Nr. 383 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

Voorzitter: De Pater-van der Meer/Van Toorenburg

Griffier: Van Doorn

Mevrouw Van Velzen (SP): Voorzitter. Vorig jaar is besloten gevangenissen voor volwassenen te sluiten en gevangenispersoneel te laten vertrekken. Nu dreigt hetzelfde te gebeuren met jeugdgevangenissen. Drie inrichtingen moeten dicht, 620 man personeel verkeert in onzekerheid. De SP-fractie vindt dit een bizarre en onacceptabele vorm van kapitaalvernietiging, verspilling van belastinggeld en wanbeleid van het ministerie van Justitie. Het is een controversieel besluit van een demissionair kabinet.

In 2007 is na een aantal zeer kritische onderzoeken over jeugdgevangenissen enorm veel geld geïnvesteerd om de kwaliteit te verbeteren, de groepen te verkleinen, personeel bij te scholen tot hbo-niveau en goed opgeleid personeel aan te trekken. Nu zit er een dip in de behoefte aan celcapaciteit voor jongeren, maar dat is mogelijk slechts heel tijdelijk. Waarom is dan nu al het besluit genomen om drie jeugdgevangenissen buiten werking te stellen? «Buiten werking stellen» betekent in normaal Nederlands «sluiten». Daardoor komen gebouwen waarin voor miljoenen is geïnvesteerd, gewoon leeg te staan, wordt duur en goed opgeleid personeel niet meer ingezet en komen scholen die goed functioneren leeg te staan. Waar is de minister nu helemaal mee bezig?

Mijn fractie zal niet instemmen met deze kapitaalvernietiging. Ik heb een aantal voorstellen om kapitaalvernietiging te voorkomen. De ondernemingsraad van de jeugdgevangenissen, de GOR JJI, heeft zelf een alternatief plan opgesteld. Is dat bekend bij de minister en kan hij daarop reageren? Volgens mij bevat dit immers een aantal heel goed bruikbare alternatieven.

Momenteel staan 88 jongeren op de wachtlijst voor gesloten jeugdzorg. Dat zijn jongeren die zich aan de open jeugdzorg onttrekken en die deze hulp dus hard nodig hebben. Er is een tekort aan plaatsen voor slachtoffers van mensenhandel. Nu asielzoekers niet meer in tenten worden gehuisvest, plaatsen wij hen in zeecontainers. Samengevat: er is een schreeuwend tekort aan opvang voor verschillende doelgroepen, maar nu de minister tot de conclusie komt dat honderden plaatsen beschikbaar zijn, gooit hij de deuren van deze inrichtingen in het slot. Natuurlijk, als je andere doelgroepen wilt opvangen, moeten er wat aanpassingen worden gedaan. Ik zie echter dat in de gesloten jeugdzorg, bijvoorbeeld in De Doggershoek, een enorme expertise aanwezig is. Het is immers pas heel recent dat die groep daaruit is gehaald. Ik vraag de minister om de tijdelijke leegstand te zien als een kans om andere problemen op te lossen. In hoeverre zijn de mogelijkheden daartoe eigenlijk onderzocht? Als deze niet onderzocht zijn, kan de minister dat dan alsnog laten doen?

Ik wil graag een concrete toezegging van de minister dat hij zal bezien of Rentray in Rekken open kan blijven, omdat men daar heel veel expertise heeft met de doelgroep licht verstandelijk gehandicapten. Ook daar zijn forse wachtlijsten, niet op justitieel vlak, maar op het vlak van de jeugdzorg. Ik wijs op het rapport «Van cijfers naar mensen» van de heer Van Beek.

Ik vraag mij af of de minister dit cellenoverschot heeft voorzien, of dat het als een verrassing komt. Hoe kan dat dan? De dalende behoefte aan capaciteit in justitiële jeugdinrichtingen heeft hij toch zien aankomen? Als dat niet zo is, hoe kan hij er dan met de prognoses opnieuw zo vreselijk naast zitten? Ik wil graag inzicht krijgen in de zogenaamde PMJ-cijfers, de prognoses voor de komende jaren, van de gehele DJI. Ik denk daarbij aan de PI’s, de tbs-klinieken en de DBV. Excuses voor het gebruik van al die afkortingen, maar ik denk dat de meeste mensen hier deze wel kennen. Ik wil inzicht in de prognoses voor de DJI en de jeugdzorg, niet alleen omdat ik eindelijk eens een totaaloverzicht wil hebben, maar ook omdat ik al weer gegons hoor onder het gevangenispersoneel. Zij melden mij dat er al nieuwe prognosecijfers zijn voor het volwassenengevangeniswezen, dat er nog meer cellen gesloten zouden moeten worden. Klopt dat? Kan de minister een totaalbeeld geven van de capaciteit en de prognoses?

Waarom is niet eerder bekeken of inrichtingen moeten worden omgebouwd of overgeheveld naar het departement voor Jeugd en Gezin en of personeel dat al goed geschoold is misschien wat subtiele bijscholing moet krijgen om andere wachtlijsten in de jeugdzorg op te lossen? Waarom de keuze voor juist deze drie inrichtingen? Ik wijs vooral op De Doggershoek – dat is een goede instelling, net gebouwd, waarin enorm veel is geïnvesteerd, met een goede school – en Rentray in Rekken, waar men veel expertise heeft in het omgaan met de doelgroep licht verstandelijk gehandicapten. Waarom de keuze om juist die instellingen te laten sluiten? De inrichting in Rekken valt onder de gemeente Berkelland; deze heeft miljoenen geïnvesteerd in een school, waar de minister zelf om heeft gevraagd. Hoe kan de minister aan de inwoners van Berkelland uitleggen dat hun belastinggeld op die manier wordt besteed? De school is nog niet open of hij wordt al weer gesloten! Ik kan het niet uitleggen.

Bij De Doggershoek, op nog geen 30 kilometer van Den Helder, wordt nu een instelling voor gesloten jeugdzorg gerealiseerd. Deze is nog niet af, maar wel bijna; als ik het goed begrijp is het personeel nog niet geworven. Hoe kan de minister nu de ene instelling die goed functioneert, sluiten en een andere instelling openen? Ik zou er niet trots op zijn om daar het lintje door te knippen! Graag krijg ik een reactie op dit mijns inziens tragische gebrek aan samenwerking tussen het ministerie van Justitie en het departement voor Jeugd en Gezin.

Is het geen optie om deze inrichtingen open te houden totdat het masterplan inzake de capaciteit van het gevangeniswezen er is en wij dat hebben besproken? Dat betekent in ieder geval dat wij – ik kijk mijn collega’s aan – dit besluit van de minister controversieel moeten verklaren voor de resterende regeerperiode van het demissionaire kabinet. Dan kunnen wij het besluit tijdelijk uitstellen en ons ervan verzekeren dat de huidige kennis en expertise niet verdwijnen. Dan kunnen wij kijken of er alternatieven zijn, of wij de pijn kunnen verdelen en of we de pijn over de tijd kunnen verdelen. Er zijn genoeg alternatieven.

Ik heb de staatssecretaris eerder gevraagd of zij helderheid kon geven over het lot van het personeel. Zij heeft ons maanden laten wachten en ik kom er nu achter dat het personeel helemaal niet betrokken is bij het besluit waarover wij vandaag spreken. Daar ben ik erg verbaasd over, al heb ik dat eerder meegemaakt bij het gevangeniswezen voor volwassenen. Dit is echt niet de juiste manier van opereren! Daar krijg je «gedoe» van, om het subtiel te zeggen. Kan de minister dit besluit terugdraaien en gewoon op een volwassen manier met het personeel overleggen – in ieder geval met de ondernemingsraden, maar het liefst zo breed mogelijk, ook met de mensen op de werkvloer – om te kijken welke alternatieven mogelijk zijn? Dan zou het hun in ieder geval niet zo rauw op het dak vallen als afgelopen vrijdag. Ik word daar niet blij van. Ik ben van mening dat gemotiveerd personeel niet op deze manier mag worden geconfronteerd met besluiten.

Ik vraag de minister om er alles aan te doen om werk en ervaring in deze sector te redden. Verder vraag ik de minister om mij duidelijk te maken hoe hij dat gaat doen, want wat in de brief van afgelopen vrijdag staat, vind ik wel erg mager. Wat zijn de kortetermijngevolgen? Wat zijn de gevolgen voor de inrichtingen die leegstromen? Wat is het lot van de kinderen die daar zitten? Zij moeten ook duidelijkheid krijgen. Als het aan mij ligt – ik kijk nogmaals mijn collega’s aan – moeten wij dit besluit controversieel verklaren en eerst goed ons huiswerk doen en overleggen met de ondernemingsraden en het personeel.

De heer Teeven (VVD): Voorzitter. De minister van Justitie meldt de Kamer dat drie justitiële jeugdinrichtingen tijdelijk worden gesloten. Het personeel van De Doggershoek krijgt te horen dat de sluiting van de jji te Den Helder definitief is. Worden wij nu voor de gek gehouden, wordt het personeel een rad voor ogen gedraaid of beide? Wat is hier nu precies aan de hand: een tijdelijke of een definitieve sluiting? Dan heb ik het helemaal nog niet over de werkgelegenheid in de regio’s waar sluiting van de inrichtingen dreigt.

Nu de demissionaire minister van Justitie heeft besloten dat er drie jji’s dicht moeten, is het cruciaal om nu al te constateren dat die sluiting lijkt plaats te vinden op basis van onjuiste en ondeugdelijke argumenten. Daar is de VVD-fractie absoluut niet blij mee. Met een verantwoordelijke minister van Justitie moet je kunnen spreken over kwaliteit en expertise, maar naar het oordeel van de VVD wordt miskend dat bijvoorbeeld De Doggershoek inmiddels een instelling met een laag risico is. Het personeel bij alle drie de jji’s heeft hard gewerkt om die kwaliteitsverbetering tot stand te brengen en dat werk lijkt door deze ene droge klap teniet te worden gedaan. Is de minister niet bang dat indien De Doggershoek en Rentray sluiten, alle aanwezige kennis door de vertrekkende personeelsleden wordt meegenomen en dat de resultaten van de geïntegreerde processen die de afgelopen jaren zijn bereikt, verloren gaan?

Ik snap eigenlijk niet dat een minister die zegt de vermindering van recidive hoog in het vaandel te hebben, niet ziet dat juist het onderwijs in De Doggershoek en Rentray zeer goed is georganiseerd. Door gemeenten zijn nog maar kort geleden aanzienlijke financiële investeringen gedaan. Gemeente Berkelland heeft bijvoorbeeld in verband met de werkgelegenheid heel recentelijk nog 2,6 mln. geïnvesteerd in een school op het terrein van Rentray. De gemeenten voelen zich door dit handelen van de minister bekocht, en terecht naar het oordeel van de VVD-fractie. Wisten de gemeenten Den Helder en Berkelland van de rigoureuze plannen van de minister? Het lijkt erop dat de resultaten van Rentray in Rekken en De Doggershoek zeer positief afsteken bij andere jji’s; is dit juist?

Het regionaal plaatsen van criminelen, ook jeugdige criminelen, lijkt een doel op zich geworden voor deze minister. Naar het oordeel van de VVD is dat nu niet bepaald een doel dat alle middelen kan heiligen. Kwaliteit van behandeling en opvang kan naar mijn mening nooit ondergeschikt zijn aan regionale plaatsing. Is het juist dat als niet rigide wordt vastgehouden aan de regiogrenzen, De Doggershoek en Rentray prima bezet zouden zijn, door bijvoorbeeld jongeren uit respectievelijk Amsterdam en de Randstad? Is het juist dat regionaal plaatsen mede een oorzaak is van de huidige leegstand van de inrichtingen? Is het niet nog maar een paar jaar geleden dat de visie van DJI juist was dat je jeugdige criminelen een tijdje uit hun woonomgeving moest halen? Juist in het eerste gedeelte van hun detentie moeten jongeren volgens mij een tijdje weg zijn uit de vertrouwde leefomgeving waar zij steeds opnieuw worden geprikkeld om crimineel te handelen.

Toch lijkt ook het beoogde regionaal plaatsen door het sluiten van De Doggershoek en Rentray in gevaar te komen voor bijvoorbeeld jongeren uit Noord-Holland-noord. Zij zullen direct naar Amsterdam moeten gaan. Ik vraag de minister of ik dat juist zie. Zijn in Amsterdam op dit moment de zaken op orde, zodat de jongeren uit de kop van Noord-Holland daar ook kunnen worden opgevangen? Heeft de minister wel acht geslagen op de evaluatierapporten van de verschillende jji’s? Waar ligt de prioriteit van de minister in de verhouding tussen kwaliteit van behandeling en opvang enerzijds en het regionaal plaatsen anderzijds? Wat is nu eigenlijk de meerwaarde van het door dit kabinet veel geprezen regionaal plaatsen?

De minister lijkt aan het definitieve einde van deze regeerperiode het zicht een beetje kwijt te zijn op het totaalplaatje bij de bestrijding van de jeugdcriminaliteit. Onder de vlag van het departement voor Jeugd en Gezin worden bakken met geld uitgegeven aan nieuwbouw en plannen voor de huisvesting van de civielrechtelijke groep en er zijn heel veel plekken voor jongeren nodig, jongeren die nu op straat lopen en makkelijk opnieuw in crimineel gedrag zullen vervallen. Eerst zaten die jongeren vanuit de civiele opvang samen met jeugdige criminelen in de jji’s; nu lijkt een omgekeerde ontwikkeling plaats te vinden, namelijk dat jeugdige criminelen samen met jongeren in de civiele jeugdzorg zitten, met alle problemen van dien voor het personeel in de civiele jeugdzorg. Het is dan wel heel wrang om te moeten constateren dat gekwalificeerd personeel uit jji’s – De Doggershoek, Rentray en andere instellingen – nu op straat dreigt te komen.

Waarom wordt er door dit demissionaire kabinet zo veel geld uitgegeven aan het opnieuw opzetten van civiele jeugdinstellingen, terwijl er onvoldoende is gekeken of de bestaande jji’s daar een rol in kunnen spelen? Waarom wordt zorgvuldig opgezette capaciteit van jji’s afgebroken, terwijl de bendevorming door jeugdigen op grond van midden- en geweldscriminaliteit toeneemt, zoals wij de minister afgelopen dinsdag nog hebben horen zeggen in antwoord op een vraag van zijn partijgenoot Çörüz tijdens het vragenuurtje? Moet je dan niet gewoon de opsporing beter op orde krijgen, zodat jeugdige criminelen inderdaad op de plaats terechtkomen waar ze horen?

De VVD kan helemaal niets met dit demissionaire handelen van de minister in het kader van drie jji’s. Wij bepleiten dat er op dit moment helemaal niets wordt gesloten en dat er naar andere oplossingen wordt gezocht. Die zijn namelijk naar ons oordeel voorhanden. Aan demissionaire vluggertjes heeft de VVD absoluut geen behoefte.

De heer Çörüz (CDA): Voorzitter. Uit de tweede voortgangsrapportage blijkt dat in de jji’s wederom vooruitgang is geboekt op een aantal punten. De basismethodiek YOUTURN is in bijna alle inrichtingen in werking getreden; medewerkers zijn getraind; twaalf gedragsinterventies zijn inmiddels permanent of voorlopig erkend en in het hele land worden netwerk- en trajectberaden gehouden. 96% van alle jeugdigen die de justitiële jeugdinrichtingen zijn uitgestroomd, heeft daarbij begeleiding gekregen. Er is een sterke toename van betrokkenheid van gemeenten bij nazorg en er is een kwaliteitcertificeringstraject van start gegaan. Daarnaast is het verscherpte toezicht, dat in 2007 aan zes inrichtingen werd opgelegd, opgeheven. Er is een forse afname van ernstige delicten onder minderjarige jongeren: het betreft een daling van 30%. Dat is ook niet onbelangrijk en dat mag best eens gezegd worden. Echter, zo zien wij hoe een positieve ontwikkeling toch een negatieve uitwerking kan hebben op het werkveld. Er bestaat onzekerheid over de recente en nabije ontwikkelingen en hoe daarmee moet worden omgegaan. Er is sprake van een teruglopende behoefte aan capaciteit voor strafrechtelijk te plaatsen jeugdigen. De vraag is: hoe kan dat? Gaan er minder jongeren in de fout? De staatssecretaris heeft ons een aantal weken geleden in het debat over de aanpassing en tenuitvoerlegging van vrijheidsbenemende jeugdsancties een aantal positieve ontwikkelingen geschetst. Zij gaf aan dat er een daling van recidive is, een daling van hardnekkige vormen van jeugdcriminaliteit en een toename van alternatieve straffen, waardoor minder strafrechtelijke plaatsingen nodig zijn. Maar de beeldvorming en het gevoel bij de burgers in het land is anders. Zie de hardnekkige problemen in Gouda, Culemborg, Ede, Nijmegen, Hoek van Holland en zo zijn er nog wel enkelen steden en wijken te noemen. Naar onze mening is er ook een ander lijstje te maken. Als we kijken naar het ruim 600 pagina’s tellende WODC-rapport Criminaliteit en rechtshandhaving 2008 en de cijfers daarin over de afgelopen tien à vijftien jaar, dan zien wij bijvoorbeeld dat het aantal aangehouden minderjarige verdachten dat is gehoord en/of bestraft in verband met vermogensmisdrijven, geweldsmisdrijven, vernielingen en misdrijven tegen het openbaar gezag, fors is toegenomen. Daarbij zijn door de rechter in de loop der jaren aanzienlijk meer straffen opgelegd.

De staatssecretaris heeft ons toen ook gezegd dat de gedaalde capaciteitsbehoefte consequenties heeft voor het aantal verbetermaatregelen die zijn genomen en de tijdsspanne waarin. Als je professionaliseert, moet je natuurlijk een bepaalde grootte van groepen hebben. Gaat een aantal instellingen tijdelijk op slot? Wat moeten wij verstaan onder «tijdelijk buitengebruikname»? Ik sluit mij gemakshalve aan bij de vorige sprekers: gaat dat niet ontzettend ten koste van kapitaal, kennis en kunde?

Ik wil inzoomen. Ik begin met De Doggershoek. Als ik goed ben geïnformeerd, is daar een bestuurlijk akkoord gesloten met de bestuurders ten aanzien van werkgelegenheid; er is expertise opgebouwd; 30 kilometer verderop wordt een transferium gebouwd. Hoe is dat nu uit te leggen? Ik ga verder met Berkelland. Die gemeente heeft 2,6 mln. geïnvesteerd. Wat zijn de afspraken daaromtrent? Krijgt de gemeente haar geld terug of niet? Dan kom ik bij Breda. De jji aldaar heeft op haar onderwijsafdeling De Leij in Vught voor 26 mln. geïnvesteerd. Kunnen wij dat geld niet herbestemmen of alternatief gebruiken?

Ik heb daar wel ideeën over, vooral met betrekking tot jongeren die overlast veroorzaken en crimineel gedrag vertonen. Ik daag de minister uit om eens creatief te kijken naar een mogelijke herbestemming van de capaciteit in de verschillende instellingen ten behoeve van deze jongeren, die toch vaak over de schreef gaan. Rentray in Rekken wordt vaak samen genoemd met de AWBZ. Het is een gevangenis en je zult er flink aan moeten vertimmeren wil je daar iets van jeugdzorgopvang kunnen huisvesten, maar het is een suggestie. Hoe denkt de minister daarover?

Dan kom ik bij de licht verstandelijk gehandicapte jongeren. De scheidslijn tussen strafrechtelijk en civiel is vaak niet heel scherp. Ik heb dat in eerdere debatten al gezegd, maar ik wil dat hier herhalen. Vaak zie je bij daklozen en jongvolwassenen de problemen van verslaving en delinquentie. Deze groep jongeren heeft volgens mij extra zorg en bescherming nodig. Kunnen voor deze jongeren de drie instellingen die de minister wil sluiten een alternatief zijn?

Ik zei al: zo zie je dat positieve ontwikkelingen toch negatief kunnen uitwerken. Ik wil inzoomen op positiviteit: laten wij daarmee doorgaan, want een daling van de ernstige criminaliteit onder jeugdigen met 30% is een prestatie van formaat. Dat mogen wij ook wel eens noemen! Als zich in een andere sector een daling met 30% zou voordoen, zouden we billboards langs de snelweg zetten. Laten wij de resultaten benoemen, maar laten wij ook heel serieus kijken naar de gedane kapitaalinvesteringen. Het betreft vaak nieuwe gebouwen waarin miljoenen zijn geïnvesteerd. Ik heb een aantal suggesties gedaan voor plaatsing van onhandelbare jongeren die bijvoorbeeld drugsverslaafd zijn of licht verstandelijk gehandicapte jongeren. Laten wij kijken of wij deze jongeren met enige creativiteit toch een plek kunnen geven.

Mevrouw Bouwmeester (PvdA): Voorzitter. Wij hebben een heel lange agenda, maar wij zouden het eigenlijk hebben over de kwaliteit van de jji’s, over de vooruitgang en onze verwachtingen op dat punt. Nu komt er echter een heel dringend agendapunt bij: wij gaan er drie sluiten. Pats boem, het kwam uit de lucht. Of misschien toch niet helemaal?

Ik zou eigenlijk moeten beginnen met het goede nieuws. Dat goede nieuws is dat er sprake is van een daling van het aantal zware jeugdcriminelen, waardoor een aantal cellen leegstaat. Dat is goed en dat moeten wij vooral zo houden en doorzetten. Ik neem aan dat de hele Kamer dat met mijn partij eens is.

Mevrouw Bouwmeester (PvdA): Van elk succes moet je een feestje maken. Laten wij dus blij zijn dat dit zo is. Wij hebben precies dezelfde discussie gevoerd bij de sluiting van de gevangenissen voor volwassenen. Natuurlijk moet je er alles aan doen om te voorkomen dat mensen crimineel worden. Volgens mij is dat echter een ander debat. Daarover moeten wij nu niet spreken. Wij zijn blij dat die cijfers gedaald zijn.

Tegelijkertijd zien wij ook dat het niet alleen komt door een daling van de criminaliteit, maar ook door andere uitspraken van rechters waardoor jongeren nu gesloten jeugdzorg krijgen in plaats van plaatsing in een jeugdgevangenis. Wij hebben hier gisteren ook een heel debat over gevoerd. De praktijk is dus wat weerbarstiger dan alleen maar de constatering dat er minder criminelen zijn. Feit blijft echter dat er plekken vrij zijn in gebouwen. Dan lijkt het heel erg logisch dat Justitie die wil afstoten. Dan is het logisch dat personeel dat geen werk meer heeft, niet op kosten van Justitie duimen gaat zitten draaien.

Maar nu komt er brief naar de Kamer die niet is niet onderbouwd. Er zit geen masterplan omheen waaruit blijkt waarom iets wordt voorgesteld, om welke gevangenissen het gaat en wanneer een en ander zal gebeuren. Het is gewoon niet uitgewerkt. Ik denk bijvoorbeeld aan de vraag, wat de gevolgen zullen zijn voor de gemeenten. Wij weten dat dit soort settings broodnodig zijn als wij het hebben over zorg in de heel brede zin van jeugdzorg. De alternatieven zijn echter ook niet uitgewerkt. Wij weten ook niet wat het personeel ervan vindt en of er met hen gesproken is. Met alle respect voor de minister – ik denk niet dat hij het zo heeft bedoeld – maar er komt dus een brief die een beetje overkomt als: hatseflats, wij sluiten er drie; wilt u daar even mee instemmen en daarna gaan wij het uitwerken. Dat is niet de manier! Op die manier kan de PvdA-fractie niet instemmen met deze plannen.

Er is bijzonder veel kennis en expertise aanwezig bij het personeel in de gevangenissen. Deze kennis en expertise moeten behouden blijven. Deze mensen moeten aan het werk gehouden worden. Als wij kijken naar heel kwetsbare regio’s waar al weinig werk is, dan is het de vraag waarom ervoor wordt gekozen om daar de jji te sluiten. Wat is daarvan het hoogste goed? Het kan te maken hebben met de regioplaatsing van kinderen, maar het is niet onderbouwd. Wij weten het dus niet.

Mijn collega’s hebben eigenlijk alle vragen al gesteld. De gemeente Berkelland investeert heel veel in een school. Pats boem, de boel gaat dicht! Dat gebeurt zonder enig overleg, zonder enige toelichting. Dat veroorzaakt heel veel onrust in het veld.

Wat ons nog het meest verbaast, is het volgende. Die discussie hebben wij overigens al twee keer gevoerd in het kader van de begroting voor Jeugd en Gezin. Ik ben van mening dat een kind met een hulpvraag centraal moet worden gesteld. Kinderen die crimineel zijn, moeten daarvoor gestraft worden, maar die kinderen hebben over het algemeen ook een probleem waardoor die criminaliteit veroorzaakt wordt. Dat kind moet dus centraal gesteld worden. Wij hebben een aantal gebouwen in Nederland waarin die kinderen geholpen worden, op wat voor titel dan ook! Wij weten dat er heel lange wachtlijsten zijn. Er komen bij Justitie plekken vrij en er zijn gebouwen beschikbaar. Er zijn mensen die goed opgeleid zijn, die met deze kinderen aan de slag kunnen om ervoor te zorgen dat zij er beter uitkomen dan dat zij erin zijn gegaan. En dan krijgen we een brief waarin staat: we gaan sluiten! Het is niet onderbouwd. Wij hebben ook niet alvast verkennende gesprekken gevoerd met de minister van VWS en de minister voor Jeugd en Gezin. Wij hebben niet gekeken naar die overschotten en tekorten. Wij hebben niet gezegd: het gaat eigenlijk bijna allemaal om dezelfde kinderen. Het is alleen maar net hoe de rechter zijn uitspraak doet. Daar zit soms gewoon heel erg weinig ruimte tussen. Het verbaast ons echt hooglijk!

Mevrouw Bouwmeester (PvdA): Daarom wil ik van de minister weten hoe de kinderen het beste op hun plek zijn. Enerzijds vinden wij regioplaatsing belangrijk omdat er dan contact blijft met het netwerk. Het kind moet uiteindelijk resocialiseren in de eigen omgeving. Anderzijds is het de vraag of het verantwoord is om kinderen die zorg nodig hebben op een wachtlijst te zetten omdat ze niet in hun eigen buurt geholpen kunnen worden. Daar hoor ik graag de reactie van de minister op. Het gaat er dus om dat het kind centraal wordt gesteld en dat bekeken wordt waar het kind het beste geholpen kan worden.

Gisteren is in het overleg over de gesloten jeugdzorg aan de minister voor Jeugd en Gezin gevraagd hoe het mogelijk is dat aan de ene kant veel wordt geïnvesteerd in nieuwe gebouwen, terwijl aan de andere kant veel gebouwen gesloten worden. Is het een idee om de samenwerking te verbeteren, bijvoorbeeld door de prognoses in elkaar te schuiven? De plaatsing van kinderen gebeurt nu nog gescheiden, maar uiteindelijk gaat het over dezelfde groep. Dan gaat het niet alleen over jeugdzorg, maar ook over kinderen die onder de AWBZ vallen, zoals de licht verstandelijk gehandicapten. Ik vind het verschrikkelijk om al die stelsels te moeten noemen, maar we moeten ons wel realiseren dat het verschillende potjes zijn. Wat vindt de minister daarvan? Dat vraag ik vooral omdat wij van de politie horen dat het steeds meer voorkomt dat jonge kinderen in criminele bendes terechtkomen. Dat zijn met name kinderen met een licht verstandelijke beperking. Kinderen met een laag IQ zijn heel beïnvloedbaar, maar zijn ook heel erg streetwise. Mensen hebben vaak niet door wat er met die kinderen aan de hand is. Die groep vormt een groot risico. Het is een groep die echt in opmars is. Daar moeten we dus heel snel bij zijn, anders vullen ze vanzelf, als we niet tijdig ingrijpen, over een jaar de jji’s. Dat moeten we in ieder geval voorkomen.

Mevrouw Azough (GroenLinks): Voorzitter. Dit algemeen overleg stond al gepland voor maanden geleden. Er stonden allerlei punten op de agenda die we vandaag helaas niet op de juiste manier kunnen behandelen. Ik noem het verlofbeleid, de noodzakelijke kwaliteitsverbeteringen, de individuele trajectafdelingen. Maar daar ga ik het niet over hebben, want wat mijn fractie betreft staat een ander punt centraal bij dit overleg. De afgelopen jaren hebben we regelmatig gesproken over de kwaliteitsverbeteringen die noodzakelijk zijn in de jji’s naar aanleiding van rapporten van de inspecties, die er niet om logen. Tegen die achtergrond verbaast mij de brief van afgelopen vrijdag, niet alleen vanwege de inhoud maar ook vanwege de wijze waarop met de Kamer is gecommuniceerd en vooral vanwege de wijze waarop met de betrokken instellingen is gecommuniceerd. Er is al een zekere vooraankondiging geweest in de brief van november 2009, maar ik had niet verwacht dat het zo ver zou gaan. Begrijp ik het goed dat niet alleen het personeel van de instellingen niet goed wist wat er aan zat te komen, maar dat ook burgemeesters pas vrijdag zijn ingelicht. Dat vind ik, eerlijk gezegd, vreemd bij een besluit dat zulke vergaande gevolgen heeft voor de jongeren in de instellingen en zeker ook voor de omgeving, de regio. Ik noem de regio Noord-Holland, Den Helder, die de afgelopen jaren klap op klap heeft gehad. Dan is het niet erg netjes om op vrijdag pas ingelicht te worden over dit soort vergaande besluiten. Ik hoor graag van de minister of dit klopt en hoe hij dat zelf beoordeelt. Ik kan mij niet voorstellen dat hij dit zo voor ogen had.

In de brief van afgelopen vrijdag wordt gesproken over buitengebruikstelling. Wat bedoelt de minister daarmee? Buitengebruikstelling betekent dat de instellingen leeg komen te staan in de komende periode. Dat betekent uiteindelijk sluiting, want deze mensen zullen dan weg zijn. Personeel waarin flink geïnvesteerd is, met expertise en een goed opleidingsniveau, is straks weg. Hoe wil de minister die mensen terugkrijgen? Ik sprak eerder naar aanleiding van een opmerking van mevrouw Bouwmeester over een verelendungsscenario. Dat is wat mij betreft een accurate term voor wat hier gebeurt. Als wij ervoor zorgen dat deze instellingen nauwelijks meer verder komen, dat zij onzeker zijn over hun bestaan, over hun toekomst, dat onduidelijk is wat er voor de regio gaat gebeuren omdat onduidelijk is wat er met de jongeren in deze instellingen en hun ouders gaat gebeuren, kun je er vergif op innemen dat we over een halfjaar of een jaar kunnen constateren dat definitieve sluiting van de instellingen onvermijdelijk is. Dat is niet de juiste weg. We hebben het hier over instellingen die niet slecht functioneren. Integendeel, de rapporten zijn heel positief over de kwaliteitsverbeteringen, over het onderwijs waar flink in is geïnvesteerd, onder andere in De Doggershoek en in Rekken. Personeel, omgeving en inspectierapporten zijn daar uitermate positief over. De beweegredenen voor het sluiten van deze specifieke instellingen zijn onder andere gebaseerd op de PMJ-prognoses. Deze prognoses vertoonden tot voor kort een stijgende trend. Wat geeft mijn fractie dan de garantie dat die prognoses over vier of vijf jaar niet plotseling weer een stijgende trend vertonen?

Ik ben overigens heel blij dat minder jongeren in de criminaliteit terechtkomen, het slechte pad opgaan en ellende en overlast voor de samenleving veroorzaken. Maar waarom is dat zo? Dat is voor een deel gebaseerd op rechterlijke oordelen, die over een paar jaar anders kunnen uitpakken. Deels is het gebaseerd op de structurele investeringen in kwaliteitsverbetering van nazorg en behandeling.

Deze brief is in zekere zin een vooraankondiging van wat we de komende jaren kunnen verwachten. Ik vrees voor een enorme kaalslag op tal van overheidsinstellingen, op tal van overheidstaken. Dan zou goedkoop wel eens duurkoop kunnen zijn. We zien nu dat er een dalende instroom is, dat er een daling in jeugdcriminaliteit is, omdat structureel geïnvesteerd is in allerlei taken, in nazorg en in behandeling. Gaan we nu een aantal instellingen sluiten die juist daarop goed gepresteerd hebben, dan kunnen we over een paar jaar concluderen dat die dalende instroom helaas weer een trendbreuk kent en dat de instroom over een paar jaar weer hoger is. De brief verbaast mij en is een te magere onderbouwing van dit besluit. In 2008 kreeg Rentray in Rekken nog de garantie dat de nieuwe school die gebouwd werd voor 2,6 mln. een prima en duurzame investering was. Duurzaam betekent wat mij betreft niet voor een jaar. In 2008 en 2009 is deze school gebouwd en nu krijgt men te horen dat die school weer gesloten mag worden. Dan is er toch geen sprake van bestuurlijk behoorlijk optreden? Ik ken deze minister wat langer dan vandaag en ik kan mij niet voorstellen dat hij hierachter staat, dat hij hier trots op is. Het gaat niet alleen om een investering van 2,6 mln. voor de school, maar ook om 15 mln. voor de totale locatie. Dat is enorm veel geld, terwijl het kind met het badwater wordt weggegooid. Dan heb ik het niet alleen over de investeringen in de instellingen. De brief ontbeert ook een zekere onderbouwing voor de maatschappelijke gevolgen die deze sluiting kan hebben. De werkloosheidscijfers in de specifieke regio’s zullen oplopen. Dat heeft gevolgen voor de inwoners van de regio’s. Personeel trekt weg naar andere regio’s. Dat zijn allemaal dingen waar dit kabinet zich ook rekenschap van heeft te geven, vooral omdat er naast de dalende trend bij de jji’s een stijgende trend te zien is bij de gesloten jeugdzorg. Ik heb de stellige indruk dat er sprake is van twee ministeries die erg krampachtig, misschien zelfs weigerachtig, met elkaar samenwerken. Het ene ministerie laat gebouwen sluiten, waardoor personeel moet worden weggestuurd, op andere locaties komt te werken of wordt weggesaneerd en het andere ministerie laat ondertussen nieuwe gebouwen neerzetten, terwijl de bestaande gebouwen met een aantal renovaties en ingrepen in gebruik genomen zouden kunnen worden voor gesloten jeugdzorg. Als we op deze manier bezuinigingen inboeken, zijn we harde heelmeesters – dus geen zachte – die ook nog eens stinkende wonden creëren.

Er ligt een brief met zeer ingrijpende besluiten. Het is voor mijn fractie onacceptabel dat een kabinet met een demissionaire status dit soort ingrijpende besluiten aan de Kamer voorlegt. En ik ben heel reëel. Als er sprake is van een dalende instroom en van dure plekken, dan kost dat geld en kunnen er maatregelen genomen worden, maar als je spreekt over toekomstplannen die nog geschreven moeten worden, een visie op wat er nog gebeuren moet met deze instelling, dan kun je niet tegelijkertijd alvast gebouwen sluiten en personeel wegsturen. Dan kunnen we over een halfjaar of over een jaar concluderen dat deze instellingen, helaas maar waar, toch gesloten moeten worden.

Minister Hirsch Ballin: Mevrouw de voorzitter. De ontwikkelingen bij de justitiële jeugdinrichtingen betreffen, zoals door sommige leden van uw commissie is opgemerkt, een veel breder onderwerp dan de ingrijpende maatregel waartoe ik vorige week heb moeten besluiten. Ik vind het, gezien de betekenis ervan voor medewerkers en de vragen die het oproept, een vreugdeloos besluit. Dat zal niemand verbazen. Tegelijkertijd wil ik er niet aan voorbijgaan dat de verklaring van de situatie waarin we terecht zijn gekomen op zichzelf goed nieuws is, namelijk dat er minder reden is om langdurige jeugddetentie op te leggen. Er zijn weliswaar meer minder ernstige vergrijpen, maar het aantal zwaardere vergrijpen gepleegd door jeugdigen is afgenomen. Dat is een deel van de realiteit waaraan we niet mogen voorbijgaan. Dit had tot consequentie dat er structurele leegstand was in de sector van de justitiële jeugdinrichtingen, waaronder de kwaliteit van het werk in de inrichtingen te lijden had. Voor het toepassen van groepstherapie is het bijvoorbeeld een voorwaarde dat je groepen kunt vormen. Wij hebben onder ogen moeten zien dat met zoveel leegstand niet met de vereiste kwaliteit kon worden verder gewerkt. Uiteraard is het ook in deze tijden een niet te verantwoorden gebruik van publieke middelen als je capaciteit financiert die structureel niet wordt benut.

Een en ander heeft geleid tot de besluitvorming van vorige week. Ik heb in de inleidende alinea van deze brief geschreven dat dit mede een antwoord is op de vragen van deze commissie over de leegstand. Het was deze commissie natuurlijk ook niet ontgaan dat er in deze omvang sprake was van leegstand. Daar moesten we consequenties aan verbinden. Dus mede in antwoord op de vragen die ik van de kant van de commissie heb gekregen en de noodzaak om nu tot besluiten te komen, ook vanwege kwalitatieve redenen met het oog op de vereiste jeugdzorg, hebben wij deze mededeling moeten doen, ons wel realiserend hoe ingrijpend dat is voor betrokken medewerkers en voor de gemeenten waar de drie inrichtingen gevestigd zijn.

In de brief bij de voortgangsrapportage heeft de toenmalig staatssecretaris van Justitie al iets gezegd over de dalende behoefte aan strafrechtelijke jji-capaciteit. Dat is aan de orde geweest in het plenaire debat over de wijziging van de PIJ van eind januari. Ik wijs er op dat er al enige jaren sprake is van een dalende strafrechtelijke instroom. Ik kom dadelijk nog terug op het PMJ, het Prognosemodel Justitiële Ketens. Tot en met 2009 waren er nog geen gevolgen voor de bezettingsgraad omdat ook civielrechtelijk jongeren in de justitiële jeugdinrichtingen werden geplaatst. De stijging aan instroom van die jongeren hield gelijke tred met de daling van de strafrechtelijke instroom. Toen ik in september 2006 de verantwoordelijkheid op dit beleidsterrein op mij nam, werd mij duidelijk dat het een lang gekoesterde vurige wens van de Kamer was om tot een scheiding van civielrechtelijk en strafrechtelijk te komen. Dat beleid is sindsdien uitgevoerd. Vanaf het eerste overleg dat ik met de Kamer had, heb ik erop gewezen dat er een aantal complicaties en schaduwzijden aan die scheiding verbonden zijn. Dat heb ik nooit verzwegen. Zoals ik al zei, was er een breed gedeelde wens in de Kamer om tot die scheiding over te gaan. Tot medio 2009 hadden we de normale bezettingsgraad. In de tweede helft van 2009 is, conform de toezegging aan de Kamer, de scheiding voltrokken. Tijdelijk heeft mijn collega Rouvoet gebruikgemaakt van enkele justitiële jeugdinrichtingen voor het opvangen van het gebrek aan capaciteit dat in het domein van de minister voor Jeugd en Gezin voor civielrechtelijke gesloten plaatsingen bestaat. Die behoefte is c.q. wordt nu op andere wijze gedekt. Dat heeft mijn collega Rouvoet ook met de Kamer gedeeld.

Dan de achtergrond van de dalende strafrechtelijke instroom waar de heer Çörüz naar heeft gevraagd. Het aantal ernstige zaken is inderdaad van 2005 tot 2008 aanzienlijk gedaald. We hebben de afgelopen jaren heel veel geïnvesteerd in een effectieve en op de persoon gerichte aanpak van de criminaliteit onder jongeren, waaronder de systematische nazorg via netwerk- en trajectberaden, een landelijk dekkend netwerk van veiligheidshuizen, de versterking van de ketensamenwerking en de professionalisering van de jeugdreclassering. Zoals de heer Çörüz terecht opmerkte en zonder af te doen aan de zorgen en de pijn die dit betekent voor de betrokken medewerkers, is dat uiteraard een zeer positieve ontwikkeling.

We hebben intussen nieuwe specifieke alternatieven voor detentie en de PIJ ontwikkeld, waaronder de gedragsbeïnvloedende maatregel, meer intensieve op het gezinssysteem gerichte interventies – ook dat is iets wat we steeds met de Kamer hebben gedeeld en wat ook breed door de Kamer en de samenleving werd toegejuicht – die de gezinsstructuur activeren in plaats van uitschakelen. We hebben sinds twee jaar de gesloten jeugdzorg. In deze context moesten de maatregelen worden getroffen die ik jongstleden vrijdag met de Kamer heb gedeeld.

Minister Hirsch Ballin: Mevrouw Van Velzen trekt haar conclusies. Dat is haar goed recht uiteraard. Ik meen dat ik ook het recht heb om mijn conclusies te trekken en daar een toelichting op te geven, die zij van mij verlangt.

We hebben, om de redenen die ik net noemde, moeten concluderen dat er voor de inrichtingen met 300 plaatsen nu geen alternatief is, of het zou leegstand moeten zijn, wat uiteraard ook op geen enkele manier een aantrekkelijk perspectief is. Ik heb ook gewezen op de financiële consequenties. Ik zou het op prijs stellen als die worden betrokken bij de overwegingen van de andere kant over de alternatieven.

Minister Hirsch Ballin: Ik begrijp wat mevrouw Azough zegt. Dat is in zekere zin waar, want we stellen de inrichtingen buiten gebruik. Het is geen onomkeerbare sluiting. Er is feitelijk leegstand, maar leegstand terwijl er personeel aanwezig blijft zonder dat er jeugdigen zijn, is uiteraard geen alternatief. In die zin bedoelde ik het.

Het betreft voorlopig een tijdelijke buitengebruikstelling, in afwachting van een breed toekomstplan voor de justitiële jeugdinrichtingen. Daarin zal ik uiteraard alle suggesties betrekken die naar voren zijn gebracht, ook het onderzoeken van alternatieve bestemmingen voor de huidige jji-locaties. Mijn ambitie is uiteraard om zowel de bestaande ruimte op de locaties als de ervaring van het personeel zo goed mogelijk te blijven benutten. Dat zou kunnen zijn door medewerkers op wie dit slechte nieuws betrekking heeft in andere inrichtingen in de jji-sector of elders in de sector van de justitiële, in de voorziening voor gesloten jeugdzorg en de Bureaus Jeugdzorg te plaatsen. Voor Rekken bestaat de concrete mogelijkheid om die inrichting te gebruiken als voorziening voor licht verstandelijk gehandicapten met ernstige gedragsproblemen. Daar zijn we mee bezig en ik hoop dat dit ook tot goede resultaten leidt. Daar zijn de inspanningen van mij, van mijn ministerie en vanuit de inrichtingen zelf op gericht. Daarover zijn ook gesprekken gaande met de ggz-sector.

Gevraagd is waarom juist deze drie inrichtingen. Dat is een vraag die ik heel goed kan begrijpen. Het blijven spreiden van de leegstand over alle justitiële inrichtingen, wat misschien op het eerste gezicht een alternatief zou zijn, werkt niet. Het werkt niet om redenen van kwaliteit, want daarmee doen we afbreuk aan de kwaliteit van het werk in die inrichtingen. Dat valt gewoon niet vol te houden. We hebben het een hele tijd volgehouden. Het is bekend dat die leegstand niet van de ene op de andere dag is ontstaan. Dat is een ontwikkeling die is doorgezet sinds de scheiding tussen civielrechtelijk en strafrechtelijk. We hebben het een tijd lang geprobeerd vol te houden. Vanaf het moment dat dit probleem zich aandiende, toen bleek dat het zo structureel was dat er maatregelen moesten worden genomen, hebben de voormalig staatssecretaris en ik gekeken naar mogelijkheden om het nog vol te houden. We hebben alles als het ware ondersteboven gekeerd, maar als je de leegstand zo gespreid houdt, doet dit afbreuk aan de kwaliteit van wat er geboden wordt in de justitiële jeugdinrichtingen. De behoefte moest worden afgezet tegen de capaciteit, waarbij regionalisering uiteraard van belang is en blijft. Ik maak er geen dogma van, maar we hebben uit en te na met de Kamer besproken dat dit wenselijk is uit een oogpunt van nazorg, van ouderparticipatie, van samenwerking in de keten, van nabijheid in allerlei opzichten. Daarom speelt ook de regionale factor bij de besluitvorming een rol. Op basis van de regionale behoefte is geconcludeerd dat de minst slechte optie is om Rekken, De Doggershoek en Den Hey-Acker te Vught buiten gebruik te stellen.

Minister Hirsch Ballin: Ik dacht dat ik dat daarnet al zei, maar het antwoord is ja.

Ik wil het hebben over de medewerkers die dit treft, ongeveer 620 fte’s. Ik wil onderstrepen dat ik alle begrip heb voor wat dit betekent voor hen en voor hun omgeving. Daarom heb ik vrijdag de burgemeesters van de betrokken gemeenten gebeld. Ontslagen zijn in dit stadium niet aan de orde. We doen een maximale inspanning om hen elders zo mogelijk tijdelijk in te zetten. Ik noemde al de terreinen waarbinnen dat zou kunnen worden gedaan. Binnen de sector van mijn departement wordt een P&O’er van topniveau aangetrokken die zich met de jji’s bezighoudt. Daarmee wordt optimaal ingezet op het zoeken van een goede tijdelijke werkkring voor de betrokkenen. Hij zal ook kunnen terugvallen op een team voor personeelsbeleid, een P-team, waarin alle expertise op dit gebied aanwezig is. We maken uiteraard per inrichting een lokaal plan. Ik hecht eraan om dit te bespreken, omdat het de mensen zozeer raakt.

Mevrouw Van Velzen vroeg naar de gevolgen op korte termijn. Aan wat ik zojuist heb gezegd, kan ik nog toevoegen dat er een uitstroomschema wordt gemaakt, in overleg met de betrokken algemeen directeuren van de drie inrichtingen. De snelheid van een en ander hangt uiteraard af van de doelgroep, wat daarmee aan de hand is en wat wij kunnen doen om de plaatsing optimaal te doen zijn. Er komt maatwerk per jeugdige en een uitstroomschema per inrichting.

Er komt tevens een toekomstplan voor de justitiële jeugdinrichtingen. Dat kan de Kamer in de zomer verwachten. Wat De Doggershoek betreft heb ik niet gezegd dat het om een definitieve sluiting gaat. Dat was een misverstand. Om valse verwachtingen te voorkomen, heb ik wel gezegd dat ernstig rekening moet worden gehouden met de mogelijkheid dat tijdelijk definitief wordt. Het leek me fair om dat niet te verzwijgen ten opzichte van de betrokkenen. Buitengebruikstelling betekent in dit stadium dat de betrokken instelling, de inrichting niet meer wordt gebruikt. In tegenstelling tot de situatie van sluiting heeft dit nog geen definitieve gevolgen voor het personeel. Er wordt gebruikgemaakt van vrijwillige mobiliteit en tijdelijke plaatsing elders.

Mevrouw Van Velzen heeft gevraagd hoe dit zich verhoudt tot het PMJ, tot wat er voorzienbaar was. Ik heb in de inleiding van mijn antwoord gezegd dat er tot en met vorig jaar ook jongeren met een machtiging gesloten jeugdzorg in onze justitiële jeugdinrichtingen werden geplaatst, of konden worden geplaatst, maar die tijd is voorbij. Dat geldt ook voor de tijdelijke uitleen van Overberg en Harreveld aan collega Rouvoet. Het vorige PMJ, van september 2009 geeft de dalende trend ook weer. Wij hebben ons uiteraard steeds gerealiseerd dat de PMJ’s zogenaamde beleidsneutrale ramingen zijn. In dit geval ging het om de beleidseffecten van de scheiding van straf en civiel. Het PMJ berekent de ramingen op basis van gegevens uit het verleden, met momentopnamen die beleidsneutraal zijn. Dat heeft bij trendveranderingen geen beleidsmatige dan wel maatschappelijk autonome voorspellende waarde. Ik heb het WODC wel laten vragen om met een project te beginnen. Dat project hebben wij Trendwatch genoemd. Ik hoop dat dit tot verbeteringen leidt van de ramingen en de besluitvorming naar aanleiding van het PMJ. De brief over de capaciteit van het gevangeniswezen, gebaseerd op de PMJ-cijfers, verwacht ik eind mei aan de Kamer te kunnen doen toekomen. Daarin worden ook de maatregelen als gevolg van de capaciteitsontwikkeling in het gevangeniswezen geschetst. Ik verwijs ook naar de toezegging die mijn toenmalige collega Albayrak de Kamer in september heeft gedaan.

Dan de mogelijkheden van de alternatieve inzet van de capaciteit, inclusief de bijzondere mogelijkheid die de deskundigheid in Rekken biedt. Ik ben al ingegaan op de communicatie met de burgemeesters. De toenmalige staatssecretaris heeft een maand geleden nog gesproken met de burgemeester van Den Helder. Er is in dat kader ook gesproken over ernstige-overlastgevende jongeren en jongeren met licht verstandelijke beperkingen die in de misdaad dreigen terecht te komen. Terecht is ook de tendens gesignaleerd van jongeren met een laag IQ in jeugdbendes en de gesloten jeugdzorg. Mevrouw Van Velzen heeft nog andere alternatieven genoemd. Uiteraard geef ik de gedane suggesties met betrekking tot de aanwezigheid van mensen en ruimtes een plaats in de aanpak van de jeugdcriminaliteit. Dat is per slot van rekening een van de kernpunten van dit beleidsterrein van Justitie. In het toekomstplan dat de Kamer voor de zomer krijgt, zullen wij aan al deze mogelijkheden aandacht besteden.

Ik kom bij de mogelijkheid om overlastgevende en relschoppende jongeren in een justitiële jeugdinrichting te plaatsen. De rechter beslist over de vrijheidsbenemende straffen en maatregelen. De rechter past de jeugddetentie veel minder toe dan in het verleden. Dat is iets dat naast de scheiding van straf en civiel staat. We weten uit het Trendsignalement van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid dat overkill wat het type reactie betreft averechts werkt. Dat moeten wij dus niet doen. Wij moeten geen zwaardere maatregelen toepassen omdat we de capaciteit ervoor hebben. Wij moeten dat enkel en alleen doen als dat beter uitpakt uit een oogpunt van rechtshandhaving en preventie. We weten dat drugsverslaving tot de risicofactoren voor criminaliteit behoort, maar niet iedere drugsverslaafde is een crimineel. Ook dat leidt er niet vanzelf toe dat wij deze capaciteit daarvoor kunnen en mogen gebruiken. Voor zover er wel behoefte aan is, was en is de mogelijkheid er natuurlijk wel. Het is niet zo dat wij door deze maatregel geen uitvoering meer kunnen geven aan vonnissen van de strafrechter in jeugdzaken, waarbij PIJ of jeugddetentie wordt opgelegd. Er is geen enkele belemmering voor de rechters om te doen wat nodig is in de gevallen die daartoe aanleiding geven. In die zin wordt volledig voorzien in wat de heer Çörüz, voorzien van argumenten die ik op zichzelf deel, heeft bepleit.

Minister Hirsch Ballin: Voor de sector licht verstandelijk gehandicapten bestaan wachtlijsten. Dat wordt onderzocht. Er wordt ook bekeken of de jji-expertise daar iets voor kan betekenen. Er zijn wat de locatie Rekken, Rentray, betreft gesprekken gaande met het zorgkantoor over de AWBZ-erkenning ten behoeve van deze doelgroep. Ik hoop uiteraard dat dit tot resultaat leidt. Wij zijn daar van meet af aan mee bezig geweest, zelfs voorafgaand aan het sturen van de brief aan de Kamer. We hebben er met Rentray, met collega Klink en zijn medewerkers overleg over. Als dat lukt, zou het heel goed zijn. Dan kunnen wij in een sector met wachtlijsten iets doen met de capaciteit en ervaring die daar vrijvallen. Ik kan echter nog geen resultaten aangeven. Als die er al zouden zijn, zou ik ze in de brief van vrijdag hebben gezet. Wij zijn daarmee bezig.

Mevrouw Azough heeft gevraagd of wij het niet anders kunnen doen, in afwachting van de het toekomstplan dat deze zomer komt. Nee, ik zou dat graag doen, maar dat zit er niet in. Daarom heb ik vanaf het moment dat de medewerkers aan hun toenmalige bewindslieden hebben gemeld dat dit probleem zich voordeed, uit en te na laten bekijken of er alternatieven zijn. Die zijn er echter niet, om twee redenen. Ten eerste is er een probleem met de werking van, het functioneren van de justitiële jeugdinrichtingen. Er is langdurig, structureel en op de aangegeven schaal sprake van leegstand, onbenutte plaatsen en groepen die niet meer in de groepsaanpak kunnen functioneren. Kijkend naar de uitvoering van de begroting in deze situatie kan ik voorts niet uitleggen, ook niet aan de Kamer, dat mensen hun werk doen met lege groepen, woon- en slaapruimtes, terwijl er elders op de begroting van Justitie moet worden bezuinigd op mensen die hun werk wel doen. De financiering is uiteraard gerelateerd aan de behoefte, aan wat rechters opleggen en wat er nodig is. Als die behoefte er niet meer is, vervalt de legitimatie om er geld voor uit te geven, nog afgezien van het probleem dat wij dan bij een zeer groot deel van de justitiële jeugdinrichtingen veroorzaken doordat ze niet meer kunnen draaien.

Minister Hirsch Ballin: In het begin van mijn antwoord heb ik aangegeven dat de verklaring van deze ontwikkeling complex is, omdat wij tegelijkertijd te maken hebben met een positieve ontwikkeling van de zwaarte van de jeugdcriminaliteit – dat heeft geleid tot minder opleggingen van jeugddetentie – en een situatie waarin, zoals gewenst, de scheiding is doorgevoerd op het punt van de inrichtingen. De verschillende factoren zijn kort, maar goed beschreven in mijn brief, maar ze zijn ook al eerder gedeeld met de Kamer, op allerlei terreinen. De opmerking over een flexibele inrichting van de gebouwen vind ik waardevol. Die is ook verenigbaar met het beleid van de scheiding van straf en civiel. Die suggestie betrek ik graag bij de uitwerking van de zomer. Wij moeten ons wel realiseren dat er grenzen zijn aan het scheiden. In de gesloten jeugdzorg zal collega Rouvoet vermoedelijk niet nog weer andere subverdelingen kunnen aanbrengen. Wij betrekken een en ander heel graag bij de uitwerking die van de zomer plaatsvindt.

In ander verband heb ik gesproken over wat er nog steeds gebeurt ter bestrijding van de jeugdcriminaliteit. Naar aanleiding van de voortgangsrapportage Veiligheid begint bij Voorkomen zullen wij daar opnieuw over komen te spreken. Bij de alternatieven die worden onderzocht horen de gesloten jeugdzorg en de gedachte van inrichtingen die flexibel zijn, onder het gelijktijdig blijven realiseren van de scheiding van plaatsing en de inzet elders binnen de DJI. Op de sector licht verstandelijk gehandicapten ben ik al ingegaan.

De heer Teeven heeft gevraagd naar het behoud van kennis. Die probeer ik zo veel mogelijk te behouden in het kader van het personeelsplan.

Minister Hirsch Ballin: Op het individuele niveau zal gekeken worden naar de woonplaats van betrokkenen. Er werken in De Doggershoek ook mensen die in Friesland of in Amsterdam wonen. Dit wordt dus op individueel niveau bekeken, inclusief mogelijke werkgelegenheid elders in de gesloten jeugdzorg of in andere onderdelen van justitie in de regio. Wij moeten hier ook naar kijken, dat komt de betrokkenen toe.

Mevrouw Van Velzen vroeg naar de investering van de gemeente Berkelland in een school voor de inrichting Rentray in Rekken. Ik begrijp dat. De burgemeester heeft dit onderwerp ook onder mijn aandacht gebracht. De exploitatie is uiteraard een besluit van de gemeente, maar wij onderkennen dat dit een pijnlijke ervaring is. De financiering loopt via het ministerie van OCW. In de herbouw en herinrichting van de jji in Rekken is een kleine 14 mln. geïnvesteerd, waarvan circa 3 mln. voor rekening van de gemeente Berkelland in verband met de school. Ik zal dit ook betrekken bij de verdere besprekingen over de vraag hoe wij de waarde van de gedane investering zo veel mogelijk nuttig kunnen maken. Ik gaf al aan dat wij ten aanzien van Rentray in Rekken in gesprek zijn over een mogelijke andere bestemming. Ik heb daar mijn hoop op gevestigd. Behalve betrokkenen is ook de leiding van de inrichting gemotiveerd om dat te doen. Ik kan niet vooruitlopen op de uitkomst daarvan. Wij zullen een en ander betrekken bij het plan voor het buiten gebruik stellen van Rentray in Rekken respectievelijk het geven van een andere gebruiksmogelijkheid.

Volgens mij heb ik hiermee de vragen, zowel de algemene als de specifieke, beantwoord.

Minister Hirsch Ballin: Ik heb zo-even al aangegeven dat de financiering van de scholen ten laste van de onderwijsbegroting gaat. Wij zullen de vraag hoe wij de gedane investeringen zo veel mogelijk van waarde laten zijn voor de toekomst, bij het gesprek betrekken.

Dan kom ik bij de vraag over de medewerkers. Een en ander wordt besproken met de leiding van de inrichtingen en met de medewerkers en hun vertegenwoordigers. Dit zal de komende weken en maanden verder gestalte krijgen. Wij besteden hier uiteraard de grootst mogelijke zorg aan.

Ik heb de burgemeesters gebeld onmiddellijk na de ministerraad waarin ik mijn collega’s aankondiging heb gedaan van deze ingrijpende uitgaande brief. Dat is nog vrijdagmiddag gebeurd. Op velerlei manieren hebben voorafgaande contacten plaatsgevonden, inclusief het gesprek van mijn toenmalige collega met de burgemeester van Den Helder waar ik zonet naar verwees.

Wij werken twee dingen uit, namelijk een toekomstplan voor de justitiële jeugdinrichting dat de Kamer de komende zomer ontvangt. Daarnaast zal zich de komende weken en maanden stap voor stap ontwikkelen hoe wij de gevolgen zo veel mogelijk dragelijk maken voor de betrokkenen en hoe wij hun capaciteit en deskundigheid zo goed mogelijk behouden. Ik hoop dat het plan ten aanzien van Rentray in Rekken in de sfeer van de ggz wil slagen. Daar waren wij al mee bezig voordat wij de brief verstuurden.

Minister Hirsch Ballin: Ja. Ik herinner mij zelfs nog dat het werkbezoek van de staatssecretaris aan Den Helder op een vrijdagmiddag plaatsvond. Zeker de afgelopen maanden hebben de vrijdagen een bijzondere betekenis gehad. Soms zijn details in de herinnering gegrift. Ik heb net weergegeven wat ik weet van gesprekken waar ik niet bij ben geweest. Mooier kan ik het niet maken.

Wat De Doggershoek betreft, het gaat om een buitengebruikstelling. Ik wil geen valse hoop en verwachtingen wekken, daar heeft niemand iets aan. Men moet niet naar huis gaan met de gedachte: oh, hij heeft nog aangeven dat het misschien toch allemaal bij het oude blijft. Die verwachting kan ik niet wekken, daarvoor is de situatie te nijpend. Wij kijken uiteraard wel naar mogelijke alternatieven voor deze specifieke inrichting. Wij hebben bij justitie en volksgezondheid meer werkterreinen waarop mogelijk iets te doen is. Ik denk bijvoorbeeld aan het COA, licht verstandelijk gehandicapten en ggz. Al die mogelijkheden zullen wij heel zorgvuldig bezien.

Ik ben mijn betoog begonnen en ik wil ook eindigen met de volgende opmerking. In relatie tot de mensen wier inzet en deskundigheid ik enorm heb gewaardeerd bij alles wat wij hebben gedaan, ook in de afgelopen jaren, voor de kwaliteitsverbetering van de justitiële jeugdinrichtingen – de bestrijding van de ernstige vormen van jeugdcriminaliteit is geslaagd, het heeft tot resultaten geleid – spreek ik natuurlijk zonder vreugde, maar wel in het besef van mijn verantwoordelijkheid, over wat er nu moet gebeuren met deze inrichtingen.

Mevrouw Van Velzen (SP): Voorzitter. Gaandeweg het debat is mijn verbazing over het genomen besluit alleen maar gestegen. Ik heb namelijk de indruk dat al het huiswerk dat gedaan had moeten worden, pas gedaan zal worden na het genomen besluit: gesprekken met het personeel, met de ondernemingsraad, het uitvoeren van verdere verkenningen naar de toekomst en het opzetten van een toekomstplan. Ik zou hier – ik kijk even naar mijn collega’s – eigenlijk gewoon de stekker uit willen trekken. Wij hebben te maken met een demissionair kabinet. Volgens mij moet er geen enkel besluit genomen worden over de sluiting van welke inrichting dan ook. Het huiswerk kan men doen. Wat mij betreft kunnen de ambtenaren daaraan gaan werken, maar dit besluit moet nu niet genomen worden. Ik reken op de steun van mijn collega’s.

Mocht ik mij daarmee te rijk rekenen, dan wil ik op zijn minst het volgende weten. De minister heeft op mijn vraag over de gevolgen op korte termijn wel aangegeven dat er een uitstroomschema voor de jeugdigen komt – ik denk dat dat heel belangrijk is – maar over een uitstroomschema voor het personeel, toch het goud dat wij in handen hebben, heeft hij geen helder antwoord gegeven. Ik zou graag willen dat de personeelsleden die hier aanwezig zijn, de deur uit kunnen gaan met een duidelijk antwoord op dat vlak. Liever nog trek ik de stekker uit deze plannen.

De heer Teeven (VVD): Voorzitter. De VVD-fractie vindt dat er veel te veel besloten is en veel te weinig overlegd. Het is eigenlijk aan de verkeerde kant begonnen. Ik denk dat al die onderzoeken naar alternatieven die gedaan moeten worden in de zomer, eerst moeten plaatsvinden en dat pas daarna besloten moet worden, in die volgorde. Dat gebeurt niet. Daarom vinden wij dat deze demissionaire minister op dit punt pas op de plaats moet maken en eventjes moet stoppen.

Ten aanzien van de vermindering van criminaliteit wijs ik erop dat het aantal aangiften van geweldscriminaliteit gepleegd door jeugdigen is gestegen. De minister kan uitspraken van rechters niet beïnvloeden, maar de effecten en de productie van rechercheafdelingen wel. Misschien had dat ook kunnen bijdragen aan een hogere instroom. Het gaat er niet om dat rechters uitspraken doen en dat de gevangenissen worden gevuld, maar het gaat er wel om dat het vertrouwen van Nederlanders terugkomt. Als je zo veel jeugdcriminaliteit hebt, nog steeds in Nederland, ook onzichtbare – je ziet dat alleen als je op gemeenteraadscampagne gaat en praat met winkeliers en burgers – dan denk ik dat deze minister zich iets te veel op de borst slaat. Een beetje terughoudendheid zou wel gepast zijn.

De heer Çörüz (CDA): Voorzitter. Eigenlijk zouden wij heel blij moeten zijn dat wij jeugdgevangenissen kunnen sluiten, daar doen wij het uiteindelijk voor. De minister wijst terecht op die 30%. Dat is een prestatie van formaat, daaraan mogen wij ook refereren. Ik hoor de minister duidelijk zeggen dat hij een tweesporenbeleid voert. Mijns inziens moeten wij wel een eerlijk debat voeren. Op termijn zullen wij er immers niet aan ontkomen dat er vele witte vlekken gaan ontstaan. Dan kunnen wij met een kaasschaafje hier en daar wat doen, maar de minister zegt mijns inziens terecht dat wij, als wij dat doen, niet voldoende massa hebben om de kwaliteit van zorg en onderwijs op peil te houden. Ik maak dus een keuze. Je kunt altijd vallen over die keuze, maar ik denk dat het goed is om vandaag ook een eerlijk verhaal te houden. Dat eerlijke verhaal betekent dat wij daar op termijn niet aan ontkomen.

Ik ben er content mee dat de minister mijn suggestie voor jongvolwassenen in de gevangenissen meeneemt, net als het COA en de licht verstandelijk gehandicapten. Wij gaan daar heel secuur en zorgvuldig naar kijken. In verschillende instellingen is expertise opgebouwd. Ik heb Den Hey-Acker genoemd met een onderwijssysteem met een extra tak er bovenop met medische voorzieningen voor jongeren. Kunnen wij dat ook niet op een creatieve manier inzetten voor nieuwe groepen? Denk aan de Very Intensive Care in Rekken. Ik ben altijd groot voorstander geweest van gedragsbeïnvloedende maatregelen. Dat werkt ook, laten wij dat ook benoemen. Veiligheidshuizen werken.

Ik sluit af met het volgende. Dit zijn de prognoses voor dit moment en ik refereerde niet voor niets aan het WODC-onderzoek waaruit blijkt dat het aantal gehoorde jongeren voor ernstige vergrijpen toeneemt. Dat kan over twee, drie of vier jaar betekenen dat wij toch weer capaciteit nodig hebben. Ik daag de minister uit om aan te geven hoe hij daar tegenaan kijkt. Het zou ontzettend jammer zijn als wij dan tot de conclusie komen dat wij hier en daar instellingen hebben gesloten en dat liever zouden terugdraaien. Ik zou ontzettend blij zijn als de minister zegt: wij moeten bezien of wij bepaalde instellingen niet flexibel kunnen inzetten.

Mevrouw Bouwmeester (PvdA): Voorzitter. Ik dank de minister voor zijn antwoorden en voor de toezegging dat hij mijn suggestie meeneemt over de jeugd-lvg en het flexibel inzetten van gebouwen en dat hij cijfers wil verzamelen die over de hele groep gaan en niet over een bepaalde sector, opdat een en ander flexibel ingezet kan worden.

Wat de plannen voor sluiting betreft, ook wij trekken, om met mevrouw Van Velzen te spreken, het liefst de stekker eruit. Waarom? Wij snappen dat het niet goed is als er te weinig kinderen zijn en de kwaliteit van zorg niet geboden kan worden. Dan moet je er echter iets anders mee doen. Die alternatieven, de garantie voor het personeel, voor de kennis en de expertise en de gevolgen voor de gemeenten zijn allemaal niet uitgewerkt. Zolang iets niet is uitgewerkt, kunnen wij niet op voorhand ergens mee instemmen, en al helemaal niet omdat het kabinet demissionair is. Het gaat er dan niet zozeer om dat het kabinet demissionair is, maar dat wij niet weten wat in de toekomst zal gebeuren. Straks gaan wij iets sluiten. Er zijn verkiezingen, er komt een nieuwe coalitie, het is allemaal te onduidelijk. Onder die omstandigheden is het heel raar om zonder uitgewerkt plan met het voornemen in te stemmen.

De minister heeft een aantal toezeggingen gedaan, bijvoorbeeld over de lvg. De minister gaat daarover op korte termijn in gesprek. Wij willen graag weten wanneer precies.

In eerste termijn heb ik nog een belangrijke vraag vergeten. Het feit dat er minder jeugdige criminelen in de jji zitten is mooi en levert bovendien geld op. De uitgaven hiervoor waren namelijk wel meegenomen in de begroting. Hoeveel geld levert dit eigenlijk op? Dan weten wij namelijk ook wat er nog te verdelen is over de AWBZ, de jeugdzorg of andere zorg.

Mevrouw Azough (GroenLinks): Voorzitter. GroenLinks is geen fractie die zegt: laten wij hogere straffen opleggen om ervoor te zorgen dat inrichtingen in gebruik blijven. Laat ik daar helder over zijn. Ik vind het eerlijk gezegd een idiote suggestie. Als ik kijk naar de brief die wij vrijdag hebben gekregen en naar de inbreng van de minister, dan moet ik zeggen dat een en ander niet overtuigend is, het is volstrekt onvoldoende. De minister kan niet in dit debat aangegeven dat instellingen gesloten moeten worden als er volstrekt geen duidelijkheid is over welke alternatieve gebruiksmogelijkheden er zijn. Dat is de omgekeerde volgorde en een volstrekt verkeerde volgorde, wat mij betreft. Immers, er zijn wel degelijk alternatieve mogelijkheden denkbaar, niet alleen voor Rekken, ook voor De Doggershoek en de andere instelling. Het lijkt mij dat deze alternatieven onvoldoende onderzocht zijn. De Doggershoek wordt afgeschreven, er worden onomkeerbare besluiten genomen, hoewel de minister niet met zekerheid kan zeggen dat de situatie over een paar maanden wellicht anders zal zijn.

Ik moet zeggen dat ik de indruk heb dat de schotten tussen de verschillende ministeries het grootste probleem zijn – in dit geval gaat het om Justitie, VWS en Jeugd en Gezin – en dat er niet constructief wordt samengewerkt om ervoor te zorgen dat ieder ministerie enerzijds een sluitende begroting heeft en anderzijds de problemen in de samenleving opgelost heeft. Straks hebben wij te maken met een ministerie van Justitie dat een prachtige begroting heeft, terwijl de problemen bij VWS en Jeugd en Gezin niet opgelost zijn. Dat kan gewoonweg niet. Ik zou van de minister verwachten dat hij de helpende hand van de Kamer aanpakt en zegt: dit is inderdaad een reden voor mij om nogmaals met minister Klink en minister Rouvoet en met de woordvoerders van de verschillende fracties te gaan praten over alternatief gebruik op een goede manier. Dan kunnen wij vervolgens bespreken of er zo nodig gesloten moet worden.

Wat mij betreft is een plenaire afronding mogelijk. Ik heb nog wel een concrete vraag. De minister heeft in 2008 en in 2009 concrete afspraken gemaakt met de gemeente Berkelland over de school die daar gebouwd werd. Hoe kan dat als de minister toen al kon voorzien dat deze school al op korte termijn misschien niet gebruikt zou gaan worden? Dat is toch onzinnig?