal hierop niet nu al reageren. Ik zeg hem echter dat bij sommige zaken 2016 gewoon te laat is; op dat punt ben ik het eens met mevrouw Ouwehand.

Mevrouw Lodders heeft mij een aantal dringende vragen gesteld. Zij vraagt hoe de risicoreducerende innovatieve maatregelen bij de beoordeling worden betrokken. Zij maken onderdeel uit van de beoordeling. Het Ctgb laat middelen toe met een gebruiksvoorschrift. Daarin staan de risicoreducerende maatregelen. Mevrouw Lodders zegt dat het bedrijfsleven studies mag aanleveren. Dat klopt. Bij aanvraag van toepassing is het van belang dat risicobeperkende maatregelen worden vermeld en dat de resultaten van studies daarover worden aangeleverd. Ik benadruk echter dat het het bedrijfsleven is dat dit moet doen. Wij kunnen dat niet zelf doen. Als men zegt te kunnen bewijzen dat de maatregelen effectief zijn, moet men dat wel zelf aantonen. Het bedrijfsleven kan zulke studieresultaten echt ieder moment aanleveren, maar ze moet het wel doen.

Mevrouw Lodders vindt ook dat de aanvraagperiodes voor de middelen te lang zijn. Ik ben zeker voor een efficiënt aanvraagproces bij het Ctgb. Het moet snel gebeuren, maar ook zorgvuldig.

Voor kleine teelten zijn er speciale voorzieningen gecreëerd. Dat staat ook in de Tweede nota duurzame gewasbescherming. Op dat vlak doen we dus al het een en ander.

Mevrouw Jacobi heeft een vraag gesteld over de driftreductie en de wachttijd. Zij vraagt ook waarom dit nog niet in het activiteitenbesluit is ingevoerd. De maatregelen zijn al opgenomen in het Nederlandse actieplan duurzame gewasbescherming, dat eind november 2012 naar de Europese Commissie is gezonden. Op dat moment was ook de reparatie van het activiteitenbesluit in procedure genomen. Het is dus daarom voor staatssecretaris Mansveld niet meer mogelijk om deze maatregelen nu hierin op te nemen. Als de leden dat wensen, kan ik hierover echter uiteraard met staatssecretaris Mansveld overleggen. Ik vermoed dat de vraag stellen in dit geval de vraag beantwoorden is, en dat de commissie dat dus wenst. Ik zal met de staatssecretaris overleggen hoe we alsnog die maatregelen snel in het activiteitenbesluit kunnen opnemen.

Het heer Graus heeft gesproken over het maaibeleid. Ik kan maaibeleid niet van bovenaf opleggen. Die bevoegdheid heb ik niet. We kunnen hieraan wel expliciet aandacht besteden in het actieplan. Dit is namelijk wel een punt dat de heer Graus terecht inbrengt. Het bermbeheer, en de manier waarop je in de bermen van alles laat groeien en bloeien, is van groot belang. Ook de manier waarop dit gebeurt, is van belang. Ga je bijvoorbeeld klepelen, of heb je een veel meer biologisch bermbeheer voor ogen? Dat kan effectief zijn. Het lijkt mij daarom goed om dit in het brede, samenhangende actieplan een plek te geven. Ik beloof de Kamer dat dit zal gebeuren. Ik heb gisteren toevallig gehoord hoe men dit in Lochem doet. Dat is een voorbeeld van een good practice. Zulke good practices kunnen we uiteraard delen. Het schijnt overigens op termijn ook nog geld op te leveren in plaats van geld te kosten. Dat perspectief is er dus ook nog in deze barre, economisch slechte tijd. Daarvan ben ik altijd een voorstander.

De heer Graus heeft ook gesproken over een bijdrage van het ministerie van VWS. Ik hoop dat hij het mij vergeeft als ik niet voor de minister van VWS daarover spreek. Hij weet haar wel te vinden als hij iets van haar wil.

De heer Van Gerven heeft gevraagd wanneer de resultaten van het onderzoek naar het effect van de neonics op de mens beschikbaar zijn. Op 9 april heeft de minister van VWS de Kamer daarover een brief geschreven. Ik zal de planning nagaan en die schriftelijk melden. Ik ken die namelijk nu niet zomaar uit mijn hoofd.

De uitzonderingsbepalingen die nu gelden, blijven inderdaad gelden.