Nr. 84 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Buitenlandse Zaken, de algemene commissie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en de vaste commissie voor Defensie hebben op 13 december 2012 overleg gevoerd met minister Timmermans van Buitenlandse Zaken en minister Ploumen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking over:

• – de brief van de minister van Buitenlandse Zaken d.d. 11 oktober 2012 over de onderhandelingen tussen Sudan en Zuid-Sudan (22 831, nr. 83);

• – de brief van de minister van Buitenlandse Zaken d.d. 10 december 2012 met de reactie op het artikel in Vrij Nederland over de United Nations Mission in South Sudan (UNMISS) (29 521, nr. 201).

Van dit overleg brengen de commissies bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: Omtzigt

Griffier: Van Toor

De heer Van Ojik (GroenLinks): Voorzitter. De situatie aan de grens tussen Noord- en Zuid-Sudan en in de betwiste gebieden loopt uit de hand. Over de bombardementen door Sudan op burgerdoelen hebben wij gisteren tijdens een bijzondere procedure een onthutsend verslag gekregen van mensen van Amnesty International. Er zijn gevechten door militia, die gesteund worden door beide zijden, en er is geen toegang verleend door Sudan voor humanitaire organisaties. Het gevolg van dit alles is een grote vluchtelingenstroom, een humanitaire crisis in de betwiste gebieden en in de vluchtelingenkampen. De spanningen zijn zover opgelopen dat het vredesproces ondanks het recent gesloten akkoord opnieuw stilligt. Dat is zeer gevaarlijk. Nu moet alles op alles worden gezet om het vredesproces weer aan de gang te krijgen. Nederland heeft de afgelopen jaren een bijzondere en invloedrijke rol gespeeld in het proces van onderhandelen en wederopbouw. Nederland kan deze positie en de hierbij opgedane kennis wellicht gebruiken om zich er opnieuw voor in te zetten om een einde te maken aan de bombardementen en toegang van humanitaire organisaties tot het gebied te regelen. Zien de bewindslieden hier mogelijkheden toe? Zo ja, welke mogelijkheden zijn dat dan?

Het instellen van de afgesproken gedemilitariseerde zone aan beide kanten van de grens is urgent, omdat dit kan leiden tot de-escalatie van geweld. De EU heeft aangegeven dat zij bereid is om bij te dragen aan een robuust monitoringmechanisme voor de implementatie van het akkoord, waarin ook de instelling van deze zone is opgenomen. Het aanbieden van een goed monitoringmechanisme voor de gedemilitariseerde zone kan ertoe leiden dat beide landen er voldoende vertrouwen in hebben om deze eindelijk in te stellen. Hoe ziet minister Timmermans dit? En hoe staat het eigenlijk met het aanbod dat de EU heeft gedaan? Intussen vraag ik beide bewindslieden om zich sterk in te zetten voor een wapenembargo, dat bovendien geldt voor heel Sudan. Ook vraag ik hun zich in te zetten voor een verbod op internationale wapenleveranties aan Sudan.

Ik heb enkele opmerkingen over UNMISS. De Nederlandse deelname daaraan wordt breed in de Kamer gesteund. Het is goed om nu via een brief van de minister van Buitenlandse Zaken en de minister van Defensie een beeld te krijgen van de doelstellingen en de benchmarks van deze missie. Dat ontbrak tot nu toe namelijk nog. Helaas zijn de doelstellingen ook in de brief die we nu hebben gekregen, nog niet erg concreet. Natuurlijk hebben we hierbij te maken met een nieuwe straatarme, fragiele staat waarvan de opbouw nog vele jaren zal duren. De problemen waar de missie tegenaan loopt, zijn in feite ook de rechtvaardiging van het bestaan van de missie. Het is echter belangrijk om goed te luisteren naar de signalen, zoals het recente artikel in Vrij Nederland waaruit blijkt dat er zaken niet goed gaan. Nu blijkt dat de Zuid-Sudanese politie en het ambtenarenapparaat de UNMISS-adviseurs liever kwijt dan rijk zijn, is het belangrijk om de autoriteiten hierop aan te spreken. Ik vraag de bewindslieden of zij bereid zijn om dit zelf en via UNMISS te doen.

Het is noodzakelijk om verder te werken aan de politieopbouw en het rechtssysteem. Dat blijkt uit het reeds genoemde artikel in Vrij Nederland maar ook uit de rapporten van onder andere Amnesty International. De mensenrechtenschendingen die zijn begaan door de politie, bijvoorbeeld tijdens de ontwapeningscampagne in Jonglei, zijn een voorbeeld van het belang en de noodzaak om de politieopbouw en het rechtssysteem te versterken. Dit is een belangrijk doel, verankerd in de doelstellingen van UNMISS, maar de indruk bestaat dat het, heel voorzichtig geformuleerd, «niet eenvoudig» is om dit doel dichterbij te brengen. Hoe denken de ministers dit doel te realiseren? Hoe staan de ministers hierin? Hoe kan UNMISS hierop beter en intensiever inzetten? En in hoeverre is de onderbezetting van de politiecapaciteit binnen UNMISS een probleem? Gaan de ministers zo spoedig mogelijk een oplossing hiervoor realiseren in VN-verband?

Ook heb ik enkele opmerkingen over de slechte situatie van vrouwen in Zuid-Sudan. De vorige minister heeft tijdens het debat over de Nederlandse bijdrage aan UNMISS aan mijn collega El Fassed beloofd om vrouwen en gender prioriteit te geven. Wat wordt er precies ondernomen met betrekking tot de implementatie van VN-resolutie 1325 in Sudan? Hoe staat het met de vrouwenrechten? En hoe leveren Nederland in het bilaterale programma en UNMISS een bijdrage aan de verbetering daarvan?

Van de Zuid-Sudanese bevolking is 50% jonger dan 18 jaar. Dat betekent dat er specifieke en structurele aandacht voor jongeren en jongerenparticipatie nodig is op het gebied van de economische ontwikkeling, het onderwijs en de gezondheidszorg. Dit komt niet specifiek terug in de doelstelling van de VN voor UNMISS, terwijl het wel als een belangrijk probleem wordt geschetst, bijvoorbeeld in het meest recente rapport van Ban Ki-moon, de secretaris-generaal van de VN. Hoe denken de bewindslieden hier specifiek op in te kunnen zetten? Hoe zou je dat kunnen doen?

Mevrouw Bonis (PvdA): Voorzitter. Op 9 juli vorig jaar vierden wij de onafhankelijkheid van het nieuwe land Zuid-Sudan met grote vreugde. Na 20 jaar bloedige burgeroorlog, meer dan 2 miljoen doden en enorm veel leed in dit gigantische stuk van Afrika, was het dan zover: de nieuwe staat was geboren. Sindsdien waren er eigenlijk alleen maar spanningen tussen Sudan en Zuid-Sudan. Die hebben geleid tot een spoedige stopzetting van de olieproductie in Zuid-Sudan en tot een moeizame relatie op tal van gebieden. Uiteindelijk culmineerde dit gelukkig in het samenwerkingsakkoord van eind september, maar reden tot feestvreugde is er niet meer zoveel. Ook dat akkoord wordt namelijk nog steeds niet geïmplementeerd en op allerlei cruciale punten, zoals het op gang krijgen van die olieproductie, is nog niet veel voortgang geboekt.

Sudan kent een voortslepend en zich herhalend patroon van het centrum tegen de periferie. Daarbij zien wij dat Darfur weliswaar niet meer in hevige brand staat, maar dat het conflict nog steeds voortsluimert. De situatie is daar nog verre van vredig, waarbij we zien dat in Zuid-Kordofan en Blue Nile de bevolking wordt gebombardeerd, met groot humanitair leed tot gevolg. Dit wordt wel het «nieuwe Zuiden» genoemd. De status van Abyei is nog niet opgelost en ook in het oosten van Sudan, bij Port Sudan, blijft het periodiek rommelen. Hoe bespreekt de regering dit patroon van het centrum tegen de periferie, Khartoem tegen de grensregio's, ook wel het «nieuwe Zuiden» genoemd? Hoe kaarten de bewindslieden dit aan bij de regering in Khartoem? Hebben zij het gevoel daar nog enig gehoor te krijgen? We hebben gelukkig een ambassade in Khartoem. Ik ben er ook heel blij mee. Ik geloof er heilig in dat juist zo'n regime dat nauwelijks meer geneigd is om te luisteren, voortdurend in die dialoog betrokken moet blijven. Ik vind dat de nadruk in die dialoog moet liggen op het belang van inclusiviteit en het delen van macht en economische middelen en inkomsten.

Zuid-Sudan is een van de minst ontwikkelde landen van de wereld. Het is een primitief land dat in een jarenlang conflict verwikkeld is geweest, dat geen enkele infrastructuur heeft, dat een uiterst kwetsbare economie heeft en dat de olieproductie die voor 98% van de staatsinkomsten zorgt, nog niet heeft hervat. Het land heeft nog een lange weg te gaan voordat daar een functionerende rechtsstaat van kan worden gemaakt.

De talloze bronnen van geweld zijn ook goed beschreven. Ik dank de bewindslieden voor de brief die we daarover hebben ontvangen. Ik zal de inhoud ervan niet herhalen. Veel problemen voor die regering zijn deels ook veroorzaakt door de regering zelf. Ik ben blij dat Nederland daar steun biedt. Het is echt een goed voorbeeld van de D3-benadering. De eerste component is de militaire component via de steun aan UNMISS. We begrijpen dat die missie in die complexe omstandigheden niet optimaal kan functioneren, maar dat kun je bijna ook niet anders verwachten in die omstandigheden. Nederland moet voortgaan met de steun aan UNMISS.

Tweede component is een ruime mate aan humanitaire hulp en de ontwikkelingsinspanningen via het bilaterale programma dat we in Zuid-Sudan aan het opbouwen zijn.

De derde component wordt gevormd door de politieke inspanningen, de diplomatieke dialoog. Het is fijn dat we in Juba vorig jaar een ambassade hebben geopend. Ik vraag beide ministers of zij voornemens zijn om de steun die Nederland jarenlang heeft betracht aan Sudan en Zuid-Sudan, voort te zetten. Zijn zij voornemens om het Nederlandse engagement voor deze twee landen, ondanks de nog steeds moeizame relatie tussen beide, voort te zetten en mogelijk te intensiveren? Ik zie bewegingen daartoe. Ik hoop bijvoorbeeld dat Nederland weer op goed niveau zal deelnemen aan het Consultative Forum in januari. Dat kan echt helpen. Daar schuiven maar een paar landen bij aan, en zoals al eerder gezegd: ons land heeft daar altijd een belangrijke rol in gespeeld, vooral in die drie gebieden. Ik bepleit dus voortzetting van die rol.

Ik vind het een interessante suggestie van de collega van GroenLinks om te onderzoeken of een verbod op internationale wapenleveranties ten aanzien van Sudan mogelijk is. Ik kan de haken en ogen die daaraan zitten, niet overzien, maar ik denk dat het de moeite waard is om die eens op een rijtje te zetten.

Tot slot steun ik de suggestie van de heer Van Ojik om aandacht te geven aan de slechte, kwetsbare en precaire positie van vrouwen in Zuid-Sudan en waar mogelijk in Sudan zelf. Onder dat religieuze bewind en de steeds verslechterende economische omstandigheden laat het zich wel raden dat de positie van vrouwen in Sudan zelf ook niet bepaald beter wordt.

De heer Sjoerdsma (D66): Voorzitter. Ik kom te spreken over Darfur, de drie grensgebieden tussen Noord- en Zuid-Sudan en Oost-Sudan, waar het al jaren afwisselend en gelijktijdig goed mis is. Mijn collega Bonis zei al dat vanuit het centrale Khartoem problemen met een verdeel-en-heerstactiek op afstand worden gehouden. De leden van de internationale gemeenschap worden vaak tegen elkaar uitgespeeld. Zo weet het centrum de periferie altijd te laten lijden onder zijn macht: etnische zuivering, bombardementen, hongersnood, overstromingen en het tribale geweld.

Nederland speelt al jaren, al sinds Pronk, een belangrijke rol in Sudan en we ondernemen pogingen om deze conflicten op te lossen. Van gulle gever bij Operation Lifeline in Darfur en van een van de vroedvrouwen van het Comprehensive Peace Agreement tussen Noord en Zuid, tot innovatieve opbouwprojecten via de Joint Donor Office in Zuid-Sudan: Nederland liep voorop en mijn fractie hoopt dat wij deze rol met deze twee nieuwe ministers weer gaan spelen. Wij vonden het bijvoorbeeld onwenselijk dat wij, na die jarenlange betrokkenheid, bij de viering van de onafhankelijkheidsverklaring van Zuid-Sudan slechts met de minister van Staat aanwezig waren. Rutte II zal hopelijk voor grotere betrokkenheid zorgen. Delen de ministers het idee dat dit ook nodig is? Delen de ministers, gezien de toegepaste verdeel-en-heerstactiek van centrum ten opzichte van periferie, ook het idee dat het nodig is om die problemen in dat land eens niet apart van elkaar te behandelen maar binnen een integraal kader te gieten? Ik aarzel om het «comprehensive» te noemen, want comprehensive is in Sudan bijna nooit comprehensive. Zouden we niet op de een of andere manier moeten komen tot een bredere aanpak dan nu eens de grensgebieden, dan weer Darfur en dan weer Oost-Sudan?

Desalniettemin vraag ik ook aandacht voor de drie grensgebieden Abyei, Zuid-Kordofan en Blue Nile. Er is al aan gerefereerd door mijn twee collega's. Met name in de twee laatstgenoemde gebieden is de situatie zeer ernstig. Ik ben vroeger vaker in Darfur geweest, en hoewel ik daarmee geen directe vergelijking wil maken, zie ik wel angstwekkende parallellen, zoals structurele bombardementen, uitgevoerd door de Noord-Sudanese overheid, met Russische vliegtuigen en Chinese bommen. Ik zie honderdduizenden vluchtelingen, mensen die schuilen in grotten, die geen toegang meer hebben tot eten, starvation warfare. Ook is er geen humanitaire toegang. Welke mogelijkheden zien de ministers voor Nederlandse of Europese actie vanuit onze bijzondere betrokkenheid bij deze drie protocolgebieden? Hoe beoordelen zij het daar voortgaande geweld? Kan Nederland vanwege het respect dat het ook in Noord-Sudan geniet, iets doen om de humanitaire toegang ter plekke te verbeteren?

Dan kom ik te spreken over Darfur. Anderhalf jaar na de vredesbesprekingen in Doha, waar slechts de kleinere rebellengroeperingen zich bij de overeenkomst aansloten, lijkt er nog weinig terecht te komen van de uitvoering van die overeenkomst. Hoe beoordelen de ministers de situatie in Darfur op dit moment? Welke kansen zijn er om de andere rebellengroeperingen ook te laten aansluiten bij die overeenkomst van Doha?

De ministers schrijven dat zij in Zuid-Sudan werken aan anticorruptiebestrijding. Tegelijk is er 4 miljard aan hulp verdwenen in de zakken van parlementariërs en anderen. Hoe verhoudt zich dat tot elkaar? Hoe verhouden de Nederlandse inspanningen zich tot de omvang van het probleem? Kunnen we daar daadwerkelijk nog iets betekenen of is de corruptie oncontroleerbaar?

Wat UNMISS betreft, onderschrijft de minister de negatieve titel en toonzetting van het artikel in Vrij Nederland niet. D66 vindt net als het kabinet dat de Nederlandse bijdragen in een bredere context moeten worden gezien. Natuurlijk gaat het er in een fragiele staat als Zuid-Sudan niet aan toe als hier in Den Haag, maar niet alles kan vanuit die context worden verklaard. Uit het artikel blijkt dat in Nimule bewapende beveiliging ontbrak terwijl die wel, zo zegt een uitgezonden Nederlander, was beloofd. Kan het kabinet hierop reageren?

De heer Ten Broeke (VVD): Voorzitter. Ik ga niet mijn best doen om alle kwalificaties van mijn collega's dunnetjes over te doen. Het is een puinzooi. Abyei is en blijft een betwist gebied. De grens tussen beide landen is niet afgebakend. Het protocol inzake Zuid-Kordofan en Blue Nile, dat semiautonoom zou moeten zijn, is helaas nog steeds niet rond. De olie die in Zuid-Sudan wordt geproduceerd, moet door het noorden naar afnemers worden vervoerd. Ondanks het akkoord is er nog geen oplossing voor gevonden. Zuid-Sudan heeft de oliekraan nog niet opengezet en daarmee krijgt de Afrikaanse «oil curse» ineens weer een heel nieuwe maar niet veel betere betekenis. Op zich is het wel goed dat er een deelakkoord is bereikt tussen Noord- en Zuid-Sudan. Dat is een klein lichtpuntje. Ook positief is de bemiddelende rol van de Afrikaanse Unie en van Ethiopië. Met name het feit dat Ethiopië zich nu ontpopt als een «force for good», mag weleens worden aangestipt.

Desondanks blijven 650.000 mensen ontheemd, displaced, internally displaced, vluchtelingen. De humanitaire toegang tot het gebied waar deze mensen zitten, blijft geblokkeerd worden door de regering in Khartoem. Ook blijft die oliekraan maar dicht, waardoor Zuid-Sudan 90% van zijn inkomsten misloopt en dus eigenlijk geen enkele kans heeft om een staat te worden.

Nederland heeft dan misschien slechts een minister van Staat naar het oprichtingsfeestje gestuurd, maar er zijn maar weinig landen die over zoveel ontwikkelingshulp kunnen beschikken als Zuid-Sudan: 50 miljoen is toch altijd nog een fors bedrag. Rwanda zit een beetje in die orde van grootte. Je kunt je afvragen hoe goed dat geld terechtkomt. Ik vind wel dat de regering heel ernstig moet kijken naar de hulpgelden die al verdwenen zijn. Dat komt naar mijn mening onvoldoende terug in deze brief. Aanvankelijk zou in totaal ongeveer 4 miljard dollar aan hulpgelden in de zakken van zo'n 75 officials verdwenen zijn. Eerlijk is eerlijk, door de inzet van de president is een groot deel daarvan teruggekomen, zo'n 3,25 miljard. Toch vinden wij 43,3 miljoen per official nog altijd fors. De vraag is dan ook hoe effectief het corruptieprobleem kan worden aangepakt met het zogenaamde Capacity Building Trust Fund, gegeven de enorme omvang van deze corruptie. In hoeverre kan de regering serieus voortgang verwachten op dat vlak? Hoe beoordeelt de minister deze corruptie vervolgens in relatie tot de hulpgelden die Nederland heeft weggezet?

Wij hebben al eerder aangegeven dat wij niet zoveel meer verwachten van de Nederlandse aanwezigheid in Khartoem. Wat mij betreft gaat de Nederlandse ambassade inwonen bij de Europeanen. Wij zullen bij de behandeling van de begroting waarschijnlijk nog wel te spreken komen over de sluiting van posten, maar wat ons betreft is Khartoem een kandidaat, vooral ook omdat wij menen geen leverage van enige betekenis meer te hebben. Onze leverage is niet groter dan de leverage die ook via de Europese Unie kan worden gerealiseerd. Anders dan mevrouw Bonis vind ik dat als er consequent niet naar ons geluisterd wordt, je niet moet proberen om de communicatie koste wat het kost open te houden. Ik ben er dus voor om toch nog maar een keer in te zetten op Zuid-Sudan, ook omdat wij voor een deel hebben meegetekend voor de geboorterechten van dat land. Dan moeten ze een aantal dingen wel heel anders aanpakken, te beginnen met de olie.

Wat zou Nederland verder nog kunnen doen? De VVD-fractie vraagt ook aandacht voor Radio Tamazuj Dabanga. Dat is een in Nederland gevestigde radiozender met een website die gericht is op Darfur, Zuid-Kordofan en Blue Nile. Die radiozender kan volgens ons een belangrijke bijdrage leveren aan de informatievoorziening in deze regio. Ziet de minister, ook gegeven de nieuwe taak van de Wereldomroep om het vrije woord te verspreiden, enige mogelijkheid om wat nadrukkelijker in te zetten op die radiozender?

De VVD heeft al in een eerdere fase, toen het om Oost-Congo ging, gesuggereerd om daar Cougars in te zetten. Defensie krijgt straks te maken met een kleine overcapaciteit aan helikopters, de Cougars, waar we eigenlijk van af moeten. Wat mij betreft zou dat op een originele en intelligente manier moeten kunnen. Tot ons genoegen zien wij dat er aan de HGIS-boom automatisch geld groeit. Elk jaar weer worden wij verrast door nieuwe uitgaven die daaruit gedaan kunnen worden. Ik complimenteer de regering met het vinden van die boom; dat is ons nog nooit gelukt. Transport is net als in de DRC een enorm probleem. Iedereen die vorig jaar de indrukwekkende documentaire van CNN heeft gezien over de bevolking die in de rotsen moet schuilen voor bombardementen, vraagt zich af of het niet mogelijk is om vanuit Zuid-Sudan met een aantal moedige piloten in dat grensgebied hulpdroppings uit te voeren, voedsel klaar te zetten of op een andere manier iets te doen. Wat mij betreft bedenkt de minister een leaseconstructie met de VN, waarbij die overtollige helikoptercapaciteit kan worden ingezet. Wij moeten daarvan af en de Defensiebegroting kan nog wel wat gebruiken, en het likje witte verf kunnen ze van ons krijgen.

De heer Omtzigt (CDA): Voorzitter. Het is goed dat we ondanks de drukke Kameragenda, na alle Europese beslommeringen, ook de ruimte vinden om te spreken over de verschrikkelijke situatie in Zuid-Sudan en Sudan. Na een aantal weken van bombardementen in de grensstreek wordt er nu weer gesproken over uitvoering van de vredesakkoorden, de Comprehensive Peace Agreements. Beide landen hebben nu aangegeven dat er overeenstemming is over de terugtrekking van militairen in de grensstreek. Echter, over andere onderwerpen lijkt een overeenkomst nog heel ver weg, misschien wel verder weg dan ooit. De CDA-fractie deelt de opvatting van het kabinet dat de Afrikaanse Unie en de Veiligheidsraad een belangrijke verantwoordelijkheid hebben, maar juist ook Nederland toont bijzondere betrokkenheid bij Zuid-Sudan. De minister heeft toegezegd te bekijken hoe die bijzondere betrokkenheid tot uiting kan komen. Daarvan ziet de CDA-fractie helaas niets terug in de brief. Ik heb eerder gevraagd om de aanstelling van een Special Envoy voor de EU of voor Nederland. Kan de minister ingaan op dit voorstel? Nederland heeft grote betrokkenheid getoond bij de manier waarop het Comprehensive Peace Agreement van de drie gebieden functioneert. Hoe geeft de regering nu uiting aan die betrokkenheid?

Een belangrijke kiem van het conflict is gelegen in het feit dat er geen oplossing is voor de drie gebieden. Gisteren ontvingen we een briefing van Amnesty die weinig hoopvol is over de situatie aldaar. De minister schrijft in de brief dat de Afrikaanse Unie de leiding heeft over het traject dat moet leiden tot een oplossing voor de drie gebieden. Het African Union High-Level Implementation Panel (AUHIP) heeft een voorstel aan beide partijen gedaan om het conflict in Abyei op te lossen. De Afrikaanse Unie en de Veiligheidsraad riepen beide partijen op om dit conflict op te lossen. Deelt de minister de mening dat het rapport van het AUHIP een goede basis biedt om dit conflict op te lossen? Zo ja, ondersteunt de regering dit rapport en zal het een internationaal pleidooi houden om in EU-verband hetzelfde te doen?

Er voltrekt zich tegelijkertijd een humanitaire ramp die voor de ogen van de wereld vrijwel onzichtbaar blijft maar die mijn collega's zojuist zeer goed beschreven hebben. Daarom spreek ik mijn bijzondere waardering uit voor de mensen die daar nog wél werken en de organisaties Amnesty International en Human Rights Watch, die dat zichtbaar proberen te maken. Kan de minister ingaan op de feiten die uit de rapporten naar voren komen en de wijze waarop hij denkt dat deze humanitaire crisis in dit gebied bestreden kan worden?

De afgelopen tijd kwamen twee VN-missies negatief in het nieuws: MONUSCO in Congo en UNMISS in Zuid-Sudan. In beide gevallen blijkt dat de VN-macht geen verantwoordelijkheid kan nemen zolang het eerstverantwoordelijke gezag veel te zwak is. Burgers voelen zich hierdoor onvoldoende beschermd en de VN kunnen die bescherming blijkbaar onvoldoende leveren. Eerder wordt het draagvlak voor deze missie onder de lokale bevolking verzwakt en wordt zij minder effectief. Daarnaast wordt de geloofwaardigheid van de VN-missies in brede zin ondergraven. Deelt de minister die analyse? En welke actie wordt ondernomen tegen mensenrechtenschendingen door het Zuid-Sudanese overheidsapparaat die ook door de minister van Binnenlandse Zaken worden erkend? Het is goed dat er nu doelstellingen voor de missie zijn vastgesteld, maar wanneer is deze missie volgens de minister een succes? Wat brengt hij in om de effectiviteit van de missie zelf te verbeteren en binnen welke termijn zal dat gebeuren?

Een onderdeel van de akkoorden is dat Sudan schuldverlichting krijgt in het kader van het Highly Indebted Poor Countries Initiative. De CDA-fractie heeft eerder gepleit voor het stellen van harde voorwaarden aan Sudan voordat er sprake kan zijn van enige vorm van schuldverlichting. Zal de minister die lijn blijven volgen? Zal hij internationaal pleiten voor voorwaarden, waaronder minimaal de toegang tot humanitaire hulp voor de vluchtelingen in de drie gebieden, die de heer Sjoerdsma beschreef? Ook in het oosten zijn nu immers behoorlijk wat onlusten uitgebroken, naast de twee bekende conflicten in het zuiden en in Darfur. Een andere minimale eis is het stoppen van de bombardementen. We kunnen toch geen schulden kwijtschelden aan een land omdat het te weinig geld zou hebben om zijn scholen en onderwijs te betalen, terwijl het ondertussen een ander land aan het bombarderen is? Hoewel ik erbij moet zeggen dat het regime bijzonder weinig doet aan onderwijs. Graag krijg ik op dat punt een harde toezegging en vraag ik de minister om een tijdpad daarheen.

Minister Timmermans: Voorzitter. In de korte tijd dat ik minister ben, ben ik al een aantal keren door collega's aangesproken met de vraag of Nederland nog iets wil doen in Sudan en Zuid-Sudan. Ik vond dat een heel belangrijk signaal. Als je dat signaal krijgt van verschillende kanten, niet alleen in Europa, dan moet je je daar ook op bezinnen. Wat zouden wij meer kunnen doen dan wij tot nu toe hebben gedaan? Dat heeft te maken met de inschatting van anderen dat Nederland daar nog steeds als «honest broker» wordt gezien. Het heeft ook te maken met enige historische verantwoordelijkheid, omdat wij al zo lang zeer intensief bij de regio betrokken zijn. De Nederlandse ambassade in Khartoem, waarvan de heer Ten Broeke zegt dat die wel dicht kan, is in 1958 geopend. Dat was ontzettend vroeg in de context van de toenmalige ontwikkelingen in dat gebied.

Als we in Khartoem met andere Europese landen een gebouw kunnen delen, als we kunnen rationaliseren, ben ik daar voorstander van. Als we daar winst uit kunnen halen, vind ik dat prima. Dat zullen we überhaupt moeten doen, maar daar komen we bij de begrotingsbehandeling nog wel op terug. In welk gebouw interesseert mij niet, maar de Nederlandse aanwezigheid met een ambassadeur en met een ambassade in Khartoem is een van de dingen die ons een speciale positie geven, niet alleen in de ogen van de mensen daar maar ook in de ogen van de internationale gemeenschap in dat gebied. Internationaal wordt gezegd: Nederland, bekijk eens of je daar iets meer kunt doen. Dan moet je oppassen dat je dat instrument niet uit handen geeft voordat je zeker weet dat je niets kunt doen. Dat beroep wordt op ons gedaan, maar ik wil wel eerst zelf heel goed onderzoeken wat onze rol kan zijn en hoe we daar constructief kunnen zijn en aanvullend op anderen. Dat gaan wij heel zorgvuldig bekijken en ik wil daar zelf ook heel veel aandacht aan besteden.

Wij moeten ons wel heel goed realiseren dat dit een andere vorm krijgt dan in het verleden. De belangrijkste nieuwe ontwikkeling, die ik overigens zeer toejuich, is het enorm toegenomen Afrikaanse zelfbewustzijn en het Afrikabreed gedeelde besef dat men zelf verantwoordelijk is voor de omgeving. Dat zie je terug bij UNMISS maar ook op allerlei andere gebieden. Zeker die Afrikaanse landen die het economisch en politiek verrassend goed doen, zien zelf dat ze een grotere verantwoordelijkheid moeten nemen voor de ontwikkelingen in de regio. Plat gezegd: niet te veel witte hoofden op plekken waar Afrikanen zelf de verantwoordelijkheid kunnen dragen. Onze rol is dus vooral het ondersteunen van wat Afrikaanse landen zelf politiek proberen op te lossen. Ik ben het eens met iedereen die zegt dat dit nog niet altijd even goed gaat. Maar de houding in de trant van «ga maar even opzij, wij doen het wel even» is verleden tijd. Men moet er niet meer op rekenen dat Nederland iedereen opzijzet en zegt: wij gaan het nu eens even voor u oplossen. Ik hoop dat de Kamerleden begrijpen wat ik bedoel. We zullen daarin dus ambitie met snuggerheid en bescheidenheid moeten combineren. We weten immers dat voor de oplossing van de problemen in de regio de Afrikanen zelf de grootste verantwoordelijkheid willen en moeten dragen.

Vele Kamerleden hebben opmerkingen gemaakt over de zorgelijke situatie in de grensgebieden, de bombardementen en de onmogelijkheid van humanitaire hulp. Ik deel die zorg; dat is ook een heel groot probleem. We zullen inderdaad moeten proberen om via de Afrikaanse Unie en andere Afrikaanse instrumenten steeds maar weer betere toegang tot die gebieden tot stand te brengen. Daar moet ook capaciteit voor zijn. Op dit moment heb ik niet de indruk dat het daar heel erg aan schort, maar misschien moet de internationale druk worden verhoogd. Misschien moeten we daarin wel een rol gaan spelen. Nog steeds heerst bij verschillende partijen in dit conflict het gevoel dat zij met militaire middelen het conflict meer hun kant op kunnen laten komen, althans de uiteindelijke regeling gunstiger kunnen laten zijn. Volgens mij speelt dat een rol op de achtergrond bij de bombardementen. Er wordt als volgt geredeneerd: als ik dit doe, kom ik er in de einduitkomst nog beter van af dan nu. Onze taak moet zijn om die illusie weg te nemen. Het moet duidelijk zijn dat het laten voortduren van de conflicten het vinden van oplossingen juist steeds moeilijker en de positie voor de een of de andere partij niet beter maakt.

Mevrouw Bonis zegt terecht dat aan die situatie in Sudan een religieuze component kleeft. Het is daarom ook belangrijk om in de gaten te hebben dat in die ontwikkelingen de rol van de Arabische wereld steeds groter wordt. Wij zullen dus in onze contacten met de Arabische wereld moeten proberen om daar een positieve invloed op uit te oefenen. Gisteren bijvoorbeeld heb ik in Marrakech met mijn collega uit Qatar een gesprek gehad en een aantal dingen doorgenomen, waaronder dit punt. Ik heb hem gevraagd om ons op de hoogte te houden. Kunnen wij niet vaker met elkaar praten om te bezien hoe wij de inspanningen kunnen versterken om stabiliteit in dat gebied dichterbij te brengen? Ook in die zin wordt het speelveld groter en ingewikkelder, maar eerlijk gezegd ook boeiender. Het biedt namelijk nieuwe mogelijkheden om op Sudan zelf wellicht een positieve invloed uit te oefenen.

Minister Timmermans: Ik vind het moeilijk te beoordelen of die ontwikkeling de goede of verkeerde kant opgaat. Het kan beide kanten opgaan. Dat is misschien niet het antwoord dat de heer Ten Broeke van mij verwacht. Dat het volatiel is en ook verkeerd zou kunnen gaan, ben ik met de heer Ten Broeke eens. Maar juist ook omdat het goed zou kunnen gaan, vind ik dat wij nu onze diplomatieke inspanningen moeten verhogen. Gisteren viel mij op dat er een breed gedeelde zorg leeft, ook bij andere Arabische landen, over het gebrek aan een scheiding tussen kerk en staat in een aantal landen en over de ontwikkeling daarvan. Dat is niet alleen een Europese zorg. Die zorg werd gisteren ook door een aantal Arabische landen tegen mij geuit. We moeten dus de kansen aangrijpen om dit tegen te gaan.

Terreurorganisaties, Al Qaida voorop, proberen de onrust in het hele gebied van de Atlantische Oceaan tot aan de Golf te gebruiken om het gebied te destabiliseren, hun invloed te vergroten en om geweld te brengen. Daarom is er gedoe van Mali tot en met Sudan. Dat speelt overal een rol; laten we daar niet naïef over zijn. Daar heeft de heer Ten Broeke volkomen gelijk in, maar juist daarom moeten we de krachten die dat willen voorkomen, helpen om een oplossing te brengen. Het enige antwoord op die uitdaging is meer stabiliteit en minder geweld, beter toegankelijke humanitaire hulp, uitzicht op versterking van staatsstructuren, kortom: al die dingen waar we ook in Sudan en Zuid-Sudan op inzetten. De minister voor OS zal daar dieper op ingaan.

Minister Timmermans: Ik zal eerst de vraag van de heer Voordewind beantwoorden omdat die bij de inleiding past. Dit moet ook worden gezien in de bredere context van het hele gebied. Ik denk dat men ook in Iran langzamerhand in de gaten krijgt dat het regime van Assad in Syrië zijn langste tijd heeft gehad. Dus worden alle kaarten ten aanzien van de invloed van de landen in dit gebied opnieuw geschud. In dat licht is het logisch dat landen proberen om elders weer vastere grond onder de voeten te krijgen. Dat doen alle landen in het gebied. Dat heeft te maken met de verschuivende onderliggende verhoudingen tussen soennieten, sjiieten en allerlei andere groepen in dit heel brede gebied. Ik vermoed dat Iran mede daarom probeert vastere grond onder de voeten te krijgen. Verder zullen er allerlei logistieke overwegingen een rol spelen, zoals zeeroutes en transport. Dat verhoogt ook weer de urgentie van het eerdere door mij gemaakte punt dat wij ervoor moeten zorgen dat die landen sneller stabiel worden en een stevigere rechtsstaat krijgen, en dat wij inzetten op versterking van de politie et cetera. Al die zaken zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, omdat wij moeten voorkomen dat dit het nieuwe strijdtoneel wordt van allerlei regionale machten die proberen hun positie ten koste van de landen zelf in de regio te versterken.

Ik duik nu in de concrete vragen. Hoe staat het met het EU-aanbod voor steun aan de uitvoering van de akkoorden? De EU steunt het monitoringmechanisme van UNISFA. Dit is de zoveelste afkorting in dit dossier. Ik heb van mijn medewerkers een heel lange lijst met afkortingen gekregen die je moet kennen als je met dit onderwerp bezig bent. Ik dacht in de EU heel wat gewend te zijn, maar dit is weer een nieuwe uitdaging.

Minister Timmermans: Dat mag!

De EU heeft inmiddels aangeboden om de expertise te leveren voor de uitvoering van het olieakkoord en voor de afbakening van de grens tussen Sudan en Zuid-Sudan. Een van de redenen voor het feit dat het geweld voortdurend oplaait, is dat er geen duidelijkheid is over de ligging van de grens. De Commissie van de Afrikaanse Unie ontwikkelt een matrix voor ondersteuning en uitvoering van de verschillende elementen. Ik zei al dat Afrika hierbij «in the lead» is. De Afrikaanse Unie is bezig met die matrix. De EU wil dat graag ondersteunen maar wacht ook op een signaal van de Afrikaanse Unie dat het zover is. De Speciaal Vertegenwoordiger van de EU, die er dus wel is, is in gesprek met de Commissie van de Afrikaanse Unie om er concreet vorm aan te geven. Ik ben de komende dagen in Brussel voor de Europese Raad. Ik zal in de marge daarvan proberen de Speciaal Vertegenwoordiger voor Sudan te spreken. Ik zal eens kijken of hij in Brussel is, maar misschien is hij in de regio. Iemand in de zaal schudt dat hij er deze week niet is. Hij is er volgende week weer, maar dan ben ik er niet. We bekijken of we op de heel korte termijn een gesprek kunnen regelen.

Minister Timmermans: Mevrouw Bonis heeft helemaal gelijk. Dat is ook het aanbod van de Europese Unie. Daar is nog niet op ingegaan. Zelfs hoogontwikkelde landen als Nederland en Duitsland kunnen het soms niet eens worden over de precieze afbakening van landsgrenzen. Wat verwacht je dan in zo'n regio, met twee nieuwe landen, in zeer dunbevolkte, soms ook nogal onherbergzame gebieden? Die expertise is dus aangeboden, maar de Afrikaanse Unie is nog met haar matrix bezig. Misschien is het echter goed om daar nog even meer nadruk op te leggen.

De opbouw van rechtsstaat en politie is een topprioriteit bij UNMISS. Wij zien ook dat dit vraagt om een verandering van de mindset, zeker in Zuid-Sudan, omdat men uit een rebellensituatie komt. Het vergt nogal wat van iemand om van een gewapende rebel politieman te worden. Dat is een hele transformatie. Daarbij is tot nu toe heel veel ingezet op training. De Speciaal Vertegenwoordiger van de secretaris-generaal van de VN geeft aan dat er meer «mentoring and learning by doing» nodig is. Er moet meer training on the job plaatsvinden. Men moet met politiemensen mee de straat op. Dat doet mij overigens denken aan een andere regio.

Minister Timmermans: Men moet dus meer met politiemensen de straat opgaan. Men moet meer laten zien hoe het daadwerkelijk gebeurt. Nederland zet daar ook zwaar op in. Training on the job wordt ook verwelkomd door zowel de Zuid-Sudanese politie als UNPOL. Dat is dus een goede inzet. We hebben daar achttien mensen zitten en dat is relatief veel in vergelijking met andere landen. Aardig om te melden is dat het zeer gewaardeerd wordt, met name de voorbeeldrol van vrouwelijke agenten in dat werk. Dat past in onze agenda om de rechten van vrouwen meer aandacht te geven.

Ook is gevraagd of het wapenembargo voor Darfur voor heel Sudan zou kunnen gaan gelden. Dat wapenembargo voor Darfur is in 2004 ingesteld en het gaat daarbij om VN-Veiligheidsraadsresolutie 1561. I am also learning on the job, zal ik maar zeggen. In 2005 is dat embargo uitgebreid van non-gouvernementele groepen naar alle partijen in het conflict, inclusief de Sudanese regering. Daarmee is het dus geldig voor heel Sudan. In het raadsbesluit van de EU is dat overgenomen voor Sudan en Zuid-Sudan, maar er gaan natuurlijk nog veel wapens die kant op; laten we daar geen al te grote illusies over hebben.

Minister Timmermans: Ik wil dat zeker onderzoeken. Dat vind ik een goede suggestie. Mijn antwoord is dus: ja. Ik zal bekijken in hoeverre we daar nog iets meer in kunnen bereiken.

Door de heren Van Ojik en Ten Broeke zijn ook vragen gesteld over de heikoptercapaciteit van UNMISS. Tot voor kort was dat tekort aan militaire helikopters een probleem. Op dit moment wordt daar in ieder geval tijdelijk in voorzien door Rwanda. Daarmee heeft UNMISS de beschikking over negentien civiele helikopters, acht vliegtuigen en zes militaire helikopters. Er is ons niet gevraagd om capaciteit te leveren. Wij hebben op dit moment, zo wordt mij van de kant van Defensie verzekerd, ook niet de beschikking over helikopters die wij zouden kunnen inzetten. Als de heer Ten Broeke daar in een debat elders in dit huis een ander antwoord op krijgt, ben ik daar heel nieuwsgierig naar.

Minister Timmermans: Er is een vraag gesteld over de onderhandelingen over de geschillen over Abyei, andere betwiste grensgebieden en de rol van Nederland daarbij. Ik heb al geprobeerd om aan te geven wat onze rol zou kunnen zijn. Het eind september gesloten samenwerkingsakkoord is niet volledig. Dat is een van de problemen die de huidige spanningen veroorzaken. Vanaf 24 oktober wilde men nog zes weken onderhandelen en toen kwam er een voorstel van de Afrikaanse Unie om het voorstel van 21 september bindend te maken, inclusief een referendum in oktober 2013. Er hebben echter geen onderhandelingen meer plaatsgevonden. Wij weten op dit moment niet hoe het verder moet, maar de Afrikaanse Unie heeft op dit punt de leiding. Volgens mij komt de Vredes- en Veiligheidsraad van de Afrikaanse Unie morgen bij elkaar om de situatie opnieuw te bespreken. Ik denk dat het belangrijkste is dat wij ons inzetten via de EU en de Speciaal Vertegenwoordiger, die daar morgen bij zal zijn. Misschien kan ik daarna even met hem bellen of hij daar iets over te melden heeft.

Dan nog een opmerking over de mensenrechten in Sudan. Minister Ploumen zal ingaan op de financiering van Radio Dabanga. Wij zullen de mensenrechtensituatie zeer nauwkeurig volgen. Er is een tendens om journalisten en mensenrechtenverdedigers aan te pakken. Ik heb daar overigens niet alleen in die regio grote problemen mee. Dit gebeurt ook in het oosten van ons eigen continent steeds vaker. Ik heb daar bij de Ministeriële Raad van de OVSE vorige week een belangrijk punt van gemaakt. Ik vind dat Nederland op dit punt een voortrekkersrol moet spelen. Mensenrechtenverdedigers staan in dit gebied en elders verschrikkelijk onder druk. Met allerlei methoden worden zij geïntimideerd, vervolgd en weggezet als «buitenlandse agenten». Dat gebeurt «hier» ook. Nederland moet er eer in leggen om daar voortdurend voor op te komen en aandacht daarvoor te vragen.

Ik zoek even op waar ik mijn aantekeningen over Darfur heb gelaten. O kijk, hulp is altijd dichtbij.

Minister Ploumen: Voorzitter. Allereerst dank ik de commissieleden voor het engagement dat spreekt uit hun vragen. Ook tegen degenen die ik nog niet heb ontmoet, zeg ik dat ik erg uitkijk naar de samenwerking. Dit eerste AO stelt mij op geen enkele wijze teleur. Ik dank de woordvoerders dus nogmaals voor hun engagement.

De werkelijkheid achter de afkortingen die wij allemaal zo nodig hebben, wordt het best weergegeven door een fotoreportage van een Amerikaanse fotojournaliste, Shannon Jensen, die in beeld heeft gebracht wat de mensen die uit de Blue Nile moesten vluchten, aan hun voeten hadden. Dat leverde een fotoreportage op van 100 foto's van slippertjes of schoenen. Niemand had dezelfde twee schoenen aan zijn voeten; soms een slippertje en een schoen, soms een half slippertje en soms maar één schoen. Die beelden laten overduidelijk zien hoe snel en hoe verschrikkelijk de blijdschap over de onafhankelijkheid van Sudan is verkruimeld.

In aansluiting op wat collega Timmermans daarover heeft gezegd, denk ik dat onze inzet voor Sudan en Zuid-Sudan een extra impuls mag krijgen, met name op het punt van onze diplomatieke en humanitaire inzet. Collega Timmermans heeft daar al een aantal dingen over gezegd. Ook bij mij zal die intensivering te zien zijn. Ik merk daarbij nog maar eens nadrukkelijk op dat dit altijd complementair zal zijn aan wat in andere fora wordt gedaan. Het gaat dus zeer zeker niet om «witneuzerige» wijsheid, maar om samenspraak met de betrokkenen uit het land zelf en uit de regio.

Ik ga eerst in op de corruptieproblematiek. Vervolgens ga ik graag in op de humanitaire noden, wat wij op dat punt doen, hoe dat zich verhoudt tot wat anderen doen en met wie wij samenwerken. Dan volgt de problematiek inzake de positie van vrouwen in Zuid-Sudan maar ook in Sudan. Over jongeren heeft de heer Van Ojik een aantal vragen gesteld. Tot slot zal ik in het bredere kader van mensenrechten en vrijheid van meningsuiting ingaan op wat wij doen voor een aantal radiostations in Zuid-Sudan.

Ik parafraseer de opmerking van de heer Van Ojik over de corruptie: de problemen op het punt van corruptie zijn natuurlijk tegelijkertijd de rechtvaardiging van onze inzet voor het versterken van de rechtsorde en alle instituties in Zuid-Sudan. Volgens mij zijn er weinig landen waar de instituties zo weinig voldragen zijn als in Zuid-Sudan. Dat geldt ook voor de financiële managementsystemen. De brief van president Kiir, die in mei van dit jaar uitlekte, was daar natuurlijk het beste bewijs van: 4 miljard dollar is niet terug te vinden in de boeken. Dat is een accurate beschrijving van wat er is gebeurd. De niet verantwoorde overheidsuitgaven zijn wellicht niet meteen te kwalificeren als «corruptie». Dat voer ik niet aan als enige vorm van verontschuldiging, maar wel als een beschrijving van de situatie. Die uitgaven zijn niet terug te vinden in de boeken. De kans is natuurlijk groot dat dat geld verdwenen is in zakken waar het niet thuishoort. Dat is een ernstige kwestie. Vanwege het volstrekt ontbreken van een huishoudboekje in de afgelopen jaren is niet duidelijk welk eventueel deel van de Nederlandse inzet daarbij hoort.

Het enige positieve punt is dat Zuid-Sudan zelf de Wereldbank heeft gevraagd om nader te onderzoeken waar die geldstromen gebleven zijn. Ik houd de Kamer heel graag op de hoogte van de uitkomsten van dat onderzoek, want de vragen daarover zijn vanzelfsprekend ook de onze. Er dient overigens ook gezegd te worden dat er hard wordt gewerkt aan de opbouw van het ministerie van Financiën. Ook door onafhankelijke waarnemers is geconstateerd dat de Rekenkamer nu functioneert, misschien zelfs beter dan men op grond van de algemene toestand van het overheidsapparaat zou verwachten. Er wordt dus stap voor stap vooruitgang geboekt en wij houden de situatie daar absoluut zeer scherp in het oog. Wij zijn niet de enigen die dat doen; ook de secretaris-generaal van de VN doet dit en het IMF voert nu very preliminary besprekingen met de overheid van Zuid-Sudan over kredietverlening en een hervormingspakket. Die besprekingen zijn echt very preliminary, maar hebben natuurlijk wel een positief effect op het terugdringen van de corruptie.

Nederland doet een paar specifieke dingen. Wij dragen hieraan bij via het Capacity Building Trust Fund. Wij ondersteunen de vrije media, die op dit punt natuurlijk ook een rol hebben, want de accountability geldt misschien eerst ten opzichte van de burgers van Zuid-Sudan en dan ten opzichte van de internationale gemeenschap. Voor de duidelijkheid: er gaat geen OS-geld direct naar de Zuid-Sudanese regering. Dat is bekend, maar ik hecht eraan om dat hier te zeggen. Wij monitoren de situatie dus zorgvuldig en als daar aanleiding toe is, informeer ik de Kamer daar heel graag over.

Vanzelfsprekend geeft de humanitaire situatie alle aanleiding voor humanitaire hulp. Dat blijkt ook uit het recent verschenen rapport van Amnesty International en Human Rights Watch. Wij ondersteunen hun aanbevelingen en wij zullen die niet alleen inbrengen in onze eigen bilaterale inspanningen, maar zeker ook in Brussel als daar iemand is om die inzet in ontvangst te nemen, maar daar hebben we alle vertrouwen in.

Op het punt van de humanitaire situatie doen wij twee dingen. Ten eerste is er onze financiële inbreng, die wij nadrukkelijk coördineren met het OCHA. Wij verhouden ons ook, zoals collega Timmermans al zei, tot de nieuwe partners en de nieuwe donoren, waaronder Qatar, maar zeker ook Turkije en de Afrikaanse Unie. De humanitaire toegang hebben wij niet alleen recent maar in het hele afgelopen jaar bepleit op internationale bijeenkomsten en op het ministeriële Consultative Forum in New York.

De omvang van de bijdrage aan Zuid-Sudan was het afgelopen jaar 14 miljoen euro. Er is sprake van een intensivering van 10 miljoen euro, een extra bijdrage van 2 miljoen euro aan het Common Humanitarian Fund en een overheveling van 8 miljoen euro van de wederopbouwfondsen naar humanitaire fondsen. Nogmaals: de afstemming is in handen van het OCHA en wij verhouden ons daar zeer toe, ook in Europees verband.

Met betrekking tot de positie van vrouwen ga ik eerst in op de situatie in Zuid-Sudan, waar wij bilaterale betrekkingen mee onderhouden; zoals bekend worden de OS-inspanningen in Sudan afgebouwd. Het Nederlandse actieplan is gebaseerd op resolutie 1325. Die kennen we «by heart»; daar hebben we geen «learning by doing» voor nodig. We zetten in op versterking van Zuid-Sudanese vrouwenorganisaties. Dat doen we via een contract met ICCO, een van de Nederlandse medefinancieringsorganisaties die nauw samenwerken met lokale partners. We zijn natuurlijk ook lid van het Joint Donor Team (JDT), dat het ministerie van Gender in Zuid-Sudan steunt bij het opstellen en uitvoeren van een eigen actieplan op basis van resolutie 1325. Ook in onze programma's in de andere sectoren, water en voedselzekerheid, staat de positie van vrouwen natuurlijk centraal.

Mevrouw Bonis stelde een vraag over onze inzet op dit terrein in Sudan. Het feit dat wij onze OS-inspanningen in Sudan afbouwen, wil niet zeggen dat wij de vrouwen in Sudan in de steek laten en de vrouwenrechten een beetje aan anderen overlaten. Onze inzet zal specifiek lopen langs de lijn van de internationale gemeenschap via UN Women, waaraan wij een bijdrage geven, maar ik zeg toe dat ik daar nog preciezer naar zal kijken. Hierbij geldt voor mij immers datgene wat ook minister Timmermans op enkele punten heeft aangegeven: we zijn net aangetreden en willen daar nog even heel precies naar kijken. Daar informeer ik de Kamer dus graag over.

Minister Ploumen: Ik zeg mevrouw Bonis graag toe dat wij daar in de brief op zullen ingaan. Daarmee is de vraag wel afgedaan, maar de kwestie niet.

Niet alleen in Zuid-Sudan en in Sudan is ongeveer de helft van de bevolking jonger dan 18 jaar of 15 jaar; ook in Mali is dat het geval. We hebben dit in grotere delen van de regio gezien. Daar plegen wij ook een extra inzet op. De eerste aanvliegroute is de inzet voor het creëren van werkgelegenheid voor jongeren, met name binnen onze inzet op het terrein van voedselzekerheid in de landbouwsector. In Zuid-Sudan is ook de re-integratie van oud-strijders aan de orde. Daarbij gaat het om jongeren die de afgelopen jaren, het afgelopen decennium, betrokken zijn geraakt bij rebellengroepen en dergelijke in de regio. Ook voor hen is het natuurlijk van belang dat er economische alternatieven worden geboden. Dat gaat met horten en stoten en is niet heel gemakkelijk, maar dit heeft nadrukkelijk onze aandacht bij die inzet.

Minister Ploumen: Mijn informatie is dat dit inderdaad gebeurt in het kader van UNMISS, maar als u daar nadere informatie over wilt krijgen, zeg ik graag toe dat wij die informatie zullen opnemen in die brief. Nogmaals: dat wordt wel gedaan, maar ik kan mij voorstellen dat het goed is om de details nog even op een rijtje te zetten.

Collega Timmermans en mevrouw Bonis hebben al iets gezegd over het belang van onze inzet op mensenrechten en de vrijheid van meningsuiting. Tegen de heer Ten Broeke zeg ik dat ik in een heel pril stadium en voordat ik een andere opdracht in het algemeen belang aanvaardde, betrokken was bij de oprichting van wat toen Radio Darfur was. Mijn informatie is dat dit initiatief uiteindelijk onder andere tot Radio Dabanga en Radio Tamazuj heeft geleid. Nederland draagt daar financieel aan bij. Die bijdrage is veilig gesteld tot aan de zomer van 2013. Ik zeg graag toe dat wij daarna zoeken naar alternatieve financieringsbronnen. Collega Timmermans zei al iets over de Wereldomroep. Ook ik vind dat de onafhankelijke radiostations een ongelooflijk belangrijke rol in de regio spelen, ook omdat radio natuurlijk een van de media is die daar voor de bevolking breed toegankelijk zijn. We kennen allemaal de beelden van mensen met een transistortje aan hun oor. Daar heeft de opkomst van de nieuwe media in andere delen van de wereld nog niet heel veel aan afgedaan. Daar zetten wij dus graag op in. Wij dragen overigens ook op andere manieren bij aan de vrijheid van meningsuiting in de regio, bijvoorbeeld via het project Justice Africa. Dit zeg ik ter aanvulling op wat collega Timmermans daarover heeft gezegd. Kortom: de onderwerpen waaraan aandacht is besteed in de vragen, hebben ook onze aandacht in de inzet. Ik steun de aanmoediging van de regering om zowel in Sudan als in Zuid-Sudan de betrekkingen te intensiveren. Ik kom daar in een brief graag nader op terug.

Minister Ploumen: Ik ga eerst nader in op de onveilige situatie in de vluchtelingenkampen. De UNHCR heeft een locatie aangewezen voor een nieuw kamp, verder van de grens. Als ik het goed heb begrepen, is er ook een intensieve dialoog gaande tussen de UNHCR en de formele en informele leiders van de mensen in de vluchtelingenkampen over de precieze locatie van dat kamp. Ik kan mij herinneren dat het niet eenvoudig is om daarover tot overeenstemming te komen, maar het doel is wel om binnen afzienbare termijn een nieuwe locatie te vinden en daar zowel de vluchtelingen uit Yida als de nieuw aangekomen mensen te huisvesten.

De positie van de VN is dat de Zuid-Sudanese autoriteiten zelf de verantwoordelijkheid dragen voor de bewaking van het civiele karakter van het Yida-kamp. Onze ambassade in Juba spreekt de Zuid-Sudanese autoriteiten daar ook met enige regelmaat en consequent op aan. Er is recent een bezoek geweest aan het kamp, waaraan onze ambassade samen met EU-partners heeft deelgenomen. Laten we dus zeggen dat dat proces in progress is.

Op het punt van de andere donoren noemde de heer Voordewind specifiek Qatar en de andere nieuwe donoren. Daar hoort Turkije nadrukkelijk bij. Minister Timmermans maakte al gewag van het feit dat hij gisteren in de marge van de bijeenkomst in Marrakech niet alleen over een humanitaire inzet maar ook over een diplomatieke inzet heeft gesproken. De berichten die mij bereiken, geven aan dat die donoren zich met een significant engagement positioneren, maar er zijn nog wel afstemmingsproblemen: net zoals het UNOCHA van Denemarken, Noorwegen en Nederland geen alleingang wil, wil het dat ook niet van Turkije, Qatar en de andere donoren. De gesprekken daarover zijn gestart en gaan voort, maar de afstemming verloopt vooralsnog moeizaam. Ook aan dit punt blijven wij nadrukkelijk aandacht besteden.

De voorzitter: We zijn gekomen aan het eind van dit overleg. Niet voor niets leven er over dit conflict, dat toch wel een klein beetje vergeten lijkt, veel vragen. Ik lees de toezeggingen voor. Als daar vragen over zijn, interrumpeer mij dan gerust.

De ministers, minister Timmermans voorop, zullen de Kamer in een brief informeren over de situatie in Darfur.

De minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking zal de Kamer informeren over de uitkomst van het onderzoek van de Wereldbank over de in Zuid-Sudan verdwenen hulpgelden, dus over de 4 miljard.

De minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking zal de Kamer informeren over de inzet van OS-middelen voor vrouwen in conflictgebieden in Sudan en Zuid-Sudan. Die brief zal ook nadere informatie bevatten over de inzet voor jongeren door UNMISS.

Van beide ministers zal er, hopelijk voor de zomer, enige informatie komen over de radiostations. Beide ministers hebben daar warme woorden over gesproken.

De Kamer zal tijdig worden geïnformeerd over de voortgang van schuldverlichting voor Sudan als die aan bod komt. Sowieso wordt er geen enkele schuldverlichting geboden voordat de Kamer daarvan op de hoogte wordt gesteld.

Ik dank de ministers en hun medewerkers.