Nr. 127 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Europese Zaken, de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken en de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie hebben op 29 november 2012 overleg gevoerd met minister Timmermans van Buitenlandse Zaken over:

• − het EU-voorstel inzake de EU-uitbreidingsstrategie 2012–2013 COM(2012) 600 (Engelse versie) (2012Z17147);

• − de brief van de minister d.d. 26 oktober 2012 inzake de kabinetsappreciatie uitbreidingspakket Europese Commissie 2012 (23 987, nr. 126);

• − het EU-voorstel Monitoringsrapport inzake Kroatië COM (2012) 601 (2012Z27150);

• − het EU-voorstel Haalbaarbeidsstudie inzake de stabilisatie- en associatieovereenkomst met Kosovo COM(2012) 602 (2012Z17151).

Van dit overleg brengen de commissies bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: Leegte

Griffier: Van Haaster

De heer Madlener (PVV): Voorzitter. Waar gaat dit algemeen overleg over? Dames en heren, u gelooft het niet, maar het gaat over uitbreiding van de Europese Unie. U hoort het goed: niet inkrimping van de Europese Unie maar uitbreiding van de Europese Unie. Europa ligt compleet in puin. De economie, de euro, het vertrouwen en zelfs de democratie in Europa zijn een puinhoop. Het Europese project is compleet mislukt. Europa is de zwakste regio van de wereld geworden, met een torenhoge werkloosheid en schulden, zonder enig uitzicht op verbetering. En waar hebben we het dan vandaag over? Over uitbreiding! En met welke landen dan? Zwitserland, Noorwegen? Nee, Albanië en Turkije! Het is werkelijk niet te geloven.

De PVV was, is en blijft tegen uitbreiding van de Europese Unie. De problemen zijn huizenhoog. Het project Europa van de eurofielen is totaal mislukt. De belangrijkste reden daarvan is dat draagvlak van de Nederlandse bevolking ontbreekt. De burger wil helemaal geen uitbreiding. Onlangs bleek dat drie kwart van de Nederlanders de Europese Unie groot genoeg vindt. Nederland was nog nooit zo kritisch over de EU. Maurice de Hond gaf afgelopen weekend aan dat inmiddels een derde uit de Europese Unie wil. Dat is nog nooit zo geweest. Het gaat dus steeds slechter. We kunnen ons de laatste uitbreiding, met Roemenië en Bulgarije, nog herinneren. Die is compleet mislukt. Er zijn enorme fouten gemaakt. Ook de andere Balkanlanden die in beeld zijn om lidstaat te worden, lijden allemaal onder corruptie en georganiseerde misdaad. Als je de lijstjes bekijkt, schrik je je werkelijk rot. Een blik op de jaarlijkse lijst van Transparency International is genoeg. Ik noem een paar landen. Kroatië scoort 4.0. Dat is echt zeer, zeer slecht. Servië scoort 3.3 op die lijst, Macedonië 3.9, Montenegro 4.0, Turkije 4.2, Kosovo 2.9, Albanië 3.1 en Bosnië 3.2. Dit zijn de landen waarmee Europa wil uitbreiden. Het is werkelijk ongelooflijk.

Ik zal kort ingaan op de specifieke kandidaat-lidstaten. Ik begin met Turkije. Dat dit land nog steeds kandidaat-lid is, is werkelijk onbegrijpelijk. Turkije wordt gegijzeld door een soort islamitische maffia onder leiding van Erdogan en Gül. Zij breken het land, met name de erfenis van Atatürk, radicaal af. Nog nooit zaten zo veel Turkse journalisten vast als nu: 76.

De heer Madlener (PVV): Ik ga het straks wederom over de maffia hebben, maar dan in het kader van Albanië, want ook die maffia is berucht. Ik ga verder met mijn betoog.

De heer Pechtold had kritiek op mijn bewoordingen, maar ik had toch meer steun verwacht voor alles wat ik zei over wat er misgaat in Turkije. Dat is namelijk niet misselijk. We kunnen niet hard genoeg benadrukken dat Turkije op de verkeerde weg is. Het is een schande dat dit al zolang, al zo veel jaren, doorgaat. Het is werkelijk schandalig dat Turkije ook nog eens geld toe krijgt.

Turkije houdt het eiland Cyprus al meer dan 30 jaar illegaal bezet. Het heeft zelfs een culturele genocide gepleegd in dat land. Turkije noemt Israël geen bondgenoot meer. Turkije faciliteert totaal illegaal een vloot naar Gaza. Daarom willen we de onderhandelingen met Turkije over toetreding per direct afbreken en de status van kandidaat-lid intrekken. We willen al die miljarden, ook afkomstig van Nederlands belastinggeld, die Turkije heeft ontvangen van de Europese Unie, terughebben van Turkije.

Er mag ook geen cent meer via de Europese Unie naar Turkije. Wat dat betreft, heb ik gelukkig een lichtpuntje ontdekt: de VVD is het inmiddels met ons eens dat er geen cent meer naar Turkije mag. Ik las vandaag op NU.nl een interview met mijn collega van de VVD. Ook hij zegt inmiddels: geen cent meer naar Turkije. De VVD wil in ieder geval dat de toetredingssteun aan Turkije wordt gestopt. Dat wil ik graag overnemen en versterken. Als de minister dat niet toezegt, wil ik daarover samen met de VVD een motie indienen. Stop meteen met geld aan Turkije te geven. Er gaan miljarden naar Turkije toe, terwijl het zich zwaar misdraagt. Dat moeten we niet goedvinden. Ik hoor straks graag van mijn VVD-collega dat het inderdaad zo is.

Ik sta kort stil bij Kroatië. Is de regering bereid om de daadwerkelijke toetreding van Kroatië in ieder geval uit te stellen tot na het laatste rapport over de vorderingen in Kroatië?

Tot slot stip ik Albanië nog even aan. Ook daar moeten we meteen mee stoppen. Albanië is een islamitisch boevennest.

De voorzitter: We hoeven niet te schorsen, want de heer Madlener is door zijn spreektijd heen. Ik heb gezegd dat we in het parlement op een fatsoenlijke manier met elkaar omgaan, zeker ook met onze gasten, en dat dit niet het soort taal is dat we normaal bezigen in dit huis. Ik verwacht dat we dit ook in de interrupties die nog zullen komen, zullen respecteren.

Ik heet overigens nu ook de heren Omtzigt en Van Bommel welkom, met de mededeling dat we vier minuten spreektijd en twee interrupties hebben afgesproken.

De heer Verheijen (VVD): Voorzitter. Ik steun de oproep van de heer Pechtold aan de heer Madlener. Het is niet zo dat de heer Madlener dingen niet mag vinden – hij mag vinden wat hij wil – maar met die teksten doe je de zaak als geheel uiteindelijk geen recht in dit debat.

We danken de regering voor de heldere brief over het uitbreidingspakket. Een AO met een spreektijd van enkele minuten doet natuurlijk nooit recht aan de complexiteit van deze materie. Daarom wil ik daaruit een paar punten naar voren halen.

Ik begin met de concrete stappen. We steunen in grote lijnen het kabinetsstandpunt inzake de individuele landen. Zo dadelijk kom ik nog terug op Turkije. Over Kroatië zullen we in het parlement waarschijnlijk nog verder spreken na het bezoek van de vaste Kamercommissie aan dat land in januari. We steunen expliciet het kabinetsstandpunt inzake Albanië. Dat land is op dit moment nog niet klaar voor de volgende stap, mede gelet op de zaken die daar de komende tijd nog zullen spelen, namelijk de verkiezingen. Dat is een ander standpunt dan wat is verwoord in het rapport van de Europese Commissie.

De lat moet hoger. Dat is de rode draad in het algemene beleid. De Commissie plaatst dan ook terecht de rechtsstaat in het hart van de uitbreidingsstrategie. We ondersteunen van harte de zogenoemde Nieuwe Methodiek, waarbij de hoofdstukken 23 en 24, over democratie en rechtsstaat, naar voren worden gehaald en er meer wordt gefocust op een langjarig positief track record, niet alleen in wettelijke zin maar ook in de praktijk, waarmee een land kan laten zien dat het het lidmaatschap waard is.

Het uitbreidingsdossier wordt door velen, ook buiten deze zaal, met argwaan bekeken. Dat is zeker in deze tijd het geval. Het voelt af en toe alsof je in je eigen huis een discussie aan het voeren bent over het aanbouwen van een nieuwe serre, terwijl aan de ene kant het dak lekt en de fundering wegzakt en aan de andere kant het huishoudpotje helemaal leeg is. Dat is een vreemde discussie. We moeten echt bekijken hoe we de samenleving erbij blijven betrekken zonder afbreuk te doen aan artikel 49 van het oorspronkelijke verdrag. We willen de Europese Unie wel een open Unie laten zijn voor landen die erbij horen. We willen het debat over de uitbreiding van Europa, over de grenzen van Europa en over de vraag wat Europa nog aankan, oftewel het absorptievermogen, echter zeker blijven voeren in dit huis, en dat zonder de EU als onbetrouwbare partner te zien. Daarbij speelt ook de vraag: gaat een sterk Europa op lange of middellange termijn überhaupt samen met een groot Europa? Dat debat zullen we wat ons betreft ook de komende tijd blijven voeren.

De VVD-fractie is van mening dat de Europese Commissie op een aantal terreinen haar rol in het uitbreidingsdossier wel erg voortvarend oppakt. We vinden dat een land EU-lid moet worden uit begeerte en niet omdat wij het er met geld of allerlei interventies bij slepen of het daarmee een handje helpen. Landen moeten intrinsiek gemotiveerd zijn. Het heeft voor de EU geen zin om grensconflicten of ellende tussen landen de EU binnen te halen. De EU kan daarin ook weinig concreet betekenen. Ze heeft de handen al vol aan haar eigen problemen.

Over één heel concreet thema, namelijk de positie van Turkije, heb ik een aantal vragen aan de minister. Is hij van mening dat Turkije zelf nog bij de EU wil horen? Wil Turkije het zelf nog wel, gelet op het track record dat het de laatste tijd heeft opgebouwd? We zijn zeer sceptisch over de toetredingssteun. Dat geldt ten aanzien van alle landen, maar zeker ten aanzien van Turkije, een land dat geen voortgang boekt. Mijn vraag is heel concreet: wil de minister dat instrument ter discussie stellen en die steun stoppen, zeker bij landen die, ook door eigen schuld, geen voortgang boeken? Turkije bijvoorbeeld kreeg alleen dit jaar al 860 miljoen, in de afgelopen jaren 6 miljard.

De heer Verheijen (VVD): Het voordeel van interrupties is dat je dan heel even buiten je spreektijd iets kunt verduidelijken. Het gaat inderdaad om twee zaken. Enerzijds is er de toetredingssteun als instrument in het algemeen. Ik wil graag discussiëren over de omvang daarvan, over de vraag of die er niet alleen moet zijn voor landen die intrinsiek gemotiveerd zijn om te voldoen aan de Kopenhagencriteria en alle andere criteria zonder dat wij die landen nu alvast daarbij helpen. Kijk even naar de manier waarop we budgetteren, maar ook naar de verschillen binnen de Europese Unie, waarover al veel discussie plaatsvindt.

Anderzijds zijn er landen die onvoldoende voortgang boeken. Dat geldt voor Turkije in het bijzonder. Dat is makkelijker, want artikel 27 van de verordening uit 2006 waarmee het toezicht op de toetredingssteun wordt geregeld, geeft de instrumenten om de toetredingssteun stop te zetten, te temporiseren of anders in te richten. Het gaat dus om het instrument in het algemeen. Daarover krijg ik graag de mening van de minister. Ik ga daarover ook graag de discussie aan met de rest van de Kamer. De heel concrete vraag is of we de mogelijkheid die de verordening biedt, ten aanzien van Turkije meteen willen inzetten. Ik kan thuis niet uitleggen dat er op dit moment jaarlijks bijna 900 miljoen gaat naar een land dat 8,5% groeit, meer dan welk Europees land ook, en dat op de negende plaats staat op de lijst van snelst groeiende landen.

De heer Omtzigt (CDA): De sollicitatie van de heer Verheijen is al afgewezen voordat die binnenkomt. En hij heeft al zeven diplomaten de Kamer in gejaagd bij de verkiezingen. Dat gaat dus allemaal de goede kant op.

Maar goed, laat ik maar bij mijn constateringen blijven. De heer Rutte is in Nederland nooit enthousiast, maar in Turkije is hij dolenthousiast. Hier in Nederland wil de VVD-fractie niet, terwijl de VVD-fractie in het Europees Parlement dolenthousiast is. Ik ben dolgedraaid door de VVD met haar standpunt over Turkije. Tot welk kamp behoort de heer Verheijen?

De heer Servaes (PvdA): Voorzitter. Laten we dit AO over de uitbreiding van de Europese Unie gebruiken om ook recht te doen aan de andere landen die op de rol staan in dit belangrijke proces van uitbreiding. Met alle binnenlandse problemen en problemen met de euro zou je vergeten dat er nog een wereld buiten onze huidige EU-grenzen is. Het is belangrijk om daarbij stil te staan. De uitbreiding heeft ertoe geleid dat de scheidslijn tussen Oost en West is verdwenen, dat dictaturen zich hebben kunnen hervormen tot democratische rechtsstaten en dat de Europese markt enorm is gegroeid, waarvan zeker een land als Nederland enorm heeft geprofiteerd.

De PvdA kijkt niet alleen maar terug en vooruit door een roze bril. Het vrije verkeer van arbeid is een groot goed, maar als je in de transportsector werkt en je baan verliest, dan heb je daar weinig aan. Het is ook niet altijd eenvoudig om met 27 lidstaten tot besluiten te komen, zo bleek vorige week nog. En Kamerbreed wordt de mening gedeeld dat we in de toekomst nog scherper moeten zijn op de toelatingscriteria. Dat zullen we de komende tijd dan ook moeten doen.

Aan sommige van de effecten kunnen we trouwens wel degelijk wat doen, bijvoorbeeld door het aanpakken van malafide uitzendbureaus. Andere effecten zullen we moeten afwegen tegen de voordelen die ertegenover staan. Het devies is dus: niet mokken achter de dijken – sommige lieden aan deze tafel doen dat volgens mij wel – maar actief inspelen op zowel de kansen als de uitdagingen die de globalisering in algemene zin en de Europese integratie ons land bieden.

De PvdA houdt zich aan gemaakte afspraken. Alle landen waarover we het vandaag hebben, van Kroatië tot Kosovo en van IJsland tot Turkije, zijn welkom om op een dag volwaardig lid van de Europese Unie te worden. Dat heb ik dan toch maar even gezegd. Die afspraken werken wederzijds. Van een lidmaatschap en van stapjes naar dat lidmaatschap kan dus alleen sprake zijn als ook de kandidaten zich houden aan de afspraken en voldoen aan de strenge criteria. Het blijft wat ons betreft dus «strikt en fair». We hebben het Commissierapport en de kabinetsappreciatie gelezen. We zijn daardoor wel realistisch over de termijn waarop, na Kroatië volgend jaar, een volgend land klaar zal zijn voor het lidmaatschap. Dat kan nog een hele poos duren. Waarschijnlijk zal dat zelfs niet plaatsvinden binnen de zittingstermijn van het Nederlandse kabinet. De discussie zou dus niet moeten gaan over de vraag of een land uiteindelijk wel of niet toetreedt, maar over de vraag hoe we in de tussentijd hervormingen in de landen waarover we het hebben, kunnen stimuleren. Dat is in de eerste plaats in het belang van de landen zelf, maar zeker ook in ons belang.

Vanwege de tijd zal ik er een paar landen uitpikken. Ik begin met Albanië. Ik deel de mening van de regering dat het voor Albanië op dit moment nog te vroeg is om de status van kandidaat-lidstaat te krijgen. Aan verschillende criteria voldoet Albanië nog niet. Persoonlijk hecht ik vooral waarde aan het criterium van de goede organisatie van verkiezingen. Wat is het oordeel van de minister over de hervormingen die er op electoraal gebied gaande zijn in Albanië? Hoe schat hij in dat de verkiezingen daar volgend jaar zullen verlopen? We hopen natuurlijk dat de OVSE dan een positief oordeel kan geven.

Het volgende land is Macedonië. Dit land staat vanwege de Griekse blokkade al heel lang in de wachtstand. Dat is niet alleen spijtig, maar het remt ook de hervormingen. Welke mogelijkheden ziet de minister om de Griekse blokkade te slechten of, zo nodig, te omzeilen?

Ik kom tot slot toch nog even op Turkije. Ook wij zijn niet optimistisch over de voortgang van de onderhandelingen, en dat is nog voorzichtig uitgedrukt.

De heer Pechtold (D66): Voorzitter. 55 jaar geleden tekende Joseph Luns het Verdrag van Rome. Zes founding fathers begonnen met het Europese project. 55 jaar na «Rome» zijn we met 27 landen. Europa is uitgebreid met honderden miljoenen mensen en meer dan drie kwart van de Unie is voormalig uitbreidingslidstaat. De Unie staat onder grote druk. De werkloosheid in de eurozone heeft een recordhoogte bereikt: 18,5 miljoen mensen staan aan de kant. Deze maand belandde de eurozone voor het eerst in drie jaar weer in een recessie. Hoe gaan we daarmee om? Mijn fractie wil niet alleen in Nederland maar ook in Europa hervormingen, zodat we financiële stabiliteit en groei kunnen realiseren met een sterke euro, waarden en rechten kunnen beschermen en Europa met een politieke unie sterker en democratischer kunnen maken. Als we naar buiten kijken, als we kijken naar de uitbreiding, moeten we twee dingen doen: harde eisen stellen en perspectief bieden. Het gaat om de stick én de carrot.

De EU heeft negen landen het EU-lidmaatschap in het vooruitzicht gesteld. De voor dit nieuwe kabinet relevante vraag is: hoe gaan ze daarmee om? Het is goed dat de rechtsstaat centraler is komen te staan in de beoordelingen van de Commissie. Het is ook goed dat we strenger kijken naar economisch beleid. Dat zijn twee cruciale lessen. Wat betekent dit concreet voor het Nederlandse standpunt? Het regeerakkoord zegt alleen: «Toetreding van lidstaten wordt getoetst aan de hand van de Kopenhagencriteria.» Betekent dit dat we vooral gaan hameren? Of gaan we ook positieve zaken aanjagen en stimuleren? Vanwege de tijd zal ik niet alle negen landen aflopen. De minister zal ze waarschijnlijk uitgebreid behandelen. Toch wil ik stilstaan bij een aantal cruciale punten.

Kroatië treedt volgend jaar toe. Het land voldoet in hoge mate aan het acquis, maar de Europese Commissie ziet nog wel tien actiepunten. Gaat Kroatië die tien punten halen?

De onderhandelingen met Turkije staan stil. De afgelopen twee jaar is geen vooruitgang geboekt. Turkije zei eind oktober: volledig lidmaatschap of niets. Merkel had eerder een geprivilegieerd partnerschap aangeboden. Daar wil Turkije echter niets van weten. Acht de minister toetreding van Turkije nog realistisch? Gaan we het nog meemaken? We hebben inmiddels gemerkt dat de VVD sceptisch is. Deelt de minister dit sentiment? Mijn fractie constateert zowel positieve als negatieve ontwikkelingen in Turkije. Wat ons betreft gaat het nu vooral om de houding. We staan open voor Turkije zolang het zich houdt aan de afspraken. Dan kan het prima lid worden. Zal Nederland zich zo opstellen in Europa? Zal Nederland die houding bepleiten?

Ik kom op Servië. We hebben deze week gesproken met minister Grubjesic. Ze gaf het signaal dat de toetredingslanden nu wel inzien dat het niet alleen een kwestie is van geld halen bij Europa. Ze sprak uit dat die landen echt en volwaardig willen meedoen. We zien nu weer gedoe over het Joegoslavië-tribunaal. Servië is ontstemd over dat tribunaal. Gaat het kabinet hierover een gesprek aan? De relatie met Kosovo moet worden verbeterd. Er is nu een dialoog. De ontmoeting tussen de premiers en afspraken tot nu toe wijzen op vooruitgang. Mijn fractie vraagt aandacht voor transparantie. De opzet van deze gesprekken helpt nog niet echt om draagvlak onder de bevolking te creëren. Deelt de minister deze mening? Hoe worden het parlement en het maatschappelijk middenveld erbij betrokken?

In 2004 hadden we de uitbreiding van 15 naar 25 landen. Dit bleek uiteindelijk voordelig voor de hele Unie. Mijn fractie wil dat Nederland een betrouwbare partner is voor de negen. Dat betekent: «afspraak is afspraak» en een echt open houding.

De heer Klaver (GroenLinks): Voorzitter. Ik zal in de vier minuten die ik heb, proberen recht te doen aan de breedte van dit onderwerp. Europa gaat over meer dan alleen euro's. De laatste tijd lijkt het alleen nog maar te gaan over de manier waarop we uit de economische crisis kunnen komen. Europa is echter vooral een project van samenwerking om vrede en veiligheid op dit continent te waarborgen.

We moeten ons houden aan de toetredingsbeloften en toelatingsvoorwaarden. De landen van de westelijke Balkan en Turkije mogen dan ook lid worden als ze aan de voorwaarden van democratie, mensenrechten en non-discriminatie voldoen. Ook IJsland, Noorwegen en Zwitserland mogen desgewenst toetreden onder diezelfde voorwaarden.

Europa heeft op dit moment problemen. We zien dat het met 27 verschillende lidstaten moeilijk is om tot besluitvorming te komen. Ik heb aangegeven dat mijn fractie uitbreiding soms ziet als noodzaak. Kan de minister aangeven hoe hij verbreding van Europa, dus een verdere uitbreiding, ziet in relatie tot verdieping van samenwerkingsrelaties? Hoe wil hij die processen hand in hand met elkaar laten gaan?

De PvdA-fractie had het er al even over dat Europa voor veel mensen heel dichtbij komt. Als je in de transportsector werkt en je baan wordt weggeconcurreerd, dan word je toch een stuk minder enthousiast over het vrije verkeer van personen. Als ik echter met die vrachtwagenchauffeurs in de loodsen spreek, dan hoor ik opvallend genoeg maar heel weinig scepsis over Europa en zelfs weinig scepsis over de Poolse medeburgers. Ik hoor dan wel scepsis over met name de wetgeving in Nederland en de oneerlijke concurrentie die kan ontstaan doordat de Arbeidsinspectie niet goed toeziet op de naleving van afspraken. Werkt de minister samen met zijn collega's in het kabinet aan een strategie om het draagvlak voor Europa zo groot mogelijk te krijgen in Nederland en om ervoor te zorgen dat we de Nederlandse bevolking niet verder doen afdrijven van Europa maar haar juist verder meenemen in dat proces?

Over een aantal specifieke onderwerpen heb ik vragen. Ik begin bij de Balkan. Wat voor prioriteit heeft de Balkan voor de Nederlandse inzet op Buitenlandse Zaken? Welke inzet wil de minister plegen om de situatie in die regio stabiel te houden?

Kroatië is klaar om lid te worden van de Europese Unie, maar er zijn nog enkele onduidelijke bilaterale conflicten met Bosnië, die eerst opgelost moeten worden. Er bestaat een conflict over de grens tussen Bosnië en Kroatië. Deze is niet erkend. Er moet duidelijkheid komen over deze grenzen voordat Kroatië lid kan worden. Hoe realistisch is dit vóór de toetreding van Kroatië volgend jaar?

Ten aanzien van Servië spelen er twee zaken. De eerste gaat over Kosovo. Wat is volgens de minister een zichtbare en duurzame verbetering van de relatie met Kosovo? De tweede gaat over de positie van de LBGT-groepen daar. We hebben daarover een heel verhelderend gesprek gehad met de vice-premier van Servië, wier naam ik nu niet zal noemen. Het was verhelderend om te zien dat men daar probeert om de positie van deze groepen te versterken. Het grote gevaar is echter dat men niet in staat is om deze groepen te beschermen, omdat de hooligans, die daar een sterk paramilitair karakter hebben, niet alleen een bedreiging vormen voor de LBGT-groepen maar volgens mij ook voor de staatsveiligheid. Hoe zal er in EU-verband op worden aangedrongen om deze paramilitaire hooligantroepen te demobiliseren?

De heer Van Bommel (SP): Voorzitter. De stukken waarover we nu spreken, zijn stukken die door het vorige kabinet zijn opgesteld. Ik doel op de appreciatie. Ik ga er in de bespreking van uit dat deze appreciatie door dit kabinet een-op-een wordt gedeeld. Als het anders is, hoor ik het graag.

In het regeerakkoord wordt gesproken over de mogelijkheid dat landen uit de Europese Unie, uit de euro en/of uit Schengen treden. Mag ik daaraan de conclusie verbinden dat wat het kabinet betreft die zaken dus niet een-op-een met elkaar verknoopt zijn? Men kan dus uit de euro zonder uit de Europese Unie of bepaalde verdragen te hoeven. Ik krijg hierop graag een reactie.

De Europese Unie verkeert in een buitengewoon diepe politieke en economische crisis. Het is duidelijk dat niet alleen de kandidaat-lidstaten moeten presteren maar ook de Europese Unie als zodanig. Het is ook al door anderen gezegd: als je huis in brand staat, ga je niet praten over de aanbouw van een serre of wat dies meer zij. De vraag is dan ook of tegen de achtergrond van de crisis de uitbreiding nog wel gezien kan worden als een vrijwel autonoom verlopend proces. Zo was het in het verleden. Men maakte de afspraken waar, men haalde de data en men werd lid. Dat proces wordt nu mede door de crisis verstoord. Ik hoor hierop graag een reactie van de minister.

De vorige minister, Rosenthal, had het in het licht van de crisis en de uitbreiding ook over het tegen het licht houden van de Kopenhagencriteria. Hij doelde daarmee op acceptatie door kandidaat-lidstaten van afspraken op het gebied van economisch bestuur en financieel toezicht. Mogen we daaraan de conclusie verbinden dat die zaken nu ook bij het toetredingsproces een centrale rol zijn gaan spelen? Ze behoren weliswaar niet tot de Kopenhagencriteria, maar je kunt ze wel zien als onderdeel van het acquis. Het zijn bestaande afspraken en daarmee zijn ze onderdeel van de toetredingscriteria. Overigens zijn daarbij wel bedenkingen te plaatsen. Het gaat immers om heel vergaande zaken, waaraan de kandidaat-lidstaten mogelijk zelfs niet eens kunnen voldoen, omdat ze economisch op een heel ander niveau zitten. Dat laatste is ook de reden waarom ze preaccessiesteun krijgen en juridische en andere hulp krijgen. Ik krijg graag een reactie op dit punt, omdat die ontwikkeling, als gevolg van de crisis, natuurlijk wel voortgaat.

Tijdens de begrotingsbehandeling zullen we uitgebreid stilstaan bij Kosovo. We wachten ook nog op een kabinetsreactie op het schokkende rapport van de Europese Rekenkamer. Wel kan al worden gezegd dat het kabinet een lastige figuur naar voren heeft gebracht, namelijk: Kosovo kan toetreden als het aan de voorwaarden voldoet, te beginnen met onderhandelingen over het stabilisatie- en associatieakkoord. Kosovo wordt namelijk door vijf EU-lidstaten niet erkend. De Europese Unie kan daardoor ten opzichte van Kosovo niet optreden als Europese Unie of als zodanig afspraken maken of verdragen sluiten. Dat was eerder ook al een probleem. Hoe zit het met dit punt?

Dat toenadering tussen Servië en Kosovo nodig is, spreekt voor zich. Wat verstaat het kabinet onder «zichtbare en duurzame» verbetering? Hoe kunnen we dat proces bevorderen? We zouden bijvoorbeeld kunnen toezien op de oprechtheid van de onderhandelaars, zoals zeer terecht voorgesteld door IKV Pax Christi.

Ik kom op Turkije. De problemen met Cyprus duren voort. Er zijn problemen met Armenië: de grens met Armenië wordt geblokkeerd. Er is de kwestie met de Cypriotische schepen. De onderhandelingen over toetreding liggen stil. Tegelijkertijd lijkt er, vanwege «de heel goede contacten», wel sprake van parallelle samenwerking. Wat betekent dit voor de agenda EU-Turkije voor het komende jaar?

De heer Omtzigt (CDA): Voorzitter. Voor het CDA nadert het einde van het uitbreidingsproces van de Unie. Zorgvuldigheid en strengheid in het proces zijn aan de orde. Alleen wie aan de Kopenhagencriteria voldoet, kan toetreden. Voor het CDA geldt rechtsstatelijkheid, die gaat over het functioneren van de rechterlijke macht en de politieke instanties, als uitgangspunt voor de uitbreiding van de EU. Dat was voor onze fractie destijds reden om tegen de toetreding van Roemenië en Bulgarije te stemmen. Het punt was niet dat die landen permanent buiten de Europese Unie gehouden zouden dienen te worden. Het punt was dat ze op dat moment niet klaar waren. Helaas, zo zeg ik tot mijn grote spijt, hebben we daarin gelijk gekregen, gezien de recente rapporten.

We zijn tevreden over de weg die wordt ingeslagen om ook toegetreden landen te toetsen op rechtsstatelijkheid. Het houdt namelijk niet op op het moment dat je binnenkomt. Begrijpen we goed dat de Europese Commissie geen formele partner is in het uitwerkingsproject? Wie zijn de EU-partners waarover in de brief wordt gesproken naar aanleiding van de motie-Ormel/Dijkhoff (33 001, nr. 10)?

Het uitbreidingsproces, waarover dit AO gaat, loopt langs pakweg 100 vetomomenten betreffende het openen van hoofdstukken, het vaststellen van de kaders, het sluiten en uiteindelijk de toetredingsvraag. We moeten scherp op de moeilijke hoofdstukken zitten, zoals die over justitie en rechtsstatelijkheid, zodat we de problemen niet naar het allerlaatste eindje van het proces schuiven.

Ik krijg graag per aspirant-lidstaat een korte reactie op wat ik naar voren breng. Ik begin met Kroatië. Hoe duidt de regering de dynamiek die is ontstaan na de uitspraak in Den Haag over de heer Gotovina, en de impact die die uitspraak op de regio heeft? In de tweede plaats heb ik een vraag aan de minister. Als we op het moment dat ons wordt gevraagd om in te stemmen met het ratificatieproces nog een voorwaarde zouden willen stellen, bestaat dan de mogelijkheid dat de akte van toetreding niet wordt ingediend of is die indiening voor de regering op dat moment een automatisme?

De onderhandelingen over de toetreding van Turkije zitten muurvast. De relevante hoofdstukken zijn bevroren en de Turkse regering lijkt zich tot het Oosten te richten. Zijn er alternatieven bespreekbaar die zowel Turkije als de EU vooruithelpen? Waarom wordt in de brief van het kabinet niet gerept over een «partneriaat», een echt Ormeliaanse term, waarover in het verleden al weleens is gesproken? Welke ruimte ziet de regering voor alternatieve vormen van samenwerking buiten alleen het lidmaatschap van landen?

Er staat iedere keer in de teksten dat Nederland Turkije aanspreekt op zaken die niet kloppen. Ik noem het feit van de erkenning van de genocide, zoals vermeld in de motie-Rouvoet (21 501-20, nr. 270). Ik noem het feit dat het Turkse hooggerechtshof afgelopen week besloten heeft om de gronden van het Mor Gabriël-klooster te onteigenen. Die bevinden zich vlak aan de Syrische grens, daar waar wij met onze Patriots bescherming zouden moeten bieden. Ik noem het feit van het blokkeren van de grenzen van Armenië. Ik kan dus een heel rijtje geven. Ik lees echter alleen maar geweldige persberichten uit Turkije tijdens het bezoek van de Nederlandse regeringsvertegenwoordigers. We hebben een heel jaar lang feestgevierd. Kan de regering aangeven op welke momenten er, privaat en publiek, op deze zaken is gewezen, zoals zo vaak in de Kamer is beloofd?

We steunen de inzet van het kabinet inzake IJsland. Wel willen we graag weten wanneer de vraagstukken inzake Icesave en de walvisvangst worden opgelost.

We steunen ook de inzet van het kabinet inzake Macedonië. Ook ten aanzien van Montenegro en Bosnië-Herzegovina heeft het kabinet een goede inzet.

We steunen specifiek de inzet van het kabinet inzake Albanië. Die wijkt overigens af van de lijn die door de Commissie wordt voorgesteld. De Nederlandse inzet is: Albanië nu even niet, vanwege de grote politieke rotzooi. Zal de regering ervoor zorgen dat de Nederlandse lijn ook de lijn van de Raad van Ministers wordt?

Minister Timmermans: Voorzitter. De Kamer gaat uiteraard over haar eigen orde. Ik ga daar niet over. Sommige opmerkingen zou ik het liefst totaal negeren, omdat ze politiek geen enkele betekenis hebben. Als minister van Buitenlandse Zaken moet ik afstand nemen van de kwalificaties die door het lid Madlener zijn gebruikt ten aanzien van de premier van Turkije. Als je echt geen argumenten meer hebt, ga je beledigen, zo weet ik uit ervaring. Als je beledigt, weet je dat je niet in gesprek komt en kun je dus ook niet de invloed uitoefenen die je zou willen uitoefenen ten behoeve van noodzakelijke veranderingen. Mijn ervaring is ook dat naarmate je invloed daalt, naarmate je argumenten zwijgen, je beledigingen groter worden. Hiermee kan ik dit hoofdstuk gelukkig sluiten.

In een recent rapport van de Wereldbank, getiteld Golden Growth, heeft de Wereldbank vastgesteld dat de Europese Unie, het samenwerkingsverband van Europese landen, het succesvolste transformatieproject in de menselijke geschiedenis is. De Wereldbank doelde op de maatschappelijke, politieke en economische transformatie. Voor de generatie van mijn grootouders was een verzoening tussen Duitsland en Frankrijk volstrekt ondenkbaar. Men zat gewoon op de volgende oorlog te wachten. Voor de generatie van mijn ouders was na de oorlog de tweedeling van Europa een vanzelfsprekendheid. Zelfs ik ben nog opgeleid om Russisch te leren, zodat ik eventuele krijgsgevangenen zou kunnen ondervragen. Voor de generatie van mijn kinderen is de Europese deling geschiedenis en soms zelfs geschiedenis die ze niet helemaal meer kunnen plaatsen. Voor hen is het ongedeelde Europa een vanzelfsprekendheid. Wie twijfels heeft over de uitbreiding, twijfels die ik voor een deel ook deel, kan er af en toe van leren om een land als Polen tegen het licht te houden, te vergelijken waar Polen 30 jaar geleden stond en waar het nu staat.

Minister Timmermans: Met beledigen los je niets op. De heer Madlener vlucht in zijn complete machteloosheid in beledigingen. Dat mag hij doen, maar ik zou dat niet doen. De Nederlandse regering steunt de activiteiten van de Verenigde Naties die gericht zijn op het vinden van een oplossing voor de Cypriotische kwestie. Aan de Cypriotische kwestie en de bezetting van het noorden is een heel pijnlijke oorlog voorafgegaan. We hoeven die geschiedenis uit begin jaren zeventig hier niet over te doen, maar er mag geen enkel misverstand over zijn dat de Nederlandse regering Turkije voortdurend over de kwestie-Cyprus aanspreekt. Dat heb ik zelf al heel vaak gedaan.

Ik wil nog even terug naar mijn inleiding. Er is gerechtvaardigde kritiek op allerlei onderdelen, maar het grote verhaal is toch dat wat voor mijn grootouders, voor mijn ouders en voor mij in mijn jonge jaren bijna ondenkbaar was, gebeurd is. Een land als Polen dat gedurende 1500 jaar door andere machten in Europa voortdurend heen en weer getrokken is over de Europese landkaart, heeft nu voor het eerst in een millennium geen enkele twijfel over de veiligheid van zijn grenzen. De maatschappelijke, economische en politieke ontwikkeling in Polen is spectaculair. Dat is uiteraard ook een resultaat van de inspanningen van het Poolse volk zelf, maar het is ook een gevolg van de Europese integratie. Ik wil dat de Kamer graag voorhouden, omdat ik ontzettend goed weet dat het proces van uitbreiding met horten en stoten gaat, heel veel problemen oplevert en terecht, zoals door sommige woordvoerders is opgeworpen, veel onzekerheid oproept onder de Nederlandse bevolking. Vorige week vroeg iemand in het buitenland mij: wat is er toch in Nederland aan de hand, ik begrijp al die onrust niet want Nederland is toch het meest geglobaliseerde land ter wereld? Mijn antwoord was: daarom juist is er bij heel veel mensen in Nederland grote onzekerheid. Ze zijn bang dat wat ze koesteren – hun eigenheid, hun werk, hun zekerheid et cetera – verloren gaat door die globalisering. Europa wordt nog veel te vaak gezien als instrument van die onzekerheid en die globalisering, en niet als schild tegen die globalisering. Zolang wij dat schild dat Europa vormt, als zodanig niet overtuigend kunnen laten zien aan onze burgers, zal een positief gevoel over de Europese integratie niet gaan domineren in de Europese samenleving. Dat weet ik heel erg zeker.

De heer Omtzigt zegt terecht dat de verdere uitbreiding van de EU geen eindeloos proces is en dat het zo langzamerhand redelijk overzichtelijk aan het worden is. Ik wil het volgende in algemene zin over de landen in de Balkan zeggen. De enige manier om duurzame vrede in de Balkan te organiseren, om duurzame stabiliteit en economische voorspoed te organiseren, om te voorkomen dat er onrust en instabiliteit ontstaat die vroeg of laat overslaat naar de rest van Europa, is het wegrelativeren van de grenzen. Dat wegrelativeren van de grenzen doe je door perspectief te bieden op Europese integratie. Dat is precies hetzelfde recept als voor de situatie tussen Frankrijk en Duitsland, waarbij de grenzen ook zijn weggerelativeerd. Dat heeft ertoe geleid dat een lotsverbondenheid is ontstaan waar eeuwenoude vijandelijkheden eerder de norm waren. We zullen nog ontzettend veel problemen op de Balkan tegenkomen. Toch blijf ik van oordeel dat dit proces van Europese integratie een grote bijdrage zal leveren aan de stabiliteit van ons hele continent. De kandidaat-lidstaten zullen daartoe het proces van toetreding «strikt en fair» moeten volbrengen. Zal dat automatisch leiden tot toetreding? Dat is niet het geval. Als ze niet doen wat is afgesproken, zal het niet tot toetreding leiden. Van Nederland weet men inmiddels dat het op dat punt ook heel strikt is.

Er is een aantal concrete vragen gesteld over Kroatië. De datum van de toetreding nadert nu snel. De boodschap die wij dagelijks aan de Kroaten geven, luidt: geen «rustig aan»-mentaliteit; jullie moeten niet achterover leunen, want jullie zijn er nog niet. Wij hebben een monitoringsmechanisme en wij zullen dat tot het laatste moment gebruiken, inclusief het moment van het deponeren van de akte van toetreding, mocht dat opportuun worden geacht. Er komt nog een derde en laatste monitoringsrapport van de Commissie. Daarin zullen de laatste inschattingen worden gemaakt van de bredere ontwikkelingen en de voortgang op de tien actiepunten. Ik heb afgelopen dinsdag met mijn Duitse collega afgesproken dat Duitsland en Nederland samen heel strikt zullen toezien op de voortgang in brede zin en op het voldoen aan die tien geformuleerde actiepunten.

Ik dank de Kamer voor de steun voor onze inzet ten aanzien van andere landen in de regio, zoals Albanië. Ik merk dat daarvoor ook steun is bij collega's in Europa. Wij zullen die steun ook zoeken. Als wij met een standpunt naar Brussel gaan, dan doen wij dat uiteraard om de Raad te overtuigen, en niet alleen maar om een vlaggetje uit te steken. Dat kunnen we immers ook vanuit Den Haag.

Minister Timmermans: Voorzitter. U gaat over de orde, niet ik. Ik hoop dat u die orde in de gaten wilt houden.

De IPA-inzet ten aanzien van Turkije is voor de heer Verheijen een belangrijk punt. Ik snap zijn redenering wel. Hij zegt: je hebt dat instrument; als er hiccups zijn in het proces van toenadering of in de onderhandelingen, dan moet je dat instrument ook kunnen gebruiken. Maar er is nu eenmaal afgesproken dat in de periode tot en met 2013 IPA-steun niet ingezet kan worden als drukmiddel als potentiële kandidaat-lidstaten onvoldoende hervormen. Opschorting van die steun is alleen maar mogelijk bij zeer ernstige schendingen overeenkomstig de opschortingsclausule in de IPA-verordening. Dat is dus niet aan de orde als er gewoon niet voldoende vooruitgang wordt geboekt. Dan moet er echt sprake zijn van zeer ernstige schendingen. Het aanpassen van de IPA-steun aan de voortgang is een correctieve maatregel die onder de Nieuwe Methodiek voor onderhandelingen voor de hoofdstukken 23 en 24, mede op ons aandringen, wel mogelijk is. Er is nog nooit gebruik van gemaakt. De Nieuwe Methodiek wordt nu voor het eerst bij Montenegro toegepast. Die kan op dit moment niet voor Turkije worden toegepast, omdat de hoofdstukken 23 en 24 door de Fransen en door Cyprus bevroren zijn. Twee lidstaten maken dat nu dus niet mogelijk. Bij de innovatie van het IPA-instrument is wel afgesproken dat een bepaald percentage waar de kandidaat-lidstaten voor in aanmerking komen, voortaan alleen maar wordt uitgekeerd als die landen goed presteren. Het is een soort performance reserve. Je houdt iets in reserve. Als je dan goed presteert, krijg je dat erbij. We zullen proberen om dat zo hoog mogelijk te laten zijn.

Voorts hebben wij ons er sterk voor gemaakt dat er bij toekomstige IPA-middelen een betere koppeling wordt gemaakt met de prioriteiten in het uitbreidingsbeleid en dat er meer nadruk wordt gelegd op de rechtsstatelijke onderwerpen. Als we iets geleerd hebben, dan is het dat iets wat heel lang na-ijlt, ook bij lidmaatschappen, te maken heeft met tekortkomingen op het punt van de rechtsstatelijkheid. Bulgarije en Roemenië laten dat ook zien. Dat zijn de meest hardnekkige problemen, die beter van tevoren kunnen worden opgelost. Anders duurt het veel te lang en leidt het tot frustratie bij alle partijen.

Minister Timmermans: Turkije heeft en houdt lidmaatschapsperspectief. Ik heb in de afgelopen weken twee keer met Turkse collega's gesproken. Ik heb gesproken met de minister voor Europese Zaken Egemen Bagis en met vicepremier Ali Babacan. Beiden hebben zich zeer nadrukkelijk gecommitteerd aan de revitalisering van het toetredingsproces, waarbij ze tegen mij hebben gezegd: give us benchmarks. Zij willen weten waaraan ze moeten voldoen. Dan gaan ze dat proces in om eraan te voldoen. De bal ligt op dit moment eerder in Brussel dan in Ankara. Er moet met een aantal lidstaten gesproken worden over de vraag of men eraan toe is benchmarks op te stellen. Dat gaan we nu ook doen. Ik begrijp ook wel dat sommige Kamerleden en anderen in het publieke debat zich afvragen of Turkije het eigenlijk nog wel wil. Ik begrijp dat men daarover nadenkt. Het antwoord van de Turkse regering is echt zonder enig misverstand: ja, dat willen we ontzettend graag. Ik begrijp wel waarom die vraag opkomt. Turkije is immers zo langzamerhand in een heel andere strategische positie in de regio terechtgekomen. Turkije kijkt om begrijpelijke redenen naar Europa en zegt: wij doen het eigenlijk op dit moment op een aantal terreinen in economisch opzicht beter dan Europa. Ik blijf er echter van overtuigd dat Turkije de ambitie houdt om te voldoen aan de criteria die Europa stelt. Ik blijf er ook van overtuigd dat hier geldt: afspraak is afspraak. Als wij met Turkije een bepaalde benadering hebben gekozen en zeggen dat we een volgende stap zetten als Turkije voldoet aan de criteria, dan moeten we dat beleid ook vasthouden. We moeten echter geen compromissen sluiten en we moeten ook niet verslappen. Als Turkije niet aan de criteria voldoet, treedt er geen volgende fase in werking.

De woordvoerders hebben een aantal terreinen genoemd waarop het niet goed gaat in Turkije. Dat zijn terechte onderwerpen. Daar vraagt de Nederlandse regering ook aandacht voor. Mijn ambtsvoorganger heeft de kwestie rond het Mor Gabriël-klooster heel nadrukkelijk aan de orde gesteld bij zijn Turkse collega. Alle andere onderwerpen die genoemd zijn, heb ik ook in die gesprekken aan de orde gesteld. Ook mijn ambtsvoorganger heeft dat heel uitdrukkelijk gedaan. Met onze Turkse partners gaat het eigenlijk als volgt. Als je je correct en hoffelijk opstelt, kun je wat de inhoud betreft keihard zijn. Dat wordt gerespecteerd. Dat doet Nederland ook. Zo is de respons van Turkse kant overigens ook. Fair enough! Daar gaan wij dus mee door.

Ik wil de heer Verheijen nog even voorhouden dat Turkije per capita geen grote ontvanger is. Landen op de Balkan ontvangen per hoofd van de bevolking meer. In Turkije gaat het in 2012 om € 11,25 per capita terwijl het bij Servië om € 29 per capita en bij Kosovo om € 39 per capita gaat. Wat dat betreft zijn de middelen, afgemeten aan het aantal inwoners, redelijk beperkt. Je ziet overigens dat de besteding van die middelen heel snel ook de Nederlandse economie ten goede komt, omdat de Nederlandse exportpositie in de richting van Turkije in de afgelopen jaren heel snel is gegroeid. Er is dus een direct verband tussen de hervormingen die met Europese steun in de economie worden doorgevoerd en de sterkere investerings- en exportpositie van Nederlandse ondernemingen in Turkije.

Minister Timmermans: Ik kom te spreken over Kroatië. Een van de leden heeft gesproken over de vrijspraak van generaal Gotovina. Vandaag is de vroegere premier van Kosovo Haradinaj vrijgesproken. Wij zeggen dit ook als gastheer van de hoven: de rechter bepaalt. Wij hebben een vonnis van de rechter te respecteren. Daarover moeten wij geen oordeel uitspreken. Daar wil ik het bij laten.

Er is voorts gesproken over de problemen met de grens tussen Bosnië en Kroatië. Dat is geen grensconflict. Er zijn wel meer landen waar een discussie over de grenzen speelt. Wij hebben zelf ook nog een behoorlijke discussie met Duitsland over een stukje grens. Daar zijn we nog niet uit. Dat is echter niet iets wat je met uitbreiding kunt verbinden. Er zijn ook zeer oude lidstaten die op dat punt nog wel wat met elkaar te regelen hebben. Dat speelt bijvoorbeeld ook tussen Duitsland en Polen. Dat speelt dus ook bij ons.

De kwestie gaat over een buitengrens. Men moet dus voldoen aan de Frontex-standaarden. Dat is een technische kwestie, dat moet worden geïmplementeerd. Het is een van de tien actiepunten. Kroatië moet laten zien dat het nu klopt. Volgens mij heeft mijn Kroatische collega gezegd dat twee grensovergangen nog niet helemaal aan het niveau voldoen. Daar zijn ze nog mee bezig. Mijn Kroatische collega heeft mij verzekerd dat het ruim op tijd, dus ruim voor maart 2013, in orde zal zijn.

Voorzitter. Hiermee ben ik gekomen aan het einde van mijn beantwoording in eerste termijn.

Minister Timmermans: Eurocommissaris Fühle is juist bezig om te verkennen of een dergelijke benadering mogelijk is. Ik kan op dit moment uiteraard nog niet zeggen welke resultaten dat zal opleveren, maar ik kan wel zeggen dat hij probeert te zoeken naar tussenwegen en omzeilingen. Als ik daarvan resultaten zie, zal ik de Kamer daarover informeren.

De heer Van Bommel heeft gesproken over Kosovo. Het is duidelijk dat de Commissie toe wil naar een stabilisatie- en associatieakkoord, maar dat dit heel moeilijk is als een aantal lidstaten van de Europese Unie Kosovo gewoon niet erkent. Met zo'n akkoord zou je wel een goed raamwerk hebben om de hervormingen in Kosovo niet alleen te bespreken maar ook in de gaten te houden. We moeten naar een vorm zoeken die ook voor de niet-erkenners werkbaar is. Daar is de Commissie nu mee bezig. Daarover worden heel veel gesprekken gevoerd. Ik denk dat dit zou moeten kunnen met een vorm van, wat in de diplomatie heet, constructieve ambiguïteit. De Commissie is daar heel voorzichtig optimistisch over, maar daaronder ligt natuurlijk het veel grotere probleem dat Kosovo echt heel nadrukkelijk moet hervormen. Er zijn daar echt heel grote problemen met de rechtsstaat.

De heer Van Bommel (SP): Voorzitter. Discussies over het uitbreidingsproces zijn altijd bijzonder interessant, omdat je daarin toch per partij kunt zien welke horizon er is. We praten niet meer, zoals we in het verleden wel deden, over de mogelijke toetreding van Oekraïne, Georgië of wat dies meer zij. Allerlei vergezichten zijn achter de horizon verdwenen. Realisme viert nu hoogtij. Ik ben daar erg blij mee.

Het leidt, wat mij betreft, wel tot een heroriëntatie op de snelheid van het proces van uitbreiding. Dat wordt mede ingegeven door de crisis die er is. Vandaar ook mijn vraag: hoe zit het nu met afspraken over economisch bestuur, financieel toezicht en aansluiting bij de EU 2020-strategie? Is dat nu op te vatten als onderdeel van het acquis en moeten de kandidaat-lidstaten daar volledig aan voldoen? Of houden we er rekening mee dat zij, gezien hun economische omstandigheden, daar voorlopig niet aan zullen kunnen voldoen?

Ik wil nog een laatste opmerking over Turkije maken. Turkije doet zelf op dit moment nauwelijks iets om te voldoen aan de gerechtvaardigde eisen vanuit de Europese Unie. Het proces ligt stil. De bal ligt op het Turkse speelveld. Zij zullen moeten bewegen.

De heer Omtzigt (CDA): Voorzitter. Ik dank de minister voor zijn antwoorden. Ook de CDA-fractie kan op hoofdlijnen de regering steunen. Nederland heeft een andere opvatting over Albanië dan de Commissie. Wij zijn zeer verheugd dat de minister zijn uiterste best zal doen om daarvoor draagvlak in Europa te vinden. Als Albanië in de versnelling zou komen, zouden we pas echt versneld draagvlak verliezen, niet alleen in Nederland maar in heel Europa.

Wat het andere probleemland Turkije betreft, blijft mijn fractie op een aantal dingen hameren. Wij willen gewoon weten wanneer die gesloten grenzen met Armenië opengaan. Wij willen weten wanneer Turkije lager op het lijstje komt te staan als het gaat om het aantal gevangengenomen journalisten. Wij willen weten wanneer dat Mor Gabriël-klooster van 397 na Christus zijn gronden nu eens niet kwijtraakt en terugkrijgt. Ik blijf dat elk debat herhalen. Dat land spreekt ons constant op godsdienstvrijheid aan en is zo brutaal om het oudste klooster in het hele Europese gebied – als ik Turkije tot het Europese gebied reken – te onteigenen in het gebied dat zij wil dat Nederland verdedigt.

Er is een vraag blijven liggen met betrekking tot de appreciatie van IJsland rondom de walvisvaart en Icesave. Worden die een beetje bijtijds opgelost?

Minister Timmermans: Voorzitter. De heer Verheijen komt weer met een heel verhaal over de opschortingsclausule. Dan kom ik ook maar weer terug met mijn verhaal. De heer Madlener heeft gelijk als hij zegt dat je daarmee kunt stoppen. Natuurlijk, je kunt ook met het toetredingsproces stoppen. Dat kan allemaal. Zoals ik in eerste termijn al zei: er moet sprake zijn van zeer ernstige schendingen overeenkomstig de opschortingsclausule, wil je dat doen. Daar is gewoon geen sprake van. Dat gaat dus ook niet gebeuren. De Unie heeft daar ook geen instrumenten voor. Dat is punt 1.

Nu punt 2. De heer Verheijen hinkt een beetje op twee gedachten. Het gaat aan de ene kant om het gebrek aan voortgang op een aantal terreinen, maar hij zegt aan de andere kant: ze hebben het eigenlijk niet nodig, want het gaat economisch zo goed. Wat betreft het tweede punt: daar kan ik inkomen. Daarom probeert de Nederlandse regering ook om die pre-toetredingssteun omlaag te krijgen. We zeggen: een land waar het economisch zo veel beter gaat, heeft ook minder pre-toetredingssteun nodig. Daar zetten we ons ook voor in. Ik geef een inkijkje in de onderhandelingen die sowieso plaatsvinden over de meerjarenbegroting als ik zeg dat er druk lijkt te zijn op categorie 4. Dit komt uit categorie 4 van de begroting. Ik vermoed derhalve dat we sowieso een zekere verlaging zullen zien. Dat is de complexe materie waarmee we te maken hebben. We hebben vandaag heel erg de nadruk gelegd op wat er niet goed gaat in Turkije. Dat is ernstig en daar moeten we ook veel aan doen, maar er zijn ook positieve ontwikkelingen. Er is een ombudsman benoemd, er is een vrij fundamenteel juridisch hervormingspakket aangenomen, het leger is inmiddels echt veel verder terug in de kazernes, het civiele toezicht is enorm versterkt en de positie van vrouwen is ook versterkt op een aantal punten. Ik geef toe dat er sprake is van een zeer zorgelijke situatie rond het Mor Gabriël-klooster. Daar zullen we ook nog eens naar vragen. Maar tegelijkertijd is bijvoorbeeld de restrictie op de Koerdische taal verminderd. Het is iets gemakkelijker om de Koerdische taal te gebruiken. Voor de ondernemers is het belangrijk dat het vennootschapsrecht is gemoderniseerd. De statistieken kloppen nu veel beter. Er worden dus op allerlei punten vorderingen gemaakt. Dat wordt ook door het Nederlandse bedrijfsleven geconstateerd. Dat was zonder die IPA-steun niet mogelijk geweest. Daar is het Nederlandse bedrijfsleven ook helder over.

De heer Servaes heeft gesproken over het monitoringsrapport ten aanzien van Kroatië. Ik heb gezegd dat we die mogelijkheid hebben. Ik heb niet gezegd dat we gaan wachten met het deponeren van de toetredingsakte, maar die mogelijkheid kun je wel altijd openhouden. We willen wel graag nog in staat zijn, een appreciatie te geven van het monitoringsrapport dat op 20 maart uitkomt. Dat gaan we dus doen.

De heer Klaver heeft gesproken over het draagvlak. We hebben bij het debat over de Europese Raad ook een discussie gevoerd over het draagvlak. De overheid is niet meer in een positie dat we met allerlei gelden nog allerlei «hoera Europa»-initiatieven gaan nemen. Dat gaat gewoon niet meer gebeuren. Daar hebben we ook de middelen niet voor. Maar je komt ook tot een vergroting van het draagvlak door in je beleid helder te laten zien wat wel en niet werkt en door wat niet werkt, te repareren. Je moet aan de hand van beleid laten zien dat Europa geen vertegenwoordiger is van een bedreigende globalisering, maar dat Europa juist de krachten die de globalisering ook losmaakt, zo aanwendt dat er weer minder jongeren in Europa werkloos zijn, er economische dynamiek ontstaat en onze exportpositie in de wereld verbetert. Dat is de beste bijdrage die we kunnen leveren aan het bestrijden van euroscepsis.

De heer Van Bommel heeft nog gesproken over de Kopenhagencriteria. Ik merk in de gesprekken met heel veel toetredingslanden dat ze inmiddels iets hebben geleerd. Ik denk overigens dat Roemenië en Bulgarije daarbij een belangrijke les zijn geweest. Als ze een heleboel dingen die niet strikt in de Kopenhagencriteria staan maar die wel ontzettend belangrijk zijn voor de aansluiting bij de Europese Unie, niet van tevoren regelen, dan krijgen ze die na toetreding met veel meer problemen niet of nauwelijks geregeld. Dat zie ik heel nadrukkelijk bij de kandidaten op de Balkan. De heer Van Bommel heeft een aantal dingen genoemd. Hij heeft gelijk dat er sprake is van een temporisering. Die landen hebben het besef dat ze dat maar beter van tevoren, voordat ze door de voordeur naar binnen gaan, kunnen regelen. Dan is het huis beter op orde en kan er echt worden geprofiteerd van de integratie met de Europese Unie. Ik geloof dat de heer Van Bommel op dat punt ook in de praktijk op zijn wenken wordt bediend.

De voorzitter: Ik dank de minister voor zijn beantwoording en de Kamerleden voor hun discipline om dit algemeen overleg op tijd te beëindigen. Er is één toezegging gedaan:

de minister zal verkennen of er een meerderheid in de Raad is om in de toekomst de inzet van pre-toetredingssteun meer te koppelen aan de voortgang van de hervormingen in de kandidaat-lidstaten. Hij zal de Kamer daarover informeren.

Er is een VAO aangevraagd met als eerste spreker de heer Madlener van de PVV en als tweede spreker de heer Verheijen van de VVD. Wij zullen dat doorgeven aan de Griffie. Dat komt dan volgende week vanzelf aan de orde.