Nr. 359 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Economische Zaken, Landbouw en Innovatie1 en de vaste commissie voor Europese Zaken2 hebben op 7 februari 2012 overleg gevoerd met viceminister-president, minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie over:

• – de brief van de minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie d.d. 26 januari 2012 met de geannoteerde agenda van de Energieraad op 14 februari 2012 (21 501-33, nr. 358);

• – de brief van de minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie d.d. 2 december 2011 ter aanbieding van het verslag van de Energieraad van 24 november 2011 (21 501-33, nr. 350);

• – de brief van de staatssecretaris van Buitenlandse Zaken d.d. 5 december 2011 over het fiche Verordening betreffende veiligheid offshore olie en gas (22 112, nr. 1281);

• – de brief van de staatssecretaris van Buitenlandse Zaken d.d. 23 december 2011 over het fiche Verordening EU ondersteuning van ontmanteling van nucleaire installaties in Bulgarije, Litouwen en Slowakije (22 112, nr. 1307);

• – de brief van de staatssecretaris van Buitenlandse Zaken d.d. 23 december 2011 over het fiche Mededeling «stresstests» van kerncentrales in de Europese Unie (22 112, nr. 1308);

• – het EU-voorstel d.d. 22 december 2011: Groenboek Innovatieve Verlichtingstechnologie COM(2011)889 (2011Z27329);

• – de brief van de minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie d.d. 27 januari 2012 houdende de conceptreactie op het Groenboek «De toekomst verlichten, de verspreiding van innovatieve verlichtingstechnologie versnellen» (COM(2011) 889 definitief) (min ELI) (22 112, nr. 1356);

• – het EU-voorstel d.d. 10 januari 2012 houdende het Stappenplan Energie 2 050 COM (2011) 885 (2012Z00188);

• – de brief van de staatssecretaris van Buitenlandse Zaken d.d. 3 februari 2012 over het fiche Mededeling EU Energie Routekaart 2050 (22 112, nr. 1359).

Van dit overleg brengen de commissies bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: Van Vliet

Griffier: Blacquiere

De voorzitter: Goedemiddag. Ik heet u allen welkom. We gaan praten over de Energieraad van 14 februari. Wij zullen zien met welke bloemen wij de minister op Valentijnsdag op pad kunnen sturen. Ik meld even dat mevrouw Van Veldhoven van D66 zich netjes heeft afgemeld. Zij was gaarne aanwezig geweest bij dit AO, dat zij vermeld voor het verslag.

Wij hebben tot 19 uur de tijd, dan moet uw voorzitter naar een plenair debat. Ik stel voor dat wij een spreektijd hanteren van vijf minuten per fractie en dat wij ons beperken tot twee interrupties. Mocht ik namens de PVV-fractie enige dingen willen zeggen, dan draag ik de voorzittershamer graag over aan de heer Samsom.

Het woord is aan mevrouw Van der Werf.

Mevrouw Van der Werf (CDA): Voorzitter. Ik begin met een urgente kwestie, de gasvoorziening in Europa. Die staat niet op de agenda, maar ik wil de minister vragen om dat thema in Europa aan te kaarten, zeker gezien de bewegingen van Rusland op dit punt. Zoals het CDA heeft begrepen, is Rusland tot de laagste grens gegaan waartoe het contractueel verplicht is in zijn leveringen aan West-Europa. Dat hoeft op dit moment geen probleem te zijn, maar het kan wel een probleem worden als de kou lang aanhoudt. Ik wil daar niet op speculeren. In deze hele discussie speelt echter wel mee dat we natuurlijk zien dat onze afhankelijkheid van het Russische gas door Rusland ook politiek ingezet kan worden. Wat Rusland daar wellicht mee beoogt, is een uitbreiding van de infrastructuur. Ik vat in een paar zinnen samen wat de afgelopen dagen tot ons is gekomen uit de pers en uit achtergrondgesprekken.

Rusland ziet graag een verdere uitbreiding van de infrastructuur. Het wijt daar namelijk de huidige problemen aan. Het zegt ook dat dit niet was gebeurd als het anders was gelopen met Nord Stream. Ik ben benieuwd wat dat betekent. In elk geval is duidelijk dat Europa hier wel een antwoord op zal moeten formuleren. Dat antwoord kan niet alleen vanuit Nederland komen. Europa zal er gezamenlijk in moeten optrekken, om op de lange termijn een antwoord te geven aan Rusland. Ik vraag me af hoe Nederland zich daarin opstelt. Ik wil er bij de minister op aandringen dat hij in Europa alvast een voorschot neemt op de vraag hoe hiermee moet worden omgegaan. Ik heb concreet de volgende vragen. Zijn wij te afhankelijk van het Russische gas? Kan dat feit gebruikt worden als pressiemiddel voor andere zaken, waaronder uitbreiding van en investeringen in infrastructuur? Hebben wij een ander pressiemiddel om Rusland te bewegen tot het voldoen aan de contractuele verplichtingen? Welke rol ziet Nederland er voor zichzelf in om op Europees niveau te bewerkstelligen dat er een goed antwoord en een goede strategie komt tegenover de steeds wisselende opstelling van Rusland ten aanzien van onze gasvoorziening?

Dan ga ik naar het level playing field in Europa en de transporttarieven. Het CDA is verbijsterd. Nederlandse bedrijven gaan op dit moment failliet door het ontbreken van een level playing field in Europa. Zo is onlangs in Zeeland Zalco ten onder gegaan, mede omdat concurrenten net over de grens werden vrijgesteld van transporttarieven, die zij normaal wel moeten betalen voor hun energie. Zalco is een grootverbruiker. Deze maatregel heeft het bedrijf extra hard geraakt. 600 mensen staan op straat. Zalco is natuurlijk niet het enige bedrijf. Er komen ook andere bedrijven in de gevarenzone als het level playing field op deze wijze verstoord wordt. De CDA-fractie maakt zich zorgen over het verslechteren van de concurrentiepositie. Andere lidstaten – ik noem Duitsland – stellen hun industrie vrij van transporttarieven of compenseren bedrijven voor indirecte kosten, waar Nederland dat niet doet. Kan de minister aangeven wat op dit punt de stand van zaken is en wat de Nederlandse inzet is in Brussel? Is hij van plan dit aan te kaarten tijdens de Energieraad? Het zal duidelijk zijn dat wij daarop aandringen. De CDA-fractie is van mening dat landen hierover in het vervolg niet zomaar alleen kunnen beslissen. Is het mogelijk om in afwachting van permanente maatregelen een regeling in te stellen dat landen een dergelijke actie eerst Europees aankaarten?

Ten aanzien van de besparingsverplichting voor energiebedrijven zijn wij blij dat een aantal maatregelen niet meer bindend is verklaard. Wij vinden de verplichting voor energiebedrijven om 1,5% energiebesparing bij de energiegebruikers te realiseren, nu te onduidelijk. Die prikkel ligt verkeerd. Kan de minister aangeven welke alternatieve maatregelen de richtlijn nu gaat toestaan en hoe zeker dat is? Wat het wkk-gedeelte van de richtlijn betreft, vinden wij het goed dat de landen niet voor verplichtingen komen te staan. Aan de andere kant heeft het CDA echter toch het idee dat deze vorm van efficiëntie te veel wegglijdt in Nederland. Bij het geplande AO over Energie zal ik hierop terugkomen. Op dit punt zijn wij dus eigenlijk het minst blij. We kunnen ons voorstellen dat een Europees compromis neerkomt op ten minste toestaan dat restwarmtebenutting meetelt als besparing. Hoe kijkt de minister daartegen aan?

Mijn laatste punt betreft de criteria voor biomassa. Dan weet de minister wel wat ik bedoel.

De heer Samsom (PvdA): Voorzitter. De minister zou naar de Europese Raad kunnen gaan met een keurige agenda in zijn hand, en die dan punt voor punt consciëntieus langslopen – zoals ik dat van hem ken – en de Nederlandse inbreng leveren. Hij kan het echter ook anders doen. Hij kan aan het begin van de vergadering, althans op het moment dat hij het woord krijgt, dat is meestal niet als eerste, maar toch ergens aan het begin, een andere opdracht voorhouden aan de collega's, namelijk de opdracht om Europa weer een beetje hoop en optimisme terug te geven. Waar zijn collega-regeringsleiders er feilloos in slagen om na iedere Europese top 400 miljoen Europeanen nog chagrijniger over Europa te maken dan ze al waren, is het de taak, maar ook de kans van deze minister en zijn Europese collega's om een project in Europa van de grond te tillen waar we wat aan hebben en waar mensen ook iets bij voelen: het veiligstellen van de energievoorziening van de toekomst, waar onze welvaart in de toekomst voor de volle 100% aan hangt.

Natuurlijk komen dan onderwerpen langs zoals infrastructuur, gaswinning en Europese dan wel Russische gasleveranties. Misschien mogen we het echter in groter perspectief zien, omdat het ook groter is. De opdracht voor Europa is niets meer en niets minder dan in 30 jaar tijd een volledig andere energievoorziening uit de grond te stampen dan waar we vandaag de dag voor de volle 100% verantwoordelijk voor zijn, althans minus de inmiddels 11% duurzame energie die we voor elkaar hebben gebokst in de afgelopen 40 jaar. Het tempo moet omhoog. De inspanningen moeten groter. Dat kost natuurlijk geld, maar het levert ook iets op. Kijkt u eens naar bijvoorbeeld de werkloosheidscijfers die zich op dit moment in Europa voordoen. In Spanje is 45% van de jeugd werkloos, terwijl Spanje geweldige mogelijkheden heeft voor zonne-energie. In Italië is 30% van de jeugd werkloos, terwijl Italië een enorm potentieel heeft voor duurzame energie, dat nog niet is aangeboord. Daar ligt het Europese project waar Nederland het voortouw in zou kunnen nemen.

Als de minister die aanvliegroute neemt en dan naar zijn eigen geannoteerde agenda kijkt, waar zo ongeveer de inzet van Nederland in staat, dan wringt dat. Dan valt de terughoudendheid op en – laat ik het woord nog maar een keer noemen: het chagrijn – waarmee Nederland de Europese pogingen benadert om dat project van de grond te tillen. Die pogingen zijn inderdaad bijna allemaal onbeholpen, maar toch. Nederland is niet constructief. Ik hoef maar een paar voorbeelden te noemen en dan weet de minister genoeg. Ik begin bij de infrastructuur. De CDA-collega wees al op het level playing field dat nodig is. Dat is te organiseren, als wij van een superhoogspanningsnetwerk of van een hogedruknetwerk voor gas een gezamenlijke Europese verantwoordelijkheid maken en een gezamenlijk Europees project. Dan moet er echter niet in de geannoteerde agenda als bijdrage van Nederland aan de discussie staan dat landen daar naar de mening van Nederland vooral zelf over gaan en dat er vanuit Europa maar in zeer beperkte mate, als het echt niet anders kan, een zeer beperkt budget ... U kent die zinnen allemaal wel. Dat type inbreng past niet bij de opdracht die Europa heeft en die Europa ook zou moeten waarmaken.

De heer Samsom (PvdA): Ik ben afgedwaald van de wat abstractere invalshoek naar de concrete agenda. Ik had de infrastructuur al gehad. Ik zou zo graag willen dat de minister, in lijn met de invalshoek die ik in het begin koos, in Europa een totaal andere inbreng zou kiezen dan wat nu in zijn geannoteerde agenda staat. Ik zou willen dat hij zegt: de infrastructuur gaan wij gezamenlijk aanpakken; wat hebt u van ons nodig, Europese Commissie, om die gezamenlijkheid zo snel mogelijk te realiseren?

Precies in het verlengde daarvan ligt de energiebesparing. De enige duurzame energievoorziening is een efficiënte energievoorziening, want anders krijg je al die kilowatturen niet eens duurzaam geproduceerd. Je zult een efficiënte energievoorziening moeten creëren. Ook daarbij is de inbreng van de minister, op onderdelen bekeken, niet constructief en een tikje chagrijnig. «Laten we dat nu maar niet doen» en «dat gedoe met al die regels hier en daar». Nee, dit is een gezamenlijk project van een gezamenlijke energievoorziening die zo zuinig mogelijk moet zijn. U hoeft het niet meteen eens te zijn met wat de Europese Commissie voorstelt. Dat is na al het zoeken naar een compromis inderdaad een onbeholpen misbaksel geworden. Waarom biedt de minister de Europese Commissie niet aan om te helpen zoeken naar een gezamenlijke agenda, waar ook een gezamenlijke verplichting aan ten grondslag ligt, een gezamenlijk commitment om die gezamenlijke energievoorziening op te bouwen? Volgens mij – en daarmee sluit ik af – zijn de minister en de PvdA het met elkaar eens dat de energievoorziening voor de toekomst Europees is, of niet is.

Mevrouw Van Tongeren (GroenLinks): Misschien kan hier de verwarming wat harder gezet worden, zodat de minister hier niet hoeft te zitten rillen. Ik wil immers dat hij gezond naar Brussel toe kan.

De getallen wisselen wat, maar wij willen voor 85%, 90% of 95% op schone energie draaien in 2015. Als we dat willen, kunnen we dat niet in Nederland alleen doen. Dat moet op Europees niveau gebeuren en daarvoor hebben wij een goede infrastructuur nodig. Ik vind de voorliggende voorstellen behoorlijk tekortschieten. Ik ben benieuwd wat de minister daarvan vindt, maar het lijkt zich voornamelijk op het gasnet te richten. Als je op schone energie wilt inzetten, dan zul je het toch vooral met stroom moeten doen. We moeten windstroom van de Noordzee en zonnestroom uit Zuid-Europa ook over de grenzen heen kunnen gebruiken. Ik wil de minister zelfs nog een compliment maken voor de startprojecten van de slimme energienetten. Daar kunnen we niet genoeg mee experimenteren en dat kunnen we niet breed genoeg uitrollen. Zou daar niet ook in Europa veel meer aandacht voor moeten zijn, vanuit het terugredeneren van waar je op uit wilt komen?

De Europese Commissie zegt dat er tussen nu en 2020 200 mld. nodig is. Ik hoor graag van de minister wat hij in Brussel op tafel wil leggen om dat voor elkaar te krijgen. Of is hij het met de getallen niet eens? Ik zie nergens mechanismen om te komen tot dit niveau van investeringen. Vrijheid, blijheid werkt niet. Dat hebben we onder andere weer gezien bij de financiële crisis. Deregulering is geen antwoord op deze grote uitdagingen. Achteraf zegt dan commissie na commissie dat de waakhonden meer tanden hadden moeten hebben en dat de plannen echte maatregelen hadden moeten bevatten ter realisering. Hoe gaat de regering ervoor zorgen dat de noodzakelijke investeringen in een toekomstbestendige energievoorziening gedaan worden?

Als antwoord krijgen we vaak te horen dat overheidsinvesteringen marktverstorend kunnen werken en dat de markt het zelf moet doen. Dan hoor ik graag wat de overheid zou kunnen doen om deze bedrijven zover te krijgen dat ze iets doen. Of is de inbreng van deze minister in Brussel dat het allemaal vanzelf wel goed zal komen? We kunnen het wel. In 1959 is er gas gevonden in Slochteren. Tien jaar later hadden wij in Nederland een gasinfrastructuur liggen, die werkte. Als dat in een periode van tien jaar kan in Nederland, dan moet dat in Europa zeker ook kunnen, temeer daar we op Europees niveau 20 of 30 jaar de tijd hebben en de techniek inmiddels een stuk hoogwaardiger is geworden.

Ik hoor ook graag wat de minister vindt van onze suggestie om met de Europese Commissie te bezien welke investeringen in energie de doorbraak van schone energie afremmen. Als er bijvoorbeeld flink wordt geïnvesteerd in het exporteren of in het opwekken van kolenstroom, remt dat dan niet juist af waar je in 2050 zou willen zitten? Dan maak je het jezelf immers nog moeilijker. De Europese Commissie stelt voor dat groepen Europese landen voorstellen kunnen doen voor grensoverschrijdende projecten en dat die projecten in aanmerking kunnen komen voor Europese steun. Is de Nederlandse regering voornemens om eventueel met andere landen projecten aan te melden? Of blijft deze minister consequent en zegt hij tegen het Nederlandse bedrijfsleven: wij zijn neoliberaal, wij zijn tegen overheidsgeld voor het bedrijfsleven, het bedrijfsleven moet zijn eigen broek ophouden, met als gevolg dat er geen projecten worden aangemeld?

Dan ga ik nog even in op de energie-efficiëntie. Dat onderwerp heeft GroenLinks vaak op de agenda gezet. Het is de meest kostenefficiënte klimaatmaatregel die er is. Niemand heeft een kostenefficiëntere maatregel gevonden. Het past bij de calvinistische inborst van Nederland. Nederlanders houden niet van verspilling. Waarom doen we er dan van alles aan om de voorstellen van de Europese Commissie af te zwakken? Waarom moedigen we die niet aan? Waarom zorgen we er niet voor dat er fatsoenlijke, uitvoerbare, simpele voorstellen komen voor de energie-efficiëntie en waarom isoleert Nederland zich met het standpunt: ho, ho, we hebben al een doelstelling op energiegebied, we willen er niet nog een bij? GroenLinks roept de minister nogmaals op om over zijn schaduw heen te springen en het nieuwe duurzaamheidsmanifest van het CDA te omarmen. Laat Nederland zijn groenste beentje voorzetten in Brussel.

De heer Paulus Jansen (SP): Voorzitter. Laat ik beginnen met een punt waar anderen het tot nu toe nog niet over gehad hebben, de veiligheid van offshore olie- en gaswinning. De SP-fractie vindt het heel goed dat Europa zich daarmee gaat bemoeien. We hebben het voorbeeld gehad dat zich afspeelde in de Golf van Mexico. We hebben vorige zomer nog een discussie gehad over de veiligheid van olie- en gaswinning aan gene zijde van de nationale grenzen in het continentaal plat van de Noordzee. Dat geldt overigens over en weer. Als wij er een zooitje van maken, hebben de Engelsen en de Noren daar last van, en omgekeerd geldt hetzelfde. Het is goed dat Europa op dat punt de lat hoger gaat leggen. De SP-fractie pleit er wel voor dat er bij verordening of richtlijn meer eisen gesteld worden aan een onafhankelijke inspectie, in plaats van te vertrouwen op certificeringssystemen en systeemtoezicht. Ik heb de indruk dat de Nederlandse regering op die lijn zit, wat overigens overeenkomt met hoe we het nationaal aanpakken. Ik vind het juist de achilleshiel van het toezicht om het zo te doen. Ik pleit voor meer nadruk op een onafhankelijke inspectie.

Het is logisch dat er grensoverschrijdend flink geïnvesteerd moet worden in de energie-infrastructuur. Wat de SP-fractie betreft, is de koers die de Gasunie nu wil varen door weer een Duits netwerk over te nemen, zo ongeveer de allerslechtste koers. Men had er al eentje, en dat wordt dan nog verder uitgebouwd. De SP-fractie pleit voor samenwerking met onze buren. Wij zien bijvoorbeeld een Noordwest-Europees nutsbedrijf heel erg zitten voor de dikke pijpen en kabels. Daar zouden landen dan naar rata van hun inwoners of economische omvang in moeten participeren. Als wij de Duitse netten gaan onderhouden en daar eigenaar van zijn, krijg je direct de reactie dat de toezichthouder in Duitsland ons gaat knippen en scheren. Dat gebeurt op dit moment al. Ik vind het een buitengewoon slechte ontwikkeling als we voortgaan op een weg waarvan gebleken is dat het een doodlopende weg is. Verstandiger zou het zijn om met de Duitsers samen te werken. In lijn met de aangenomen motie-Jansen zie ik hier een prachtige kans liggen voor de minister om nu eens te laten zien wat samenwerking met de Duitsers voorstelt.

Wat de energie-efficiëntierichtlijn betreft, is de SP een erg groot voorstander van het aanscherpen van de energie-efficiëntieeisen. We denken dat de Europese Unie zich zou moeten concentreren op de eisen aan producten en toestellen, zowel professionele toestellen als consumententoestellen. Dat gaat allemaal veel te langzaam. Deze keer staan de eisen aan verlichting op de agenda. Dat vind ik inderdaad een terrein waar de EU zich mee bezig moet houden, want een ledlamp in Nederland is hetzelfde als een ledlamp in Frankrijk of in Hongarije. De Europese energierichtlijn bemoeit zich echter in wezen met de binnenlandse strategie om hier te voldoen aan de Europese doelstelling. Mijn indruk is toch dat de situatie in Finland heel anders is dan in Nederland of in Italië, en dat de strategie die men toepast om op een efficiënte en kosteneffectieve manier zijn Europese doelstelling na te komen, per lidstaat verschilt. Daarom denk ik dat deze aanpak strijdig is met het subsidiariteitsbeginsel. Op zich steun ik dus de gekozen insteek, maar dat laat onverlet dat het kabinet in het binnenland veel meer moet doen aan energie-efficiëntie. Daar staan wij anders in dan andere fracties.

Mevrouw Van der Werf heeft al gewezen op het level playing field voor onze energie-intensieve industrie. De SP-fractie vindt het belangrijk dat onze industrie als fundament van de dienstensamenleving behouden blijft en versterkt wordt. Die industrie is relatief efficiënt en kan ook een bijdrage leveren aan het balanceren van het netwerk. Het bedrijf Nyrstar in Budel bijvoorbeeld kan 75 megawatt aan balanceringscapaciteit leveren. Dat lijkt ons wisselgeld voor het feit dat het bedrijf gebruik maakt van het net voor transport. Wij denken dat we die balanceringscapaciteit in ieder geval in stand moeten houden. Dat lijkt ons een denkrichting, die overigens ook in lijn is met de manier waarop de Duitse regering aankijkt tegen het oplossen van dit probleem.

De heer Leegte (VVD): Voorzitter. Ten aanzien van de kernenergie steunen wij het voorstel van de Europese Commissie om 553 mln. uit te trekken om Bulgarije, Litouwen en Slowakije te steunen bij het ontmantelen van de reactoren daar. Uiteindelijk gaat het allemaal om de veiligheid. Wat de stresstest betreft, ziet de Europese Commissie een vijftal punten waarin er in Europa ruimte voor verbetering zou kunnen zijn. Wij delen het standpunt van het kabinet dat de resultaten van de stresstest en in het bijzonder de peer review moeten worden afgewacht, voordat er concrete voorstellen kunnen worden ingediend. Ook steunen wij de inzet van de minister dat op basis van de uit Fukushima te trekken lessen en conclusies versterking van een wereldwijd systeem van regelgeving op het gebied van nucleaire veiligheid van groot belang is en dat de IAEA daarbij een grote rol moet spelen. Dat waren de makkelijke punten.

Lastiger worden de doelstellingen en subdoelstellingen ten aanzien van de verplichtende maatregelen. Het is goed dat de minister onverkort vasthoudt aan de bindende doelen voor hernieuwbare energie en broeikasgassen, zoals de breed aangenomen motie-Leegte dat vraagt. Dat kunnen we prima zelf. Daar hoeft Europa zich niet mee te bemoeien. In die zin zijn wij ook blij met de steun van Duitsland, waar men hetzelfde zegt, evenals een grote coalitie in Europa. Daarnaast is er een geïsoleerd standpunt van wat mensen die daar kennelijk afstand van willen nemen. Het gaat er ons primair om, die subdoelstelling van tafel te krijgen. Mocht dat niet lukken, dan is er een fallback nodig. Dan gaat het er vooral om, de verstorende werking eruit te halen. Dat zou pleiten voor een energie-efficiëntierichtlijn per lidstaat. De minister zou dan moeten focussen op de betaalbaarheid van die maatregelen. Dat is immers de kern van waar het om zou moeten gaan.

De VVD gelooft dat die doelstellingen allemaal gaan tegenwerken. Ik wil de minister dus vragen – en daarmee ga ik net zoals mijn collega van de PvdA een beetje boven het debat hangen – of hij in Europa eens wil gaan kijken naar een evaluatie van de interactie van de verschillende doelstellingen. De doelstelling op het gebied van de CO₂-reductie willen we met het ETS bereiken, dat is een systeem dat tot efficiëntie leidt. Dan hebben we een richtlijn voor hernieuwbare energie, die met een subsidiesysteem werkt. Dat is belastinggeld van ons allemaal. Een aantal partijen hier hebben daar geen moeite mee, maar wij zeggen dat dit dus ook allemaal geld is dat wij moeten uitgeven. Er is bij mijn weten nog nooit onderzoek gedaan naar de interactie tussen de verschillende systemen en de doelstellingen.

Het zou goed zijn om in de opmaat naar de discussie over de periode na 2020 inzicht te hebben in hoe die twee doelstellingen zich tot elkaar verhouden. Die vraag is relevant in de discussie over de energie-efficiëntierichtlijn en voor de stappen binnen Europa, maar ze is ook relevant in het kader van het Nederlandse streven naar een leveranciersverplichting. Als blijkt dat de subsidiegedreven doelstelling voor hernieuwbare energie het ETS uitholt, dat we er dus uiteindelijk geen sikkepit mee verder komen en de kinderen van de heer Samsom niet kunnen helpen, dan is de vraag wat we moeten doen.

Als het dan zo zou kunnen zijn – die signalen zie je als je goed kijkt wat er in Europa gebeurt – dat we niet verdergaan met die tweede doelstelling voor hernieuwbare energie, dan is het misschien ook onnodig om in Nederland een leveranciersverplichting door te zetten. Vandaar mijn vraag. Zou de minister kunnen kijken of we in Europa eens een evaluatie kunnen doen van hoe die twee systemen zich tot elkaar verhouden? Als hij zo snel mogelijk met resultaten komt, kunnen wij ons voorbereiden op wat wij gaan doen na 2020.

De heer Van Vliet (PVV): Voorzitter. Ik realiseer mij dat wij aanstaande donderdag ook nog een verzamel-AO hebben over Energie. Ik denk dat ik heel wat kruit ga bewaren voor dat verzamel-AO. Overigens wil ik mij wel van harte aansluiten bij mevrouw Van der Werf, die net toch nog even de criteria voor biomassa aanhaalde, al had ik eigenlijk ook dat kruit voor donderdag willen bewaren.

De fractie van de PVV gaat ervan uit dat deze minister de Nederlandse belangen in Brussel zo goed mogelijk behartigt. Ik hoop dat we met zijn allen kunnen constateren dat dit ook het geval is op Valentijnsdag. Voor de PVV-fractie zijn betaalbaarheid en leveringszekerheid de twee centrale thema's in energieland. Daarvan uitgaande heb ik een open vraag. Wat doet eigenlijk de minister, in een paar zinnen samengevat, voor de Nederlandse belangen in Brussel, als we die twee termen even centraal stellen?

Dan heb ik een paar specifieke punten. Op de agenda staat een fiche verordening EU-ondersteuning ontmanteling kerncentrales Bulgarije, Litouwen en Slowakije. De definitieve sloop is blijkbaar afgesproken bij de toetreding tot de Europese Unie van deze landen. Wat is daar precies over afgesproken? Waarom moet Nederland daar een bedrag van bijna 28 mln. aan spenderen? Betekent dat ook dat bijvoorbeeld Bulgarije in 2033 zal meebetalen aan de ontmanteling van Borssele I? Heb ik dat goed begrepen? Zo nee, waarom niet?

Dan zie ik op de agenda ook een EU-voorstel staan, een groenboek innovatieve verlichtingstechnologie, min of meer ter kennisname. Dat groenboek kan toch echt in de groencontainer. Verlichtingstechnologie, kunnen we dat alstublieft in Nederland zelf regelen? Zo nee, waarom moet de EU zich hier nu ook weer mee bemoeien? Graag een reactie van de minister op dit punt.

Ten slotte bewaar ik graag het echte kruit voor donderdag.

Minister Verhagen: Voorzitter. Ik was buitengewoon verheugd over het welzijn dat mevrouw Van Tongeren mij toewenste door zelfs de temperatuur hier te willen verhogen. Ik ben inmiddels door ervaring wijs geworden in de vrij kille Tweede Kamer – wat uiteraard niet aan de aanwezigheid van de leden hier ligt – en heb thermisch ondergoed aangedaan, zodat ik hier zonder trui van de moeder van de heer Spekman toch verwarmd zit.

Door veel partijen werden eerder zorgen geuit over de voornemens van de Europese Commissie. De vrees van mevrouw Van Tongeren dat wij een positie zouden innemen die ons ietwat zou isoleren, hetgeen ik overigens bestrijd, is er onder andere in gelegen dat wij in Nederland een democratie hebben, in tegenstelling tot sommige andere landen waar op dit moment voor de vrijheid gevochten wordt. Er is hier in de Kamer een motie-Leegte aanvaard met overgrote meerderheid, die ook voorwaarde was voor mij om überhaupt het debat in Brussel te kunnen voeren. Ik denk dat ik vrij snel naar de Tweede Kamer was gehaald als ik mijn onderhandelingsmandaat had overschreden.

Wij hebben ons standpunt over die richtlijn, zoals we dat in samenspraak met de Tweede Kamer geformuleerd hebben, sindsdien heel goed kenbaar gemaakt bij de Europese Commissie, bij het Poolse voorzitterschap, bij de lidstaten en bij het Europees Parlement.

In de nieuwe versie van de tekst die nu voorligt, is een aantal aanpassingen gedaan. Ten eerste wordt de verplichting om jaarlijks 3% van het vloeroppervlak te renoveren, beperkt tot rijksgebouwen. Voordien omvatte het ook alle gemeentehuizen, provinciale gebouwen, gebouwen van waterschappen, sporthallen et cetera. Die vallen dus niet meer onder de reikwijdte, die zich nu beperkt tot rijksgebouwen.

Voor de verplichting om jaarlijks 1,5% energiebesparing te realiseren bij energiegebruikers, worden er ten tweede alternatieven geboden. Wij hadden grote bezwaren tegen de energiebesparingseis. In plaats van als land zelf in te kunnen vullen wat de beste mix is die je nationaal kunt invullen, werd er vanuit Europa iets ingevuld wat helemaal niet efficiënt hoeft te zijn, of zelfs een verspilling van geld. Nu worden er alternatieven geboden die de Europese Commissie niet langer hoeft goed te keuren. De alternatieve maatregelen die Nederland op dit moment kent en in de praktijk brengt, kunnen daarmee worden gecontinueerd. Die worden dus niet beperkt door de richtlijn.

De verplichting tot het benutten van restwarmte voor nieuwe elektriciteitscentrales en grote industriële installaties is voorts uit de richtlijn gehaald. Investeerders dienen in plaats daarvan een kosten-batenanalyse uit te voeren en dat is natuurlijk in lijn met wat we hier ook eerder gewisseld hebben. Dan besluit de markt zelf wat het allerbeste en het meest efficiënte is. De markt kan dan ook besluiten om al dan niet over te gaan tot investeringen. Ik moet constateren dat er dus al een aantal verbeteringen heeft plaatsgevonden. Ondanks die verbeteringen blijf ik mij inzetten voor het verder aanpassen van de richtlijn, zodat ook de resterende subdoelen en de verplichtende maatregelen uit de richtlijn verdwijnen en er verdere stappen kunnen worden gezet.

Ik wil de Kamer er echter wel op wijzen dat met de voorliggende aanpassingen de grootste bezwaren van de andere lidstaten zijn weggenomen. Bij het Europees Parlement zien we juist een tendens de andere kant op. Dat wil veel meer bindende doelstellingen opnemen. Wellicht dat de leden met hun collega's in het Europees Parlement nog eens kunnen praten. Als dit doorgaat, zal het voor Nederland moeilijker worden dan het tot nu toe was om medestanders te vinden. Wij zijn niet geïsoleerd, in tegenstelling tot wat mevrouw van Tongeren suggereert. Zij heeft gemist dat juist iedereen met ons is opgetrokken, zodat we deze aanpassingen konden doorvoeren. We hebben veel bereikt, we gaan door, maar het zal moeilijker worden om medestanders te vinden, nu deze veranderingen zijn doorgevoerd.

Minister Verhagen: Ja, dat zal ik doen.

Mevrouw Van der Werf vroeg welke alternatieve maatregelen voor energiebesparing nu in de richtlijn concreet zijn vermeld. Dat zijn onder andere vrijwillige afspraken die wij hebben, bijvoorbeeld in convenanten. Ik noem de financiering van nieuwe technologieën. Denkt u daarbij ook aan de innovatiecontracten die wij op 2 april zullen sluiten in het kader van het topsectorenbeleid met betrekking tot energie. Normen en standaarden zoals we die in Nederland kennen en training en educatie over energiebesparing. Dat zijn alternatieven die nu dus mogelijk zijn en waar wij in Nederland al ervaring mee hebben. Het blijft, zoals ik al zei, wel mijn inzet om die 1,5% in zijn totaliteit van tafel te krijgen. Gevraagd is ook of de restwarmtebenutting kan meetellen als energiebesparing. De benutting van restwarmte leidt tot energiebesparing. Dat is overduidelijk. Dat wordt gemeten, het draagt bij aan de CO₂-reductie en het telt ook mee met de 20%-doelstelling in de Europese Unie. Daar zet ik mij in Nederland voor in, onder andere via de green deals. Ik wil dus niet, in lijn met de motie-Leegte, dat er vanuit Brussel bepaald wordt hoe wij dat doen. Alles heeft consequenties. Restwarmte heeft effect op de energiebesparing, op de CO₂-reductie en op de 20%-doelstelling duurzame energie. Dus ja, het benutten van restwarmte mag nu al worden meegeteld als besparing, maar in lijn met de motie-Leegte verzetten wij ons tegen allerlei subdoelstellingen.

Dan vraagt mevrouw Van Tongeren waarom ik mij isoleer. Ik heb al even aangegeven dat dit niet het geval is. Wij zijn constructief. De inzet is een ambitieus CO₂-doel. We hebben gezegd: min 40% in 2030, onder voorwaarden. De besparing als zodanig is echter geen doel, maar een middel om de andere doelstellingen te bereiken. Wij hebben daar eerder over gesproken, ook in de discussie die leidde tot de motie-Leegte. Dat middel zet Nederland nu al in. Dat blijven we doen. We doen dat met name via innovatiesubsidies, besparingsconvenanten en green deals. Als de Kamer nu echter zegt dat ik de motie-Leegte niet meer moet uitvoeren, dan hoor ik dat graag.

De heer Jansen wil haast maken met normen, labels en Ecodesign. Daar ben ik het absoluut mee eens. Ik ben op dit punt volledig dezelfde opvatting toegedaan als de heer Jansen. Europees bronbeleid is belangrijk om op een effectieve en heel efficiënte manier energie te besparen. Conform de motie-Jansen, die ik ook uitvoer, roep ik de Europese Commissie ook op om haast te maken met de implementatie. Dat zal de Kamer ook terugzien in de conceptreactie van het kabinet op het groenboek verlichting.

Voorzitter. Dit met betrekking tot de energie-efficiëntie.

Minister Verhagen: Ik kan mij het betoog van de heer Samsom goed voorstellen. Wij zeggen in principe: je moet Europees regelen wat je Europees moet regelen en de rest moet je nationaal invullen zoals je dat zelf het beste of het meest efficiënt acht. Je hebt met 27 lidstaten te maken en met onderscheiden belangen, dan zie je dat een aantal van de lidstaten zegt: als dat erin zit, dan ben ik uw man of uw vrouw, mijnheer Verhagen, maar als dat eruit valt, dan gaan we maar de Europese Commissie steunen, want die hebben we op heel andere terreinen ook nog nodig en dan is het wel handig om ze nu te steunen. Zo werken die dingen.

Ik ben in opdracht van de Kamer erin meegegaan om de veranderingen te bewerkstelligen, omdat ik daar zelf ook van overtuigd was. Anders had ik mij wel wat feller verzet in het eerdere debat. Als ik echt vind dat ik iets niet kan doen, dan doe ik het ook niet. Dan ga ik iets anders doen, zo zit het in elkaar. Je moet als minister uiteindelijk wel dingen doen waar je achter kunt staan en als je dat niet meer kunt, moet je een ander vak gaan zoeken. Zo simpel is het. De mogelijkheid om medestanders te vinden, is er niet meer, gelet op het feit dat er op een aantal punten veranderingen zijn doorgevoerd in dit ongetwijfeld veel interessantere voorstel. De rest doet het niet.

Mevrouw Van Tongeren (GroenLinks): Het is wel degelijk een doelstelling. Er is geen verplichte manier om die doelstelling te halen, maar er is wel degelijk voor getekend dat het een doelstelling is.

Wat de energiebesparing betreft, ben ik ook heel verbaasd. Ik heb het Reglement van Orde nog eens doorgenomen met wat aanpalende dingen. Volgens mij is de afspraak nog steeds – daar hoor ik graag de minister over – dat aangenomen moties uitgevoerd worden, tenzij de minister kan aantonen dat uitvoering echt onmogelijk is of dat het tegen het landsbelang indruist om ze uit te voeren. De vraag is niet of de minister het ermee eens is of niet. De vraag is of uitvoering tegen het landsbelang is of niet.

Minister Verhagen: Ik ben het volledig met de heer Leegte eens dat kennis over interactie tussen de bindende doelen – CO₂, duurzame energie – noodzakelijke input is voor een gefundeerde doelendiscussie na 2020. Ik heb ook in het BNC-fiche de vraag geformuleerd aan de Europese Commissie of zij deze evaluatie wil meenemen in de mededeling hernieuwbare energiestrategie voor na 2020. Die mededeling zal naar verwachting in het voorjaar verschijnen en daar heb ik de evaluatie dus aan gekoppeld. Ik ben het absoluut met de heer Leegte eens dat dit nuttig zou zijn. Kijkend naar de routekaart energie 2050 hebben we een doel voor het klimaat, voor CO₂. Daartegen zeggen wij ja, maar voorwaardelijk, want ook na 2020 moet de CO₂-reductie leidend zijn met ETS als kosteneffectief instrument. Uiteraard zijn wij kritisch vanwege de Europese concurrentiepositie en de mondiale actie op dit punt. We moeten kijken wat de effecten daarvan zijn.

Tegen het doel van de energie-efficiëntie zeggen wij nee. Energie-efficiëntie is ook na 2020 een belangrijk thema in de Europese Unie en nationaal, maar het is geen doel op zich. Het is een middel. Er zijn wel effectieve Europese regels nodig zoals Ecodesign en standaardisatie. Vooral is een effectieve nationale aanpak nodig. Het derde doel is dat voor duurzame energie. In beginsel willen we een vereenvoudiging van doelen, dus niet stapelen, en innovatie, vernieuwing. Een eventueel Europees energiedoel inzake hernieuwbare energie moet deze uitgangspunten respecteren en complementair zijn aan het klimaatdoel. We zetten met name in op het CO₂-doel voor na 2020. Ik wacht ook met belangstelling op de mededeling inzake de strategie voor hernieuwbare energie na 2020 die dit voorjaar zal verschijnen en waarin we dat onderzoek uiteraard zullen meenemen. We moeten ons ook realiseren dat de uitkomst van belang kan zijn voor de nationale discussie over de leveranciersverplichting. Ik wijs erop dat wij hier een nationale discussie voeren die voor de heer Samsom zelfs voorwaarde is om in 2030 tegen zijn kinderen te kunnen zeggen dat hij tegen de windmolens gestemd heeft. Die discussie voeren we ook nog. Ik wil de heer Leegte op dat punt recht doen.

Minister Verhagen: Goed.

De Europese Commissie legt dus een methode voor, met als doel het identificeren van concrete projecten van gezamenlijk Europees belang binnen de Europese prioriteitsgebieden. Dat is op zich allemaal prima. Een belangrijk onderdeel is het stroomlijnen van vergunningsprocedures, zodat die dan ook werkelijk van de grond komen. Daarnaast wil de Europese Commissie het investeringsraamwerk voor grensoverschrijdende infrastructuur verbeteren, mede door verbeterde mogelijkheden ter allocatie van de kosten van grensoverschrijdende energie-infrastructuur. Ook dat is tot ons aller dienst. De Europese Commissie zegt voorts: die projecten moeten in aanmerking komen voor directe financiële steun vanuit Europa.

Ik ben voorstander van een Europese strategie voor een energie-infrastructuur met een integraal pakket aan maatregelen. Ik wil wel een beslissende rol voor de lidstaten in de vaststelling van de lijst van projecten van gemeenschappelijk belang. Ik vind dat de lidstaten moeten bepalen of iets van gemeenschappelijk belang is, ook ten aanzien van de methodiek om de kostenallocatie tussen netwerkbeheerders te regelen. Ten aanzien van de financiering blijf ik mij echter kritisch opstellen. Ik vind namelijk dat het in principe aan de markt is om de juiste instrumenten te kiezen. Je kunt ook het derde pakket in alle lidstaten implementeren, dan zijn we eveneens een hele stap verder. Om nu echter te zeggen: dan moet dat maar zo gefinancierd worden ... Gelet op het feit dat we de euro maar één keer kunnen uitgeven, blijf ik daar aarzelingen bij houden. Dat is ook niets nieuws. Daar hebben we het in de Kamer al meerdere malen over gehad.

Mevrouw Van Tongeren stelt dat de infrastructuur zich vooral op gas richt, terwijl die zich meer op duurzame energie zou moeten richten, op stroom, alhoewel het moeilijk is om aan een stroomnet te zien of de stroom in een kolencentrale is gegenereerd of anderszins. Het infrapakket richt zich op het elektriciteits- en het gasnet, en niet alleen op gas. Het richt zich ook op slimme netten. Er ligt in de voorstellen dus geen nadruk op gas. De voorstellen zijn juist breder. De zorg op dat punt van mevrouw Van Tongeren is door de Europese Commissie al meegenomen.

Gaat Nederland gebruik maken van het infrastructuurfonds? Ja, ook Nederlandse TSO's kunnen in aanmerking komen voor ondersteuning vanuit het EU-fonds. Nederland wordt benoemd in verschillende Europese prioriteitsgebieden voor de gas- en elektriciteitsinfrastructuur. Daarnaast is de ontwikkeling van het Noordzeenet als aparte prioriteit genoemd. Als een regionaal verband moeten we straks bepalen welke projecten van gemeenschappelijk belang daadwerkelijk extra ondersteuning verdienen. Een uitgebreide kosten-batenanalyse zal ten grondslag liggen aan de uiteindelijke afweging van zowel de lidstaten als van de Europese Commissie. Het initiatief hiertoe ligt bij de netbeheerders.

Dan kom ik op een aantal resterende vragen. Mevrouw Van der Werf heeft zorgen geuit over de gastoevoer vanuit Rusland. Het is duidelijk dat Rusland tegen de grenzen van de gasleveringscapaciteit aanloopt. Ze blijven wel gas leveren, maar minder dan waaraan er behoefte is. Door de kou stijgt de vraag natuurlijk zowel in Rusland als in andere landen. De situatie is niet vergelijkbaar met de situatie in 2009, toen als gevolg van een conflict met Oekraïne geen gas meer werd geleverd via dat land. Toen werd de kraan dichtgedraaid. Nu blijft Rusland gas leveren, zij het tijdelijk minder dan waar behoefte aan is.

Er is veel gedaan aan de voorzieningszekerheid sinds de crises met Russisch gas in 2006 en in 2009. Er is meer opslagcapaciteit, er zijn meer onderlinge leveranties, meer LNG-terminals, grotere noodvoorraden. Het belang van diversificatie van aanbieders is hier ook onderstreept. Het moet niet alleen Russisch gas zijn, maar ook Noors gas, Kaspisch gas, LNG. De aanvoerroute is eveneens belangrijk. De bestaande route is via de Nord Stream-pipeline, Wit-Rusland, Polen, Oekraïne en de nieuwe route is via de Nabucco-pipeline en andere. In de gascoördinatiegroep houden de Europese Commissie en de lidstaten elkaar op de hoogte. Volgens de Europese Commissie werken de markten nog naar behoren en is er geen reden voor paniek. Er is ook recent weer gebeld naar aanleiding van berichten dat er te weinig gas zou komen. We blijven een en ander uiteraard goed monitoren.

De heer Leegte vraagt hoe ik de rol van gas zie in een energiemix met steeds meer hernieuwbare energie. Ik zie een belangrijke rol weggelegd voor gascentrales in de energiemix. Gascentrales zijn flexibel inzetbaar naast hernieuwbare energie. Dat wordt steeds belangrijker, naarmate het aandeel hernieuwbare energie toeneemt. Volgens de monitoringrapportage 2010–2026 van TenneT is de leveringszekerheid goed. TenneT ziet geen aanleiding om aanvullende overheidsmaatregelen te treffen om die leveringszekerheid te waarborgen. Ik zie dus op dit moment geen reden om vanuit de overheid in te grijpen.

De concurrentiepositie van gascentrales tegenover kolencentrales zal vooral afhangen van de ontwikkeling van de CO₂-prijs. Ik maak mij hard voor een robuust ETS. Dat is ook de reden waarom we voor 40% CO₂-reductie in 2030 pleiten. Dat draagt bij aan de totstandkoming van een goede CO₂-prijs. Ik acht de inzet op een robuust ETS zinvoller dan het via de achterdeur subsidiëren van gascentrales. Dan gaat de prijs van de kolen vanzelf omhoog. Gelet op het VVD-standpunt inzake de ondermijnende werking van de subsidiëring van de energieproductie op de CO₂-prijs ga ik ervan uit dat de heer Leegte het op dat punt met mij eens is.

Mevrouw Van der Werf vroeg naar aanleiding van de gebeurtenissen rondom Zalco mijn inzet voor een eerlijk speelveld. Je kunt een eerlijk speelveld ook creëren door dezelfde subsidie te geven als de Duitsers, althans door de consument te laten betalen voor de transportkosten aan de grootverbruikers. Los van het feit dat ik er niet voor voel om de een wel de transportkosten in rekening te brengen en de ander niet, heb ik daar ook niet het geld voor. Ik ben het wel volledig met mevrouw Van der Werf eens dat we een eerlijk speelveld moeten hebben. Ik zit daar dus ook bovenop. Ik heb in mijn antwoord op schriftelijke Kamervragen ter zake aangegeven dat ik aan de Europese Commissie op dit punt een brief stuur en dat ik onze vragen ook mondeling al heb aangekondigd. Ik wil weten welke maatregelen andere landen hebben genomen en of die zijn toegestaan.

Daarnaast is de Europese Unie bezig om voor bedrijven de mogelijkheid te creëren, compensatie te krijgen voor de CO₂-lasten in het kader van het Emission Trading System, na 2013. Ik zie ook daar weer wat beren op de weg. We hebben natuurlijk vrij lang gesproken over de prijs van het ETS. Ik ben daar nog steeds over in discussie met de Europese Commissaris, omdat ik vind dat de prijs nu zo laag zit dat wij hier al behoorlijk in de financiële problemen zouden komen als we daaraan tegemoet zouden komen, dan wel dat we een ongelijk speelveld zouden creëren, omdat we het gewoon niet kunnen betalen. De bedoeling van het ETS was juist om ervoor te zorgen dat de CO₂-reductie daadwerkelijk gerealiseerd wordt. Als je dan gaat zeggen: als de prijs boven x komt, moeten de bedrijven gecompenseerd worden, dan gaan er bakken vol geld juist naar de grote vervuilers. Ik heb de Europees Commissaris duidelijk gemaakt dat ik «not amused» ben over de huidige ontwikkeling. Ik had eerst met hem gesproken om de zorgen te uiten die ik zo oppikte. Daarvoor toonde hij zich zeer begripvol. Ik had dus eigenlijk verwacht dat hij daar in de bepaling van zijn standpunt rekening mee zou houden. Tot op heden is dat echter niet het geval. Vandaar dat er op dat punt een brief zal volgen. Daar bovenop speelt nog een ontwikkeling, namelijk het feit dat er in Duitsland geen transportkosten betaald hoeven te worden door de grote energieslurpers en hier wel. De samenvatting is: ik doe mijn best.

Gevraagd is naar de stand van zaken met betrekking tot de duurzaamheidscriteria voor biomassa. De duurzaamheidscriteria voor vloeibare biomassa zijn geïmplementeerd en ik blijf mij met collega Atsma inzetten voor Europese criteria voor vaste biomassa. Dat heeft er ook weer mee te maken dat we ervoor willen zorgen dat er werkelijk een incentive komt voor duurzaam produceren. Nu zit daar geen prikkel op. Maleisië wordt nu bij wijze van spreken op dezelfde wijze behandeld als een land dat in de voedselproductie werkelijk rekening houdt met andere elementen die van belang zijn voor de duurzaamheid. De tweede generatie is dan eigenlijk gelijkgesteld.

Ik heb nog een paar vragen voorliggen. De heer Van Vliet heeft een vraag gesteld over de ontmanteling van kernreactoren. Het is in ons aller belang – ik verwijs maar even naar Tsjernobyl – dat de oude Sovjetkernreactoren, die op geen enkele wijze voldoen aan onze veiligheidsnormen en -eisen, worden ontmanteld. Afgesproken is – en de Kamer kent mij als iemand die zegt: afspraak is afspraak – dat de oude Sovjetreactoren zouden worden gesloten door de toetredende EU-lidstaten en dat zij dus die erfenis uit de Sovjet-Unie niet zouden inbrengen. Tegelijkertijd hebben we toegezegd dat de Europese Unie deze lidstaten daarbij financieel zou ondersteunen, niet alleen als teken van Europese solidariteit, maar met name omdat het de veiligheid van heel Europa betreft en ook verhoogt als ze gesloten worden. Dat is wat afgesproken is.

De heer Van Vliet vroeg voorts of Bulgarije dan ook zal meebetalen aan het ontmantelen van de kerncentrale van Borssele. Nog los van het feit dat die kerncentrale voorlopig open mag blijven, kan ik de Kamer op de laatste vraag slechts ontkennend antwoorden. Bulgarije betaalt niet mee aan de ontmanteling van Borssele. Dat is omdat wij afspraken hebben gemaakt, ook met Borssele, dat men daar zelf voldoende geld voor reserveert. Meebetalen is dus niet eens nodig. Het zou ook, met alle respect, in geen verhouding staan, alleen al kijkend naar de veiligheidseisen die zijn toegepast. Iedere dag dat een oude Sovjetcentrale niet ontmanteld is, is een dag te veel, wat mij betreft.

De heer Jansen wil meer eisen stellen aan de onafhankelijke inspectie bij olie en gas. De verordening kent een centrale rol voor de toezichthouder – in Nederland is dat het Staatstoezicht op de Mijnen – die toezicht houdt op de veiligheid. De verordening kent de eis dat de operator veiligheidsplannen moet opstellen die door externe experts beoordeeld moeten worden. Deze plannen moeten vooraf ook door Staatstoezicht op de Mijnen worden getoetst. Die verordening komt naar mijn mening tegemoet aan de wens van de heer Jansen.

Ik zag al voordat de vraag hier gesteld was, op Twitter langskomen dat de heer Jansen iets vroeg over de megalomane investeringen van de Gasunie. Ik weet niet of hij dat woord in zijn inbreng ook gebruikte.

Minister Verhagen: U wilde dat inruilen voor samenwerking met Duitsland. Ik denk dat samenwerking in de regio inderdaad van groot belang is. Als het gaat om een eventuele overname is dat primair een aangelegenheid van de Gasunie en haar aandeelhouder, het ministerie van Financiën. Ik zal mij vanuit mijn verantwoordelijkheid altijd inzetten voor de borging van de belangen van het Nederlandse net en de Nederlandse gasrotonde.

De heer Van Vliet vroeg waarom de Europese Unie zich moet bemoeien met innovatieve verlichtingstechnologie. Nederland is voorstander van het huidige Europese beleidskader voor besparing zoals de richtlijn Ecodesign. We zien geen meerwaarde in het inzetten van aanvullende instrumenten die specifiek zijn gericht op het verspreiden van innovatieve verlichting. Ik ben dat op zich met de heer Van Vliet eens. Ik heb daar op 27 januari 2012 een brief over geschreven. Dat laat onverlet dat er wel heel innovatieve ontwikkelingen mogelijk zijn. Ik was laatst in de VAE en maakte daar kennis met een Nederlands bedrijfje dat daar de straatverlichting aanlegde, en wel gebaseerd op zonnecollectoren. Dat is heel mooi. Dat is niet alleen een mooi contract, maar natuurlijk een fantastische innovatie. Van dat bedrijfje hoorde ik dat men vrij weinig toegang had tot Nederland. Ik heb dus betrokkenen meteen in contact gebracht met het ministerie van I&M, om die innovatieve verlichting ook in Nederland te kunnen toepassen. Zo zie je maar weer: twee vliegen in een klap.

Het gaat er dus niet alleen om, de Nederlandse belangen in Brussel veilig te stellen, maar ook in Oman, in de VAE en in Nederland. Dat is een heel mooie combi. Ik denk dat alles wat ik nu gezegd heb, een mooie illustratie is van de manier waarop dit kabinet werkt aan betaalbaarheid, aan voorzieningszekerheid en aan de transitie naar een duurzame energievoorziening. Europa kan daar juist aan bijdragen en we stellen de Nederlandse belangen ook via Europa veilig.

Minister Verhagen: Voorzitter. De heer Jansen verwees naar de mogelijkheid van een balanceringsfunctie. Dat was een van de elementen die we destijds bijvoorbeeld bij Zalco geprobeerd hebben. Vanwege de balanceringsfunctie die zij konden uitoefenen, stond daar een bedrag tegenover waarmee Zalco wel een toekomst had. Dat is daar toen helaas niet gelukt. In zij algemeenheid is het zo dat TenneT nu al tenders uitschrijft voor noodvermogen. Hier kunnen grootverbruikers een belangrijke rol in spelen, in verband met hun snel afschakelbaar vermogen. Dat is een marktconform instrument. Via de tenders kan daar nu op ingeschreven worden. Als men de capaciteit ter beschikking stelt, als men dat afschakelbare vermogen ter beschikking stelt, krijgt men daar financiële middelen voor. Dat geldt echter ook voor Nederlandse bedrijven.

De vraag van mevrouw Van Tongeren over CCS heb ik niet helemaal begrepen. Iets verplichtstellen is iets anders dan iets mogelijk maken. Zij wil iets onmogelijk maken, althans niet-mogelijk maken, namelijk CCS. Los van het feit dat CCS ook volgens een analyse van de Europese Commissie en van de BBL onvermijdelijk is, indien we de CO₂-reductiedoelstellingen in 2050 willen halen, is het vreemd dat wij, als wij wel CO₂-reductie willen hebben, bij voorbaat al een mogelijkheid uitsluiten om die reductie te realiseren. Dat is echter wel wat mevrouw Van Tongeren wil. Verder is dit een ander standpunt dan zij eerst had ingenomen. Ik constateer nu voor de tweede of derde keer een ander standpunt van GroenLinks. Eerst was GroenLinks voor CCS, toen was GroenLinks tegen CCS op land en nu is GroenLinks tegen CCS in zijn algemeenheid. Het staat GroenLinks uiteraard vrij om van opvatting te veranderen lopende het proces, maar CCS verbieden en tegelijkertijd eisen dat de CO₂-doelstellingen in 2050 absoluut gerealiseerd worden, is volstrekt onmogelijk.

Dan de vraag waarom er geen scenario is met betrekking tot de roadmap naar 100% duurzaam. Los van de vraag of wij het altijd met de Europese Commissie eens zijn, wil de Europese Commissie in principe altijd realistische en haalbare scenario's voorleggen. 100% duurzaam in 2050 is niet haalbaar en niet betaalbaar.

Minister Verhagen: Prima. Ik vind het een uitstekend instrument. De Europese Commissie vindt het, juist om de doelstellingen met betrekking tot de CO₂-reductie te kunnen realiseren, een veelbelovende techniek. Dat is geen geheel nieuw standpunt. De Europese Commissie ondersteunde CCS toen het door de Europese Raad werd omarmd. Toen is de toenmalige Nederlandse premier hier in dit parlement met veel gejuich ontvangen, omdat hij dit heel mooie instrument had binnengesleept, waar juist Nederlandse bedrijven ook qua techniek en innovatie een grote rol in zouden kunnen spelen. De consistentie van het Nederlandse kabinet op dit punt valt niet te loochenen.

De heer Samsom wil geen chagrijnig potje duwen en trekken. Ik zal kijken hoe we met het Europees Parlement tot iets kunnen komen, al is het inmiddels natuurlijk de Europese Commissie die dat moet doen. Ik zal de Europees Commissaris de suggestie aan de hand doen om eens met de Europarlementariërs op dit punt van gedachten te wisselen.

Mevrouw Van der Werf zei dat er nu een Europees infrastructuurproject moet komen. Los van Nord Stream en Nabucco zijn de gasleidingen nu precies het infraproject dat wij hier bespreken en dat in de energierichtlijn ook heel expliciet omschreven wordt, juist gelet op het belang van de voorzieningszekerheid. Ik ben het met mevrouw Van der Werf eens dat Nord Stream en Nabucco daar natuurlijk in zitten. Dat zijn de Europese infrastructuurprojecten die een antwoord op dat probleem moeten geven.