Nr. 1901 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

De vaste commissie voor Veiligheid en Justitie heeft op 2 juli 2014 overleg gevoerd met Staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie over:

• − de schriftelijke vragen van Tweede Kamerlid, J.S. Voordewind d.d. 7 mei 2014 met de antwoorden op vragen van de leden Voordewind, Schouw, Voortman en Gesthuizen over de uitzending van Zembla van 30 april jl. en de schriftelijke verklaring van het Ministerie van Veiligheid en Justitie aangaande het uitzetten van vreemdelingen naar Guinee (Aanhangsel Handelingen II, 2013/14, nr. 1921);

• − de brief van de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie d.d. 13 juni 2014 met de beleidsreactie op het jaarverslag over 2013 van de Commissie Integraal Toezicht Terugkeer (CITT) (Kamerstuk 29 344, nr. 121);

• − de brief van de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie d.d. 16 juni 2014 met de inhoudelijke toelichting op het landgebonden beleid en de feitelijke beoordeling daarvan (Kamerstuk 19 637, nr. 1862)

• − de brief van de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie d.d. 30 juni 2014 met het afschrift van de evaluatie Vluchthaven gemeente Amsterdam (Kamerstuk 19 637, nr. 1866).

Van dit overleg brengt de commissie bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

Voorzitter: Azmani

Griffier: Hessing-Puts

Mevrouw Gesthuizen (SP): Voorzitter. Het is waarschijnlijk mijn laatste debat van dit parlementaire jaar en een heel belangrijk debat. De Staatssecretaris heeft ongetwijfeld gezien dat er vandaag weer een heel aantal mensen voor de ingang van de Tweede Kamer, aan de Pleinzijde, stonden. In dit geval waren het mensen uit Irak. Zij vroegen aandacht voor de schrijnende situatie waarin zij verkeren en uiteraard ook voor de situatie in hun land van herkomst.

We spreken vandaag onder andere over het landgebonden beleid van dit kabinet. Ik begin met Somalië. De Staatssecretaris stelt in zijn brief van 16 juni 2014 dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in de uitspraak van 2011 heeft gezegd dat personen die weten hoe zij «het spel van Al-Shabaab moeten spelen», veilig kunnen reizen en verblijven in gebieden die onder controle staan van Al-Shabaab. Volgens hem is de consequentie daarvan dat een Somalische asielzoeker geen verblijfsvergunning krijgt als hij niet aannemelijk kan maken dat hij zich niet kan handhaven onder die regels.

De passage in de uitspraak waar de Staatssecretaris op doelt, luidt heel anders: «a number of sources told the fact-finding mission that areas controlled by al-Shabaab were generally safe for Somalis provided that they were able to «play the game» and avoid the attention», etc. etc, «However, as al-Shabaab only began seizing parts of southern and central Somalia (...) in late 2006, the Court considers it unlikely that a Somali with no recent experience of living in Somalia would be adequately equipped to «play the game».»

Het gaat om een uitspraak uit 2011 en sindsdien is er heel veel veranderd in Somalië. Ik wil graag weten hoe de Staatssecretaris bij die opmerking in die brief van 16 juni 2014 komt. Volgens mij moet geconstateerd worden dat een vreemdeling die niet recent is vertrokken en die al enigermate is verwesterd, zich niet zal kunnen handhaven onder Al-Shabaab. Wat is volgens de Staatssecretaris recent? Moet ik hieruit opmaken dat iemand die Somalië is ontvlucht, omdat hij of zij niet meer leven onder het regime van Al-Shabaab, toch teruggestuurd kan worden, omdat die persoon heeft weten te overleven door te doen of hij of zij zich aan het regime onderwierp? Wil de Staatssecretaris met dit beleid zeggen dat alleen mensen die voldoende zijn verwesterd, het recht hebben om te proberen zich aan de macht van Al-Shabaab te onttrekken?

De situatie in Irak is bekend. We lezen er iedere dag over in de kranten. Er is sprake van een islamitische staat en toenemend geweld. Aangezien de situatie in Irak momenteel zeer explosief en onoverzichtelijk is, en er nog te weinig te zeggen valt over hoe veilig specifieke delen van Irak zijn, zou het beter zijn om in afwachting van het nieuwe ambtsbericht een moratorium in te stellen voor terugkeer naar Irak. Is het wel verantwoord om het risico te nemen om mensen naar deze situatie terug te sturen, nu er nog zo weinig bekend is over hoe onveilig specifieke delen van het land zijn, waarvan wij dagelijks de gruwelbeelden voorbij zien komen?

Dan Rwanda. Een artikel in Vrij Nederland van een paar weken geleden deed mij de wenkbrauwen optrekken, omdat daarin een man aan het woord werd gelaten die bronnenonderzoek had gedaan voor de ambassade aldaar. Het ging om de heer Mugenzi. Hij beweert in dat artikel in Vrij Nederland dat wat hij had onderzocht en wat hij had aangeleverd bij de ambassade, helemaal nergens is terug te vinden. Dat zou ontlastend kunnen zijn voor deze mijnheer, die nu in Nederland verblijft.

Ik wil niet te specifiek op deze zaak ingaan, maar in het algemeen is mijn vraag of het mogelijk is dat de ambassade zegt dat er zo'n vertrouwenspersoon is aangesteld, maar dat zij datgene waar deze mee terugkomt, links laat liggen. Zo ja, wat kunnen daarvoor de redenen zijn geweest voor een bepaalde ambassade? Klopt het dat van gesprekken met vertrouwensadvocaten geen verslagen of bandopnamen worden gemaakt? Waarom niet? Klopt het dat bepaalde rapporten mogelijk niet worden gebruikt? Kan de Staatssecretaris in algemene zin een waardering geven van de feiten die in dat artikel in Vrij Nederland worden gepresenteerd?

Dan ga ik heel snel over naar de situatie in de Vluchthaven in Amsterdam en de vluchtkerk in Den Haag. De gemeente Amsterdam stelt in een evaluatie dat de pilot succesvol is geweest. De Staatssecretaris doet het in zijn reactie voorkomen alsof dat project een grote flop is geworden. Als bewijs daarvoor draagt hij aan dat er tot nu toe slechts twee mensen daadwerkelijk zijn teruggekeerd naar hun land van herkomst. Nog afgezien ervan dat terugkeer van alle deelnemende vreemdelingen niet het enige en ultieme doel was, moet de Staatssecretaris wel de context meenemen in zijn analyse. Inderdaad waren er op het moment van het rapport pas twee mensen teruggekeerd, maar het project liep toen pas zes maanden. De Staatssecretaris doet alsof de rest van de groep bewust terugkeer tegenwerkt. Dat is volgens mij niet waar. De gemeente Amsterdam heeft expliciet aangegeven dat ongeveer 50 van de totale groep van 128 mensen weigeren mee te werken. Dat houdt in dat de grote meerderheid, van ongeveer 80 mensen, wel degelijk een constructieve houding aanneemt. Klopt dat?

Ik begrijp dat ik moet afronden, maar ik hoop dat mijn collega's nog wat gaan zeggen over het CITT(Commissie Integraal Toezicht Terugkeer)-rapport en de taskforces vanuit Guinee. Mijn fractie is bezig om met een nota te komen over de Vluchthaven in Amsterdam en de vluchtkerk in Den Haag, waarin wij constructieve voorstellen willen doen aan het kabinet over het al dan niet opvangen van uitgeprocedeerden. Wij hopen daarbij steun te vinden van de fracties van GroenLinks, ChristenUnie en mogelijk ook D66.

De heer Voordewind (ChristenUnie): Voorzitter. Ik spreek vandaag mede namens de fractie van GroenLinks. Als ik de evaluatie en de reactie van de Staatssecretaris op de evaluatie van het vluchthavenproject lees, lijkt het wel een clash of civilisations, zoals de politicoloog Samuel Huntington dat noemde, maar dan op microniveau. Het lijkt erop dat er van andere doelstellingen wordt uitgegaan bij deze evaluatie. De Staatssecretaris zegt dat het project mislukt is en de conclusie van de evaluatie door de gemeente is dat het succesvol is geweest, terwijl het om hetzelfde project gaat. Hoe kan dat?

De enige verklaring die ik hiervoor kan geven, is dat het om verschillende verwachtingspatronen moet gaan. De Staatssecretaris zegt dat het gaat om zo hoog mogelijke aantallen wat betreft uitzetting. Het doel van het project Vluchthaven, zoals omschreven door de gemeente, is om individueel hulpaanbod te geven aan personen gedurende een halfjaar, zodat zij optimaal kunnen werken aan hun eigen toekomst. Het gaat hierbij om het alsnog verkrijgen van een verblijfsvergunning en het afronden van juridische procedures. Dat zijn dus andere insteken. Ik vraag de Staatssecretaris om toch te reageren op de conclusies van het rapport.

In de brief met de reactie van de Staatssecretaris worden drie openingen gegeven, en dat vind ik uiteindelijk wel positief. Hij zegt begrip te hebben voor het feit dat Amsterdam probeert mensen op te vangen die willen werken aan hun terugkeer. Hij wil dat ook nog wel faciliteren, zij het kortstondig. Betekent dit dat het project Vluchthaven nog enkele maanden kan worden verlengd, net als de samenwerking met Amsterdam? De Staatssecretaris schrijft ook dat hij de gemeente ruimte wil geven voor de opvang van medisch kwetsbare vreemdelingen. Dat wil hij maximaal zes maanden doen. Daar ben ik ook blij mee, want dat is een erkenning van de conclusie in de evaluatie dat ongeveer 40% van de mensen kampt met ernstige psychische problemen. Dat lijkt de Staatssecretaris ook te concluderen uit het rapport. Hij zegt ook dat het goed is om daarvoor opvang te regelen. Ik vraag de Staatssecretaris of dat maar voor zes maanden is. Is de problematiek van deze mensen na zes maanden opgelost? Hoe ziet hij dat na die zes maanden?

Een andere opening is dat de Staatssecretaris zegt open te staan voor nieuwe initiatieven. Voor die conclusie heeft hij gezegd dat eerst het project in Amsterdam wordt geëvalueerd. Als dat succesvol is, gaan we mogelijk verder kijken. Heeft hij ook gekeken naar de situatie in Rotterdam en in Utrecht? Daar zijn kerkelijke en andere organisaties actief bezig om mensen te helpen met opvang, zodat zij vanuit een stabiele situatie kunnen kijken of er een toekomst voor hen is, hetzij in Nederland, hetzij in het buitenland. Is hij bereid om ook in Rotterdam en Utrecht zijn licht op te steken, om te bezien of we tot een humane opvang kunnen komen van uitgeprocedeerde asielzoekers, zodat zij op een rustige basis kunnen werken aan hun terugkeer?

Het College voor de Rechten van de Mens heeft onlangs de uitspraak gedaan dat twee specifieke groepen aangemerkt zouden moeten worden als kwetsbare groepen, te weten staatlozen en niet-uitzetbaren. Ik hoor graag een reactie van de Staatssecretaris op die uitspraak.

Op 4 juni is een uitspraak gedaan door de Centrale Raad van Beroep, waarin de rechter heeft bepaald dat een uitgeprocedeerde Palestijnse vreemdeling die niet het land kan verlaten, toch recht heeft op opvang. Ik hoor hierop graag een reactie van de Staatssecretaris. Welke maatregelen gaat hij nemen naar aanleiding van deze uitspraak? Wat betekent deze uitspraak voor uitgeprocedeerde vreemdelingen die het land niet kunnen verlaten?

Wat betreft het landenbeleid wil ik nog ingaan op Irak. Ik ben blij dat mijn collega opmerkingen heeft gemaakt over Somalië. Die ondersteun ik van harte. In de brief van de Staatssecretaris lees ik dat er op 20 mei een gesprek is geweest met de Aramese en met de Koerdische gemeenschap. In de tussentijd hebben we de opmars van ISIS gehad, en niet alleen naar Bagdad. Daardoor heeft ISIS ook de Ninevehvlakte onder zijn beheer genomen, die deel uitmaakt van Koerdistan. Ik hoor graag van de Staatssecretaris of dat nieuwe feit een reden vormt om te herevalueren of Koerdistan wel een vestigingsalternatief is voor asielzoekers die terug moeten naar Irak. Wordt het niet tijd om voor Irak een voorlopig moratorium af te spreken, omdat daar een burgeroorlog gaande is en een kalifaat is afgekondigd?

De heer Van der Staaij (SGP): Voorzitter. In het rapport van de Commissie Integraal Toezicht Terugkeer wordt geconstateerd dat het terugkeerbeleid een weerbarstig probleem is en dat de marges smal zijn, ongeacht de coalitie die er zit. Dat is de conclusie die de commissie trekt uit de ervaringen van de laatste jaren. Ik kan mij inderdaad geen jaar herinneren waarin niet werd gezegd dat het terugkeerbeleid wel een erg lastig onderdeel is van het vreemdelingenbeleid. Tegelijkertijd is het essentieel voor de geloofwaardigheid van het beleid dat dit als sluitstuk functioneert. Het ondermijnt het draagvlak voor een ruimhartig asielbeleid als het terugkeerbeleid te weinig voorstelt.

De Staatssecretaris schrijft terecht in de brief naar aanleiding van dat CITT-rapport dat door de inzet van veel medewerkers gelukkig wel degelijk resultaat geboekt wordt. Het is niet alleen maar treurnis wat de klok slaat, maar de evaluatiecommissie merkt terecht op dat de mogelijkheden er niet bepaald ruimer op worden en dat het uitzetten van vreemdelingen mede door juridische waarborgen en regels erg lastig kan worden. De SGP-fractie ziet hierin niet onmiddellijk een aanval op de rechtsstaat, zoals wij in sommige commentaren wel horen, maar de nuchtere constatering dat allerlei waarborgen en procedures, die misschien heel wenselijk en begrijpelijk zijn met het oog op de humaniteit, ook de effectiviteit in de weg kunnen staan. Welke les trekt de Staatssecretaris hieruit? Is het mogelijk in Europees verband om een maximum te stellen aan het aantal procedures dat in Nederland afgewacht mag worden? Op pag. 38 van het rapport wordt verwezen naar de Belgische werkwijze met escorts. Neemt de Staatssecretaris die suggestie over?

Hulp aan asielzoekers en inspanningen om mee te werken aan terugkeer zijn wel belangrijk. Lastig is dat er soms bij alle goede bedoelingen wel sprake is van tegenwerking. Ik denk hierbij ook aan de Vluchthaven. Het is heel mooi dat mensen zich ervoor inzetten dat mensen die lastig terug kunnen keren, hier toch nog onderdak kunnen krijgen en niet op straat hoeven rond te zwerven. De SGP-fractie heeft altijd als lijn gehad: liefst opvang of uitzetten en niet iets ertussenin, want dat geeft heel veel praktische en ethische problemen. In de evaluatie las ik ook dat het boeken van resultaat wordt belemmerd door activistische vrijwilligers die vooral protest tegen asielbeleid willen aanwakkeren en doorzetten. Het is wel heel lastig als enerzijds de terugkeer wordt bevorderd door iemand te helpen om perspectief te krijgen, en daar zijn ook goede voorbeelden van, maar dat deze anderzijds wordt ondermijnd doordat die begeleiding wordt gebruikt om het tegendeel te bewerkstelligen. Hoe ziet de Staatssecretaris die spanning?

De commissie vraagt opnieuw aandacht voor het feit dat Nederland meer resultaat kan boeken door vaker Europese vluchten te benutten. Nederland maakt steeds minder gebruik van deze mogelijkheden, zo blijkt uit het overzicht. Waarom vinden wij dit systeem voor anderen wel nuttig, maar maken wij er zelf nauwelijks gebruik van? Waarom zetten wij er niet stevig op in om beter aan te sluiten bij de voorwaarden? Ik zie dat het totale aantal vluchten van Frontex licht toenam of stabiel bleef in de afgelopen jaren, terwijl het aandeel van Nederland daarin verder afnam.

Met betrekking tot de opvang zijn wij benieuwd naar de gevolgen die de Staatssecretaris verbindt aan de uitspraak over het kinderpardon die recent in het nieuws is gekomen. Wordt met deze uitspraak het belang onderstreept om met maatwerk in individuele situaties zorgvuldige besluiten te nemen, in lijn met de motie van de heer Van Hijum en mijzelf die door de Kamer is aanvaard? Ik stel deze vraag mede namens de CDA-fractie, die niet aanwezig kan zijn bij dit overleg.

Het recht op opvang van illegalen is ook een gevoelig thema, dat om een zorgvuldige benadering vraagt. De Centrale Raad van Beroep heeft in een uitspraak van 4 juni beslist dat in bijzondere gevallen een beroep op de Wmo mogelijk is voor illegalen, zolang de Staatssecretaris hiervoor nog niet op rijksniveau een oplossing heeft getroffen. Wanneer kunnen wij die oplossing tegemoetzien, waarmee de verantwoordelijkheid van het Rijk wordt ingevuld?

Met betrekking tot het landenbeleid sluit ik mij aan bij de vragen die zijn gesteld over Irak en de gevolgen die recente ontwikkelingen zoals de opmars van ISIS en het uitroepen van het kalifaat moeten hebben. Ik noem hierbij nog een interessant punt. Ik heb net gesproken met mensen uit Irak. Ik dacht dat terugkeer in deze situatie helemaal niet aan de orde was, maar tot mijn verbazing zouden er volgens hen nog steeds wel mensen terug willen naar Irak, ook onder deze omstandigheden, bijvoorbeeld naar het Ninevehgebied, als zij zouden weten dat daar een bepaalde mate van bescherming is. Daar heb je ook weer de link met Buitenlandse Zaken. Hoe wordt die verbinding gezocht? Wordt bekeken hoe Nederland zich internationaal kan inspannen om aan de voorwaarden te voldoen die terugkeer reëler en makkelijker maken?

Mevrouw Maij (PvdA): Voorzitter. Op de agenda staan onderwerpen met betrekking tot opvang en terugkeer van asielzoekers en andere uitgeprocedeerde vreemdelingen, twee essentiële onderdelen van het asielbeleid. Op beide terreinen zijn nog wel wat verbeteringen te realiseren. Volgens de Partij van de Arbeid is er de laatste jaren wel het een en ander verbeterd bij de opvang. Alle gezinnen met kinderen die uitgeprocedeerd zijn, worden niet meer op straat gezet, maar opgevangen in gezinslocaties. Zieke vreemdelingen hebben de mogelijkheid om opvang te krijgen doordat het beleid op grond van de motie-Spekman recentelijk nog is verbeterd.

Deze regering heeft het voornemen om vreemdelingen in opvangcentra meer te activeren, bijvoorbeeld door hen dagbesteding te laten doen. Het voornaamste probleem is nog dat mensen op straat belanden in een gemeente. Door het Nederlands beleid om de voorzieningen voor uitgeprocedeerde asielzoekers te beëindigen en de afspraak in het bestuursakkoord dat gemeenten geen noodopvang aan uitgeprocedeerde vreemdelingen meer kunnen leveren, vallen er vreemdelingen tussen wal en schip. Uitgeprocedeerde vreemdelingen hebben vaak tijd nodig om te accepteren dat zij hier geen recht op bescherming hebben, om de knop om te zetten en vertrouwen te krijgen dat de veiligheidssituatie in het land van herkomst afdoende is om daar perspectief en een nieuwe toekomst te kunnen opbouwen. In dit kader zijn wij ook gecharmeerd van het Duitse model.

De PvdA was en is positief over de doelstelling van het project Vluchthaven om extra tijd te geven aan mensen, opvang te bieden, en in samenwerking tussen Rijk en gemeenten en hulporganisaties te werken aan terugkeer en aan perspectief. Onze indruk is dat de tijdsdruk van een halfjaar niet helemaal goed heeft gewerkt om de positieve resultaten te tonen die er bij een aantal mensen wel zijn geweest. Wij vinden het goed dat Amsterdam voor de resterende extra kwetsbare groep ook nog opvang mogelijk maakt en dat de Staatssecretaris daar ruimte voor biedt. Mijn collega van de ChristenUnie verwees daar ook naar.

De PvdA roept de Staatssecretaris op om in vergelijkbare situaties open te blijven staan voor lokale initiatieven en kleinschalige, gerichte oplossingen die wellicht meer kans van slagen hebben. Is de Staatssecretaris bereid de komende maanden met gemeenten en organisaties zoals IOM, Vluchtelingenwerk, Maatwerk bij Terugkeer en andere in gesprek te gaan, maar ook om zijn licht op te steken bij andere Europese lidstaten, om tot een betere analyse te komen hoe wij vrijwillige terugkeer en het perspectief voor deze groep kunnen stimuleren en verbeteren? Kan de Staatssecretaris de Kamer over zijn bevindingen informeren, bijvoorbeeld in het najaar? De PvdA gelooft in een duidelijke aanpak, maar ook in intensieve begeleiding en hulp. De focus moet liggen op de mensen en niet op de cijfers.

Mevrouw Maij (PvdA): Ik denk dat de heer Fritsma mij iets heeft horen zeggen wat ik recentelijk ook wel vaker heb gezegd. Een deel van de mensen die een beslissing krijgen waar zij niet op gewacht of gehoopt hadden, accepteert deze en gaat terug. We hebben het eerder gehad over de terugkeercijfers en wie dat doet. Voor een deel van de mensen is dat moeilijk. Dan is het belangrijk dat zij begrijpen dat er ook perspectief is bij terugkeer. In een aantal gevallen is vier weken daar veel te kort voor. Alleen al om de papieren rond te krijgen is meer tijd nodig.

Het antwoord op de eerste vraag is: nee, zeker niet. Ik vind dat we de regels goed moeten volgen en dat we de IND de ruimte moeten geven om die regels goed in te vullen. Tegelijkertijd zie je dat terugkeer soms lastig is. Als wij dat perspectief door intensieve begeleiding en assistentie wel kunnen bieden aan mensen, laten wij dat dan vooral ook doen.

Mevrouw Maij (PvdA): Deze zin zou ik bijna niet hoeven uit te spreken. Voor zover anderen in mijn betoog zouden willen horen dat de Partij van de Arbeid de Staatssecretaris alleen vraagt om opvang, zou ik toch ook willen benadrukken dat wij terugkeer essentieel vinden voor een sluitend vreemdelingenbeleid. Ook de PvdA vindt het heel belangrijk dat meer uitgeprocedeerde vreemdelingen ook daadwerkelijk duurzaam kunnen terugkeren naar hun land van herkomst en dat het beleid daar actief op gericht is. Uitgeprocedeerde vreemdelingen moeten soms wat uitgebreider geholpen worden om gestimuleerd te worden om terug te keren. Wat ons betreft krijgen die mensen tijd en is de landelijke overheid ook flexibel in de manier waarop en de termijn waarbinnen dat soms gerealiseerd kan worden.

De PvdA heeft nog steeds een aantal vragen over de zaak Guinee, die ook op de agenda staat. Wij vinden dat de uitzending van Zembla niet zo'n fraai beeld geeft. Wij willen van de Staatssecretaris weten wat hij precies wist van de delegaties in Guinee en welke signalen hij of de DT&V heeft gekregen over mogelijke samenwerking met corrupte ambtenaren of andere officials en over de vraag of die reisdocumenten vervalst zijn. Heeft hij hierover contact gehad met de Guinese autoriteiten? De PvdA vindt het ook voor Nederland belangrijk dat die terugkeerzaken degelijk en netjes worden afgehandeld. Als er signalen waren of als er feiten bekend waren over corruptie of iets anders, zou een vervolgvraag zijn wat daarmee is gebeurd.

Het terugkeerbeleid moet natuurlijk wel voldoen aan onze eigen Nederlandse standaard. Het beeld van wat louche delegaties en valse documenten is daarbij niet goed. We hopen dat de Staatssecretaris die opvatting met ons deelt. Voor ons is het belangrijk dat er voldoende oog voor is en voldoende controlemechanismen zijn, ook binnen de DT&V, zodat de terugkeerprocessen met zuivere en officiële kanalen in het land van herkomst kunnen worden bewerkstelligd. Werken andere EU-lidstaten met vergelijkbare delegaties die op deze manier reisdocumenten bemachtigen, bijvoorbeeld in Guinee? In welke landen wordt er ook met deze delegaties gewerkt?

Lidstaten kunnen ook van elkaar leren wat betreft terugkeermethodes. Dan kunnen zij gebruikmaken van dezelfde, bij voorkeur officiële kanalen. Zowel in Europees als in nationaal verband moet vooropstaan dat we zorgvuldig met mensen omgaan, de procedures in acht nemen en gebruikmaken van officiële kanalen.

Wat betreft het landgebonden beleid sluit ik mij aan bij de vragen die over Irak zijn gesteld. Wat zijn de gevolgen van de recente ontwikkelingen rond de terroristische organisatie ISIS voor het asielbeleid voor Irakezen? Hoe reëel zijn de vestigingsalternatieven die genoemd worden? Komt er mogelijk een vertrekmoratorium voor Irak? Komt er binnenkort een nieuw ambtsbericht over Irak, zeker nu de situatie zo is veranderd?

De heer Fritsma (PVV): Voorzitter. Het terugkeer- en uitzetbeleid is altijd al de achilleshiel van het hele vreemdelingenbeleid geweest. Het is dan ook ronduit tragisch dat het kabinet dit probleem nog veel erger heeft gemaakt. De cijfers spreken boekdelen. Het aantal vertrekken van uitgeprocedeerde illegalen naar het land van herkomst ligt op een dieptepunt. In 2013 betrof dit aantal slechts 8.510, terwijl het in de jaren daarvoor ruim boven 10.000 lag.

De slechte staat van het terugkeerbeleid blijkt ook uit de bevindingen van de Commissie Integraal Toezicht Terugkeer, die ronduit alarmerend zijn. Deze commissie concludeert dat het effectief uitzetten van vreemdelingen onder de huidige omstandigheden schier onmogelijk is. Dat is nogal een conclusie. Dat is ook keihard terug te voeren op het wanbeleid van het kabinet en deze Staatssecretaris. Zo concludeert genoemde commissie dat het kinderpardon mede debet is aan de terugvallende vertrekcijfers. Uitgeprocedeerde asielzoekersgezinnen gaan natuurlijk niet terug naar de landen van herkomst, nu zij weten dat zij een verblijfsvergunning krijgen als zij hier blijven. Erkent de Staatssecretaris, mede op grond van de bevindingen van de CITT, dat het kinderpardon helemaal verkeerd uitpakt, de problemen alleen maar erger maakt en het terugkeerbeleid geweld aandoet? Kan hij in het verlengde daarvan de doorlopende variant van de pardonregeling intrekken? Die is gewoon onverantwoord. Nogmaals, het leidt er alleen maar toe dat asielzoekersgezinnen niet meer uit Nederland vertrekken. Ik herinner de Staatssecretaris aan zijn toezegging in hoger beroep te gaan tegen de recente uitspraak van de rechter die aanstuurt op een nog soepeler kinderpardon. Ik heb inmiddels uit de media begrepen dat hij dat hoger beroep ook in gaat stellen, dus ik neem aan dat dit waar is. Als dat niet zo is, hoor ik dat graag.

Een ander punt is het stapelen van procedures. Vreemdelingen kunnen oneindig verblijfsprocedures opstarten, die steeds weer in Nederland mogen worden afgewacht. Ook dit rijdt het terugkeerbeleid natuurlijk ernstig in de wielen. Ik roep de Staatssecretaris op om echt wat aan het procedurestapelen te doen, want de tot dusver genomen maatregelen schieten duidelijk tekort.

De PVV wil dat veel minder verblijfsprocedures rechtmatig verblijf in Nederland met zich mee brengen. Kan de Staatssecretaris ervoor zorgen dat het in Nederland indienen van een aanvraag tot een reguliere verblijfsvergunning nooit meer rechtmatig verblijf met zich brengt? Daarbij gaat het om verblijfsaanvragen voor arbeid, studie, gezinsvorming, medische omstandigheden, kortom, alles wat niet asiel is. Juist die reguliere verblijfsaanvragen worden vaak misbruikt om verblijf in Nederland te verlengen en om uitzetting te traineren.

Om het procedurestapelen te beperken, moet ook de asielindustrie worden aangepakt. Er is in ons land een leger van 751 vreemdelingenadvocaten bezig met het voeren van heel veel verblijfsprocedures. Dit kost de belastingbetaler ongeveer 20 miljoen euro per jaar. Per asielzoeker per jaar is dat € 1.265. Dat is een absurd hoog bedrag, zeker als je het vergelijkt met andere landen. Waar Nederland 13% van het budget voor rechtsbijstand kwijt is aan vreemdelingenzaken, is dat in Engeland bijvoorbeeld slechts 2%. De PVV doet een dringende oproep aan de Staatssecretaris om hier het mes in te zetten. Ook hiervoor geldt dat de tot dusver genomen maatregelen niet voldoende zijn, waarbij ik verwijs naar de bevindingen van de CITT.

Een effectief terugkeer- en uitzetbeleid is ook niet geholpen met het beperken van vreemdelingendetentie, wat deze Staatssecretaris helaas doet. Ook dit is vastgesteld door de CITT, dus ook dit moet de Staatssecretaris veranderen. Hij heeft zelf op 13 juni vorig jaar op Radio 1 gezegd dat hij teruggaat naar vreemdelingendetentie, wanneer blijkt dat alternatieven niet het gewenste resultaat hebben. Dat is voor iedereen na te luisteren. Ik roep de Staatssecretaris op om woord te houden wat dit betreft. Graag een heldere reactie.

De noodzaak van meer vreemdelingendetentie wordt ook pijnlijk duidelijk als je ziet wat voor onnozele dingen er nu gebeuren. Vreemdelingen die moeten worden uitgezet, worden niet vastgezet, maar krijgen de simpele mededeling dat zij zich na 48 uur moeten melden voor hun uitzetting. Kennelijk denkt de Staatssecretaris dat zij dan uit eigen beweging komen, naar Schiphol of een andere luchthaven. Dat blijkt natuurlijk niet het geval te zijn. Kan dit soort naïviteit alstublieft verleden tijd zijn?

Dan het aantal zaken waar de Dienst Terugkeer en Vertrek mee aan het werk is.

De heer Fritsma (PVV): Dan rond ik hiermee af. Dat aantal is veel te laag. Dat komt onder meer doordat het illegalenquotum niet wordt gehaald. Ik wil graag weten wat de Staatssecretaris doet om dat te verbeteren. In dat kader roep ik hem op om niet alleen asielzaken door te geleiden naar de Dienst Terugkeer en Vertrek, maar ook reguliere zaken. Ook mensen die een reguliere verblijfsaanvraag hebben ingediend en zijn afgewezen, moeten uit Nederland vertrekken. Daar zou de Dienst Terugkeer en Vertrek ook mee bezig moeten gaan.

Gezien de tijd moet ik het daarbij laten.

De heer Schouw (D66): Voorzitter. Kortheidshalve sluit ik mij wat het landgebonden beleid betreft aan bij de uitstekende bijdrage van mevrouw Gesthuizen, die precies de opmerkingen maakte die wij wilden maken. Ik vraag de Staatssecretaris om er rekening mee te houden dat de kritische vragen van de Kamer hierover toenemen.

De uitspraak van de rechter over het kinderpardon was best bijzonder. De rechter zei eigenlijk dat het kinderpardon niet zo strikt mag worden uitgevoerd als de Staatssecretaris wil. De rechtbank heeft gisteren bepaald dat het onterecht is om een moeder en dochter af te wijzen die niet in beeld waren bij het Rijk, maar wel bij een gemeente. We hebben hierover twee weken geleden gesproken in een AO. Daarbij voorspelden enkele commissieleden al dat de rechter die politieke afspraak over het kinderpardon weleens onderuit zou kunnen halen. Ik zal het woord «paniekvoetbal» niet gebruiken, maar het heeft mij verbaasd dat de Staatssecretaris vrij snel weer in hoger beroep ging. Vorige week zagen we dat ook bij een ander onderdeel van zijn portefeuille, te weten het degraderen en promoveren in het gevangeniswezen. Ik vind het toch raar dat de Staatssecretaris meteen in hoger beroep gaat, wanneer zijn beleid door de rechter wordt bekritiseerd, waarvan ik twee voorbeelden gaf, in plaats van die uitspraak eerst eens zorgvuldig te bekijken en misschien iets te veranderen aan zijn beleid. Ik vraag de Staatssecretaris om hierop te reageren. Als de rechter de Staatssecretaris terugfluit, waarom gaat hij dan onmiddellijk in hoger beroep?

Een concrete vraag is of de Staatssecretaris gaat voor een snelle uitspraak in hoger beroep, zodat we weten waar we aan toe zijn, of het een beetje op de lange baan probeert te schuiven, zoals we waarschijnlijk gaan zien bij het hoger beroep over het gevangeniswezen.

Mevrouw Maij sprak al treffend over de uitzetdelegaties naar Guinee. Er is al jaren een commissie bezig om de feiten over de schimmige uitzetdelegaties uit Guinee boven tafel te krijgen. Er is serieuze twijfel over de aard en de status daarvan en over de geldigheid van de door die delegaties verstrekte documenten. We hebben daar allemaal taferelen van gezien op televisie. Er is in diverse programma's aandacht aan besteed. Er is een consul in Brussel die ontkent de «titres de voyage» getekend te hebben. Recent heeft zelfs de betrokken Guinese Minister voor de camera verklaard dat deze delegaties helemaal niet legitiem zijn, en niet zouden bestaan.

Dat is toch een beetje raar. De Staatssecretaris wil er officieel beleid van maken, maar er is grote twijfel of alles wel spic and span geregeld is. Sterker gezegd: die uitzetdelegaties doen misschien dingen die zij eigenlijk helemaal niet mogen doen en die niet door de beugel kunnen. Op die manier zou je toch niet met die delegaties willen samenwerken. Ik was dan ook buitengewoon blij toen de Commissie Integraal Toezicht Terugkeer een diepgaand, onafhankelijk en objectief onderzoek instelde naar al die aantijgingen. Ik moet zeggen dat ik hierin teleurgesteld ben, want de manier van onderzoeken roept bij mijn fractie nogal wat vragen op. Klopt het dat de CITT voor het onderzoek naar de Guinese uitzetdelegaties alleen gebruik heeft gemaakt van openbare bronnen, zoals antwoorden op Kamervragen en brieven van deze Staatssecretaris en van zijn voorganger, Minister Leers? Is de Staatssecretaris het met mijn fractie eens dat een dergelijk onderzoek, eigenlijk een soort desk research, helemaal geen toegevoegde waarde heeft, dat je op die manier de werkelijkheid nooit boven tafel krijgt? Is het niet verstandig om alsnog een werkelijk onafhankelijk en kritisch onderzoek in te stellen naar de aard en status van die delegaties? Het blijft rommelen met die clubs.

De heer Schouw (D66): Dat lijkt me uitstekend, maar het is veel belangrijker om de waarheid boven tafel te krijgen. Samen met mevrouw Gesthuizen en andere leden van deze commissie zijn we daarvoor al een paar jaar aan het peuren. Ik was blij dat de Staatssecretaris zei dat hij ook de waarheid boven tafel wil krijgen, maar dat is mij niet geworden uit dat fraaie rapport. Om de woorden van de Staatssecretaris aan te halen, die hij sprak over iemand anders die speurwerk deed: het is broddelwerk. Laat ik dat nu ook maar even zeggen over dit onderzoekje. Dat vind ik het allerbelangrijkste; dat we op dat punt de onderste steen boven krijgen.

De voorzitter zei dat ik nog twee seconden had. Die wil ik benutten voor de Vluchthaven. Collega's hebben al gesproken over de successen en het falen van dit experiment. Ik vind dat we er nog mee door moeten gaan. Ik heb ook heel sterk het vermoeden dat het nieuwe college van Amsterdam, met spirit en enthousiasme, kritisch zal zijn over wat er niet goed is gegaan, maar ook zal willen kijken hoe we het kunnen verbeteren. Ik roep de Staatssecretaris op om in contact te treden met het nieuwe college van Amsterdam, om te bezien hoe we er een succes van kunnen maken.

De heer Azmani (VVD): Voorzitter. Zoals anderen voor mij al hebben gezegd: terugkeer was en is de achilleshiel van het vreemdelingenbeleid en zal dat de komende tijd ook wel blijven. Als vreemdelingen de rechtsplicht negeren om dit land te verlaten, sta je eigenlijk al met 1–0 achter. Als er dan ook nog landen zijn die hun eigen onderdanen niet accepteren, als zij niet vrijwillig willen terugkeren, dan sta je als keeper met je rug naar het veld. Als je wilt dat het terugkeerbeleid leidt tot succes, dan moet je alle prikkels die illegale vreemdelingen hebben om hier te blijven wegnemen en maatregelen nemen tegen de zogeheten probleemlanden.

Het jaarverslag van de CITT staat vandaag prominent op de agenda. Deze commissie constateert terecht dat Nederland de vergelijking met andere Europese landen met glans kan doorstaan als het gaat om humane opvang en terugkeerprocedures. Door de partijen in het veld wordt er eenzijdig voor gepleit dat het alleen maar humaner moet, maar dat kan juist funest zijn. Terugkeerbeleid werkt alleen wanneer er actief en consequent uitvoering aan wordt gegeven. Het helpt dan ook niet als dit wordt doorkruist door andere overheden in het land. Dat heeft Amsterdam ook eigenlijk wel bewezen. Dat leidt alleen maar tot valse hoop en verwachtingen. Mensen raken alleen nog maar verder gedesillusioneerd en van het pad af. Hoelang zijn we hier al niet mee bezig? Toen ik twee jaar geleden woordvoerder werd, begon het al met tentenkampen en diezelfde mensen zitten nu in de Vluchthaven. Voor hen moet weer alternatieve accommodatie gezocht worden.

Als ik kijk naar het jaarverslag, de rapportage en het onderzoek, moet ik toch constateren dat van 17 van de 52 mensen wordt aangegeven dat zij kansloos zijn, dus dat er geen hoop is op wat voor toelating dan ook in Nederland. Zij kennen ook geen psychische belemmeringen. 40 personen van die groep zijn nog steeds niet bereid om mee te werken aan terugkeer. Dat is meer dan drie kwart van het totaal, namelijk 76,9%, om exact te zijn. Dan denk ik ook wel dat het aangepakt moet worden. Ik vraag de Staatssecretaris om op korte termijn juist naar die groep te kijken, om actief de uitzetting ter hand te nemen, wanneer dat mogelijk is. Voor deze groep zijn er geen belemmeringen. Deze heeft geen kansen meer. Deze moet terugkeren, maar wil niet terugkeren.

De CITT houdt ook een warm pleidooi voor bewaring als instrument om terugkeer te bevorderen. Zij maakt zich zorgen over de alternatieve maatregelen. Deze zorgen deel ik ten dele, maar wij weten ook dat bewaring niet altijd zaligmakend is. Gezien de ambitie van de Staatssecretaris om de terugkeercijfers verder op te schroeven, hebben we kunnen instemmen met die alternatieve maatregelen. Wanneer deze een averechts effect hebben, zeg ik ook tegen de Staatssecretaris, dan draaien we dat terug.

Nog niet zo lang geleden heb ik ook een warm pleidooi gehouden om bewaring vaker in te zetten na eerdere inbewaringstellingen, omdat de terugkeerbereidheid na herhaaldelijke inbewaringstellingen wordt vergroot, aldus het WODC-onderzoek «Verbetering tot terugkeer». Zeker bij overlastgevende criminele vreemdelingen daag ik de Staatssecretaris uit om de grenzen daarvan te verkennen. Het mes kan aan twee kanten snijden. Een voorbeeld daarvan is de nieuwe vorm van gesloten opvang die wordt gecreëerd voor kinderen als alternatief voor artikel 6 met betrekking tot de grensdetentie. Deze gesloten opvang zal ook gebruikt worden voor gezinnen met kinderen die in een gesloten setting aan terugkeer moeten werken. Hiermee wordt voorkomen dat gezinnen met kinderen zich nog langer aan toezicht kunnen onttrekken, nu zij niet in bewaring mogen worden gesteld. De VVD is daar ook erg blij mee.

Het mogelijk maken om procedures te stapelen is ook een voorbeeld van een verkeerde prikkel. Tekenend is de in het CITT-jaarverslag beschreven casus van een Guinese asielzoeker die in een tijdsbestek van zes weken maar liefst zeven kansloze procedures wist te voeren. De advocaat speelde daarbij overigens een zeer beschamende rol. Er zijn ook fatsoensgrenzen voor een advocaat die zo'n procedure voert. Mijn vraag aan de Staatssecretaris is of er conclusies aan worden verbonden, bijvoorbeeld door de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA). Kan de Staatssecretaris hierbij ook een rol gaan spelen?

De heer Azmani (VVD): Mijn vraag aan de Staatssecretaris is of hij daar nadrukkelijk een rol in wil spelen, ook in de vorm van overleg met de Nederlandse Orde van Advocaten, om er aandacht aan te besteden dat het niet altijd helpt voor vreemdelingen om kansloze procedures te starten, maar dat dit eigenlijk alleen maar leidt tot het frustreren van vertrek. Ik denk dat deze casus dat nadrukkelijk heeft bewezen. Wat mij betreft mag dat niet zonder consequenties zijn.

Bij de begrotingsbehandeling heb ik ook aandacht gevraagd voor het stapelen van procedures als verkeerde prikkel. Ik heb toen de volgende suggesties gedaan. Je zou ervoor kunnen kiezen om een besluit over een herhaalde aanvraag pas uit te reiken bij vertrek. Het instellen van rechtsmiddelen bij een herhaalde aanvraag zou dan alleen maar mogelijk zijn vanuit het buitenland. In navolging van de IND zou ook bij de rechtbank of de Raad van State een eendagstoets kunnen worden ingevoerd, zeker als het gaat om een herhaalde aanvraag. Een andere mogelijkheid is het inzetten van vereenvoudigde procedures, zoals afdoening ter zitting. De Staatssecretaris heeft toegezegd hiermee aan de slag te gaan. Mijn vraag is natuurlijk: hoe staat het daarmee?

Ik ben blij dat de Staatssecretaris ook wil kijken naar de Belgische variant waarbij asielvragen op de vliegtuigtrap niet meer in behandeling worden genomen. Als dit in België kan, waarom dan niet in Nederland? Ik roep de Staatssecretaris op om vooral te kijken naar mogelijkheden in plaats van beperkingen, want ook onder juristen zijn er rekkelijken en strikten.

Hoe is het gesteld met het voeren van artikel 64-procedures, over uitstel van vertrek op grond van medische redenen? Dit is een veelvoorkomende procedure die gevoerd wordt wanneer de uitzetting in zicht is.

Staatssecretaris Teeven: Voorzitter. Ik dank de leden voor hun inbreng in eerste termijn. Het is belangrijk om vast te stellen dat terugkeerbeleid het sluitstuk is van het totale vreemdelingenbeleid. Ik ben het eens met de constatering van de CITT dat dit een kwetsbaar onderdeel is van het totale vreemdelingenbeleid. Volgens mij zeg ik daar niets nieuws mee. Het is steeds zoeken naar evenwicht, om het best mogelijke resultaat te bereiken.

Ik ben ook blij met de constatering dat de aantallen stijgen. Ik kan dat niet beter onder woorden brengen dan de heer Azmani deed bij het weergeven van die cijfers. Het gaat niet alleen om gedwongen uitzettingen, zoals door sommigen wordt verondersteld. Nog beter is als mensen zelf tot het inzicht komen dat zij vrijwillig moeten terugkeren. Ook die cijfers dragen daaraan bij.

Ik denk wel dat de caseload in belangrijke mate bijdraagt aan het succes van het vreemdelingenbeleid. Je ziet dat de samenstelling van de caseload van de Dienst Terugkeer en Vertrek verandert en in absolute aantallen afneemt, zoals de heer Azmani terecht zei. Dat heeft als reden dat het aantal inwilligingen hoger is als het gaat om Syrische en Eritrese verzoeken. Dat bepaalt ook dat de vijver van succesvolle terugkeerzaken – hetzij gedwongen, hetzij vrijwillig – kleiner is en dat er een lager aantal personen in zit waar de Dienst Terugkeer en Vertrek zich op richt.

Staatssecretaris Teeven: Volgens mij worden wij het niet eens, dus ik erken helemaal niets. Laten we het daar maar bij laten. Er is niets te erkennen. Ik heb de heer Fritsma al toegegeven dat het klopt wat betreft de nominale aantallen, maar daar gaat het niet om. Je moet kijken naar de totale opdracht die de Dienst Terugkeer en Vertrek heeft en hoe succesvol deze daarbij is. Er zitten zeker belemmeringen en hickups in. De heer Azmani heeft artikel 64 genoemd, en daar zal ik ook nog wat over zeggen. We hebben te maken met gezinslocaties waarbij het moeilijk blijkt te zijn om mensen het land te laten verlaten, als zij een vertrekplicht krijgen aangezegd en hier niet langer mogen blijven. Er zijn allerlei bezwaren en belemmeringen, en daarmee gaan wij aan het werk, maar ik denk dat je dat even los moet laten. Als mensen vrijwillig het land verlaten, kan dat minstens zo effectief zijn als wanneer mensen gedwongen worden uitgezet. Dat is een eerste gedachtesprongetje dat je daarbij zou moeten maken, zou ik tegen de heer Fritsma willen zeggen.

Door verscheidene woordvoerders zijn er opmerkingen gemaakt over het kinderpardon. De heer Schouw was hierover het meest expliciet. Hij vroeg of het wel zorgvuldig is om meteen in hoger beroep te gaan. De zaak is weer onder de rechter, want de IND is vanmiddag in appel gegaan tegen het vonnis van de rechtbank Arnhem, laat ik dat allereerst even bevestigen. Er zijn nu twee vonnissen; een van de rechtbank Utrecht en een van de rechtbank Arnhem. In één geval wordt in het algemeen gezegd dat dit onderscheid in de regeling kan worden gemaakt. In het andere vonnis wordt anders geoordeeld en wordt een kritische noot gekraakt, dat geef ik toe. Mevrouw Gesthuizen heeft er ook wat over gezegd.

Ik zal niet ingaan op de inhoud van de zaak, want dat voegt niet zoveel toe, maar ik denk dat iedereen het met mij eens zal zijn dat het belangrijk is om zo snel mogelijk duidelijkheid te krijgen van de hoogste rechter over de uitleg van de regeling, hoe bepaalde zaken die in beide uitspraken aan de orde worden gesteld, moeten worden uitgelegd. De enige reden om snel duidelijkheid te willen geven over het appel, is dat ik geen onduidelijkheid moet laten bestaan over de rechtseenheid. Vroeger hadden we daar een rechtseenheidkamer voor, maar nu doet de Raad van State dat in hoogste instantie. Ik denk dat we snel duidelijkheid moeten hebben over de uitleg van een aantal zaken die aan de orde worden gesteld.

Een punt in die uitspraak kan ook belangrijk zijn voor mensen die over een aantal maanden niet in aanmerking komen voor een discretionaire vergunning. De rechtbank Arnhem maakt onderscheid tussen bewust onttrokken en niet bewust onttrokken. Dat onderscheid kan belangrijk zijn en daar moet ik wel duidelijkheid over hebben van de hoogste rechter. In alle redelijkheid, ik wil niet haasje over doen, omdat ik het er niet mee eens ben en mijn gelijk wil halen. Dat is absoluut niet het geval, maar ik wil dat er rechtseenheid is op dit punt. Ik denk dat er nog meer uitspraken komen tussen nu en het moment waarop ik de discretionaire beslissingen bekend zal maken, dus ik heb er ook belang bij om hierover snel duidelijkheid te krijgen van de hoogste rechter. Ik denk dat de betrokkenen, de kinderen en hun aanverwanten, daar ook belang bij hebben. Dat is de enige reden waarom ik dat zo heb gedaan.

Staatssecretaris Teeven: Op de laatste vraag is het antwoord volmondig ja. Daar houd ik rekening mee. Als deze uitspraak van de rechtbank Arnhem in stand blijft, zou dat kunnen betekenen dat enkele mensen wel onder de regeling vallen. Dan zou je niet aan de discretionaire bevoegdheid toekomen, want die is er normaal gesproken als alle andere mogelijkheden zijn uitgeput. Dat zou wel heel lastig kunnen zijn, ook gezien de onzekerheid waarin sommigen zich bevinden. Er zijn ook wel kinderen en aanverwante familieleden die sowieso niet onder deze discussie vallen.

Dan kom ik op de vraag van de heer Schouw over de looptijd. We spreken over minimaal 20 weken. Dat is vijf maanden, vanaf het moment van appelleren. Dat is wel vrij lang. Ik ben aan het nadenken of het niet goed is om in ieder geval te kijken naar die 72 zaken, zoals ik al eerder heb toegezegd. Zo mogelijk zal ik er aan het eind van de zomer, begin van het najaar op terugkomen. Als dat niet kan, kan ik dat op een later moment doen, want dan heb je wel meer duidelijkheid. Het zou ook kunnen betekenen dat je in alle zaken een discretionaire beslissing neemt. Die zou dan in een aantal zaken nog gecorrigeerd kunnen worden doordat de hoogste rechter het vonnis van Arnhem al dan niet bevestigt. Ik neem even door wat de mogelijkheden zijn. Je moet ook nog kijken naar de feiten in dit vonnis. Daar is vandaag nog iets over gezegd in een persverklaring van de advocaat van deze Kazachse familie. Zij heeft wel gelijk dat een uitspraak over een concrete zaak niet altijd uitstralende werking heeft. Daarover wil ik duidelijkheid hebben. Om die reden heb ik geappelleerd, niet meer en niet minder. Het gaat er echt niet om in deze concrete zaak zo nodig mijn gelijk te halen.

Staatssecretaris Teeven: Dat is op zich een goede suggestie van de heer Schouw, maar dan zou ik zeggen dat ik die brief stuur aan het begin van het nieuwe politieke jaar, in september. Dan heb ik ook een overzicht. Ik heb nu niet zo veel te melden, anders dan over die 72. Ik ben altijd bereid om de Kamer te informeren, zoals de leden ook weten, want in de afgelopen dagen heeft de commissie heel veel brieven ontvangen van de Minister en van mij. Het is geen enkel probleem om veel informatie te verstrekken.

De heer Fritsma heeft mij gevraagd om te stoppen met het kinderpardon. Ik heb al eerder gezegd dat dit een onderdeel is van het regeerakkoord. Werken aan vertrek is een voorwaarde van de definitieve regeling, die wij handhaven. Er is naar onze mening geen grond om te denken dat deze terugkeer in de weg zou staan, omdat medewerking aan vertrek een van de voorwaarden is. Dat staat in het regeerakkoord en wordt door ons gehandhaafd.

Mevrouw Gesthuizen heeft een opmerking gemaakt over een individueel ambtsbericht met betrekking tot Rwanda. Zoals bekend ga ik niet in op een individuele zaak, zeker niet als het om een lopende procedure gaat. De wijze waarop het ambtsbericht tot stand komt, valt onder de verantwoordelijkheid van de Minister van Buitenlandse Zaken. Ik denk dat het van belang is om die verantwoordelijkheid voor de totstandkoming van het ambtsbericht ook even te onderscheiden. Er vindt wel een zogeheten REK-check plaats. We hebben daar uitgebreid over gesproken bij het AO over 1F. Deze is vernoemd naar de voormalige rechtseenheidskamer. Dat betekent dat de IND toetst of het ambtsbericht van Buitenlandse Zaken op inzichtelijke wijze tot stand is gekomen en of de onderliggende stukken de conclusie van het ambtsbericht kunnen dragen. Het zal duidelijk zijn dat het dossier van Buitenlandse Zaken daartoe voldoende transparante documentatie moet bevatten, dus dat controleert de IND wel.

Mevrouw Gesthuizen heeft mij een uitspraak van de rechter voorgehouden met betrekking tot Somalië. We hebben die uitspraak goed bestudeerd. Met het oog op de tijd zal ik deze samenvatten. Ik verwijs naar overweging 275 van de uitspraak van de rechter. Daarin staat: of een vreemdeling zich kan handhaven onder de Al-Shabaab-regels, wordt op een aantal manieren beoordeeld. Dat is in lijn met overweging 275: of de vreemdeling al dan niet recentelijk is vertrokken of ervaring heeft met het leven onder Al-Shabaab. Die elementen spelen een belangrijke rol en die wegen we ook mee bij de beoordeling of iemand zich daar kan handhaven.

Er zijn opmerkingen gemaakt over Irak door mevrouw Gesthuizen, de heer Voordewind, mevrouw Maij en de heer Schouw. Naar verwachting zal er eind augustus, begin september een ambtsbericht verschijnen van Buitenlandse Zaken. Als er op grond van het individuele asielverhaal nu al reden bestaat om een asielvergunning te verlenen aan personen die afkomstig zijn uit het ISIS-gebied, zal dat natuurlijk gebeuren. Asielaanvragen van Iraakse asielzoekers uit andere regio's, bijvoorbeeld de Koerdische Autonome Regio, worden uiteraard ook nog steeds individueel beoordeeld. De situatie in dat ISIS-gebied wisselt met de dag. Er is inderdaad een oorlog. De ene dag is een stad wel bezet en de andere dag slechts voor een gedeelte. Dat betekent dat we daarmee voorzichtig moeten zijn en dat we het ambtsbericht goed moeten lezen. Op 16 juni heeft de Minister van Buitenlandse Zaken de Kamer ook over de ontwikkelingen in Irak geïnformeerd. Ik wacht dat ambtsbericht af, voordat ik een nieuw standpunt inneem of het al dan niet aanwezig zijn van een 15c-situatie in een of meer delen van Irak zou moeten leiden tot een vertrekmoratorium. Dat is het antwoord op die vraag.

Staatssecretaris Teeven: Het gaat niet om selectief citeren, want dat wil ik helemaal niet. Ik probeer juist wat duidelijkheid te scheppen, maar ik schep meer onduidelijkheid. Laat ik het nog een keer proberen, zeg ik in alle vriendelijkheid. Ik begrijp wel wat mevrouw Gesthuizen zegt. Het is ook enorm zuur dat wij mensen moeten terugsturen naar landen waar hun ontplooiingsmogelijkheden sterk onder de maat zijn, volgens onze normen, maar dat is nu eenmaal niet waar het asielbeleid concreet over gaat. In een asielprocedure wordt getoetst of er bij terugkeer sprake is van vervolging en van behandeling in strijd met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Alleen dan is asiel aan de orde. Als dat niet zo is, dan is terugkeer aan de orde. Ik wil zeker niet doen alsof dat voor iedereen vervolgens prettig of gemakkelijk is, maar dat is niet het criterium waar we naar moeten kijken als het om terugkeer gaat.

Ik heb die uitspraak niet volledig bij de hand. Ik denk dat het verstandig is dat wij er nog even naar kijken want het is een serieus punt. Ik zal alles wat ik nu gezegd heb, nog even samenvatten in een wat kortere brief, waarin ik dat heel specifiek uitleg. Het gaat helemaal niet om selectief citeren, om cherry picking uit zo'n uitspraak, maar het gaat erom dat we elkaar goed begrijpen. Dat geldt zowel voor mevrouw Gesthuizen als voor de heer Fritsma.

Staatssecretaris Teeven: Dit is een terechte vraag van de heer Van der Staaij. In de Koerdische Autonome Regio waren er heel concrete hulpprojecten, ook met andere departementen, zoals Economische Zaken en Buitenlandse Zaken, zoals het openen van een continue, definitieve post, om meer zicht te krijgen op de situatie. Het doel was om een concrete bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van de Koerdische Autonome Regio. Ik kom hier later nog op terug, als ik inga op de Vluchthaven en de vluchtkerk in Den Haag en het onderscheid dat daartussen gemaakt moet worden.

De heer Schouw heeft vragen gesteld over de CITT. Hij vond de wijze van onderzoek teleurstellend. Hij heeft gevraagd of ik bereid ben alsnog nader onderzoek daarnaar te laten doen. Ik denk dat we wel moeten vaststellen dat de CITT een onafhankelijke commissie is. Het is aan de commissie om te bepalen op welke wijze zij onderzoek doet en welke conclusies zij trekt. De heer Schouw spreekt over de waarheid en niets dan de waarheid boven water krijgen. Ik denk dat de CITT dat ook daadwerkelijk heeft geprobeerd.

De CITT ziet overigens geen reden om te twijfelen aan de inzet van de taskforces en aan de status van documenten. Mijn voorganger in het kabinet-Rutte I is er ook veelvuldig mee bezig geweest. Ik zie geen reden om er nu weer apart onderzoek naar te laten doen. Al is het een waarheid waar we in eerste instantie niet op hadden ingezet, als dit de waarheid is van die onafhankelijke commissie, die nog niet zo lang geleden in een overleg als dit is geprezen, moeten we deze ook als waarheid aanvaarden. Dat kunnen we niet afdoen als broddelwerk. Dat is mijn opinie.

Staatssecretaris Teeven: Dat is een nadere specificatie. De heer Schouw trechtert het een beetje. Zijn eerste vraag was of zij nog iets anders hebben gedaan dan de antwoorden opschrijven die de Staatssecretaris had gegeven. De tweede vraag is of zij met die Guinese Minister hebben gesproken. Die vraag kan ik niet beantwoorden, want dat is aan de CITT. Ik weet wel dat wij dat wel hebben gedaan. De heer Schouw weet ook dat wij al sinds 2008 weten dat de Guinese ambassade niet in staat is om structureel mee te werken aan de afgifte van reisdocumenten. Dat was de reden om in 2009 tot een MoU te komen, waarbij afspraken zijn gemaakt over hoe wij die reisdocumenten gaan afgeven en over de inzet van de taskforces.

In de tussentijd heeft de Dienst Terugkeer en Vertrek wel geprobeerd om de Guinese ambassade tot wat meer activiteit te krijgen. Bij het uitblijven daarvan zijn er begin 2012 afspraken gemaakt met de toenmalige Ministeries van Buitenlandse Zaken en Veiligheid en Burgerbescherming over de daadwerkelijke inzet van de taskforces van immigratiedeskundigen voor het proces van nationaliteitsvaststelling en de afgifte van reisdocumenten. Ik wijs er ook op dat er in 2012 vijf taskforces zijn geweest en in 2014 één. In 2013 is er een aantal malen om verzocht, maar zijn afspraken om taskforces te plannen van de zijde van de Guinese autoriteiten geannuleerd.

De Dienst Terugkeer en Vertrek heeft ook steeds tegenover de centrale autoriteiten de voorkeur uitgesproken dat de Guinese ambassade in België die afgifte zou doen. Hij stuurt daar nog altijd op aan, maar dit is wel een werkwijze die ik in stand wil laten. Ondanks de uitlatingen die gedaan zijn door die Guinese Minister, is er volgens mij en volgens de CITT geen aanleiding om te veronderstellen dat hier sprake is van een onjuiste gang van zaken. De heer Schouw zegt iets te makkelijk, uit de losse pols, dat er sprake is van schimmige commissies. Hij zei niet dat zij maar wat aan rotzooien. Die tekst heeft hij niet gebruikt, maar daar kwam het wel een beetje op neer.

Staatssecretaris Teeven: De heer Schouw heeft nog een opmerking gemaakt over Zembla, maar hij heeft daarover geen vraag gesteld. Ik heb zijn opmerking daarover aangehoord. Ik heb ook opmerkingen gemaakt over de omstredenheid van de commissie.

Mevrouw Maij heeft ook een vraag gesteld over de taskforces. In het algemeen maken ook andere Europese landen gebruik van taskforces. Het is mij bekend dat naast Nederland ook België dat doet, net als Duitsland, Zwitserland, het Verenigd Koninkrijk, Oostenrijk, Zweden, en Spanje. België voor Armenië, Nepal en Vietnam; Duitsland voor Armenië, Azerbeidzjan, Benin, China, Gambia, Ivoorkust, Liberia, Nepal, Rusland en Vietnam; Zwitserland voor Guinee; het Verenigd Koninkrijk voor China, Vietnam en soms de Democratische Republiek Congo; Oostenrijk voor Gambia; Zweden voor Vietnam en Spanje ook voor Guinee. Overigens worden die taskforces ook wel door meerdere Europese lidstaten gezamenlijk ontvangen. Zij worden ook met Europese middelen en soms ook gezamenlijk gefinancierd.

Staatssecretaris Teeven: Dat weet ik niet. Dat zal ik even na laten gaan en dat hoort u in tweede termijn van mij.

De heer Van der Staaij heeft gevraagd of Nederland wel voldoende gebruikmaakt van Frontex-vluchten. Ik heb vorig jaar een reactie op het jaarverslag aangekondigd. Er is in het afgelopen jaar nader onderzoek naar de mogelijkheden van uitbreiding gedaan. Er is contact geweest met de uitvoerend directeur van Frontex. We staan inderdaad niet het hoogste in de ranglijst, maar hij meldde toen dat Nederland een van de meest actieve lidstaten was. Bij iedere Frontex-vlucht wordt door de Dienst Terugkeer en Vertrek kritisch bekeken of de Nederlandse participatie kan worden vergroot. Dat gebeurt al, maar daarbij speelt dat aan de voorwaarden moet worden voldaan alvorens een vreemdeling kan worden aangemeld voor zo'n vlucht. De vreemdeling moet uitzetbaar zijn en in het bezit van geldige reisdocumenten. Ook mogen vreemdelingen niet onnodig lang in vreemdelingenbewaring worden gehouden. We gaan ze dus niet opsparen voor een Frontex-vlucht. Als zij eerder kunnen vliegen, in een bilaterale vlucht of met andere landen, dan doen we dat.

We zetten in eerste instantie in op zelfstandige terugkeer. Een Frontex-vlucht, met vertrek onder dwang, is op dat moment niet in beeld. Wat ook een rol speelt, is dat landen van herkomst toestemming moeten geven voor een overheidsvlucht. Dat lukt niet altijd. Naar aanleiding van de constatering van de CITT heb ik mij bij de leiding van de Dienst Terugkeer en Vertrek ervan verwittigd dat er nog meer wordt ingezet op dit onderwerp en dat er nog meer wordt geprobeerd om dat samen met andere landen te doen. Dat is wel een belangrijk punt, dat onder de aandacht van de leiding van de Dienst Terugkeer en Vertrek is gebracht.

Waarom niet de Belgische variant? Ik deel de zorgen over de belasting, ook op het terugkeerproces, door herhaalde aanvragen. Ik denk dat we de Belgische variant die door de CITT wordt beschreven, ook moeten onderzoeken op haalbaarheid in Nederland. In Nederland is het zo dat als een overheidsambtenaar hoort dat iemand asiel aanvraagt, dat moet worden doorgeleid naar een met immigratie belaste persoon. Daarover is ook vaste jurisprudentie van de raad. Ik heb begrepen dat dit in België niet altijd zo is. Daar wordt soms gezegd dat iemand aan het verkeerde loket is met zijn verzoek en dat hij het vliegtuig ingaat en wordt teruggebracht. Dat is een iets andere werkwijze. Onze jurisprudentie zit daar strak in. Ik ben aan het uitzoeken of we daar nog praktischer mee kunnen omgaan op de vliegtuigtrap, want daar komt het concreet op neer.

De heer Azmani heeft gevraagd hoe het zit met de toezeggingen die ik aan hem had gedaan. De doorlooptijden zijn inderdaad te lang. In 2013 was de gemiddelde doorlooptijd van beroep na afwijzing in de algemene asielprocedure 6 weken en na afwijzing in de verlengde asielprocedure 31 weken. De eerste maanden van 2014 laten een verbetering zien in de VA-zaken. Zoals ik had toegezegd aan de heer Azmani, ben ik in gesprek met de rechterlijke macht, de advocatuur en de IND, om te komen tot beter op elkaar afgestemde werkprocessen, met een verkorting van de doorlooptijden. Dat doe ik ook naar aanleiding van de motie-Azmani/Maij over de doorlooptijden in vreemdelingenzaken. Ik streef ernaar om kort na de zomer, rond Prinsjesdag, hierover een brief toe te zenden aan de Kamer.

De heer Azmani heeft ook een vraag gesteld over artikel 64, herhaalde aanvragen op de vliegtuigtrap. Ik deel die zorgen over de vele beroepen op artikel 64. Het gaat dan niet om de terechte aanvragen, maar er zijn ook vreemdelingen die artikel 64 oneigenlijk gebruiken, laten we gewoon constateren dat dit zo is. Ik heb toevallig vandaag met de afdeling wetgeving en andere diensten op het departement overlegd of wij nog iets kunnen met misbruik van recht als het gaat om artikel 64. We bekijken ook wat de mogelijkheden zijn binnen de jurisprudentie van de zijde van de raad. Als er één gezinslid een beroep doet op artikel 64, omdat er psychische klachten zijn, vlak voor de uitzetting, kunnen we ook ambtshalve kijken naar het opvolgende gebruik van artikel 64 bij andere leden van het gezin. Als we dat in één keer doen, hoeven die klachten niet opvolgend, iedere keer achter elkaar behandeld te worden. Zoals ik al zei, ben ik aan het kijken of een wetswijziging nodig is op het onderdeel misbruik van recht, om beter te kunnen optreden bij artikel 64, maar dat alles wel binnen de geldende Europese jurisprudentie en de uitleg die de Raad van State daaraan geeft.

Mevrouw Maij heeft gevraagd of er bij de beoordeling van de terugkeer wordt overlegd met de IOM en de ngo's. Kan de Staatssecretaris bekijken hoe hij de vrijwillige terugkeer kan bevorderen? Er zijn natuurlijk veel gremia op dit terrein. Ik zeg toe dat ik nog scherper bekijk wat de niet benutte mogelijkheden zijn. Dit najaar zal ik een uitgebreid overzicht aan de Kamer toezenden, waarin ik ook die nieuwe mogelijkheden zal opnemen. Ik denk dat het mogelijk is om het overleg met de ngo's te verdiepen, om deze optimaal in te schakelen.

Staatssecretaris Teeven: Ik zal kijken hoe wij dat kunnen bevorderen, niet alleen nationaal, maar ook binnen de EU, want terugkeer is daar wel een onderwerp. Mijn intentie is om het onderwerp terugkeer prominent op de migratie-agenda te plaatsen, bij de voorbereiding van het Nederlands voorzitterschap en de trialoog met Slowakije en Malta in de eerste drie halve jaren van 2016 en 2017. Ik ben ook in gesprek met Luxemburg, om te bezien of dat ook voor hen een aangelegen onderwerp is. Dat is wel ingewikkeld, maar dat probeer ik wel, om er een beetje opvolging in te krijgen.

De heer Van der Staaij vraagt hoe terugkeer bevorderd kan worden van degenen die wel willen, ook in relatie tot de inzet van Buitenlandse Zaken. Als mensen willen terugkeren, kan dat natuurlijk altijd. Wij bieden ondersteuning in financiële dan wel materiële vorm. Er wordt geparticipeerd in projecten in delen van herkomstlanden, zoals in Koerdistan. Met de integrale landenbenadering willen we dat ook binnen de Europese Unie doen.

We gaan nu beginnen met vier projecten, in vier landen, waarbij alle 28 lidstaten hun ervaringen bundelen, om te bekijken hoe we gezamenlijke terugkeerprojecten kunnen opzetten. Daarbij gaat het om vrijwillige terugkeer, maar ook om de more-for-more-benadering. Daarbij wordt nagegaan in hoeverre ontwikkelingssamenwerking door de lidstaten van de Unie kan worden geïntensiveerd. Dan moet er wel iets voor terugkomen. Dan moet zo'n land ook serieus meewerken aan terugkeer. Er zijn nog steeds te veel landen die niet serieus werk maken van terugkeer, maar wel een beroep doen op de Unie voor ontwikkelingssamenwerking en andere inzet. We willen dat nadrukkelijk koppelen aan de more-for-more-benadering.

De heer Fritsma heeft mij nog gevraagd om ook reguliere zaken door te geleiden naar de Dienst Terugkeer en Vertrek. Als regel dienen reguliere aanvragen vanuit het buitenland te worden ingediend. Dan past het niet om die zaken door te geleiden naar de Dienst Terugkeer en Vertrek. In de regel is de aanvrager ook niet in Nederland, maar in het buitenland. De situatie is anders bij reguliere aanvragen aan de M50-loketten, die de heer Fritsma nog wel kent. De zaken die aan de loketten worden afgewezen, worden op dit moment al wel doorgezet door de Dienst Terugkeer en Vertrek. Dat vindt dus al plaats.

Tot slot kom ik op de vragen en opmerkingen over de Vluchthaven en de vluchtkerk. Volgens mijn informatie is de stand van zaken, maar dat wisselt per week, dat er nog 93 bewoners zijn in de Vluchthaven. Van die 93 bewoners hebben 7 personen aangegeven dat zij willen terugkeren. Hierbij wordt samengewerkt door de gemeente Amsterdam en de Dienst Terugkeer en Vertrek. Er zijn inmiddels 17 mensen gescreend op hun medische status. Voor 5 personen is in dat kader door de gemeente besloten tot vervolgopvang. De overgrote meerderheid van de bewoners heeft geen procedures meer lopen, en dat is toch wel in lijn met wat de heer Azmani heeft gezegd. Dan is terugkeer de boodschap, maar deze wordt niet enthousiast aanvaard.

Het project is nooit alleen gericht geweest op terugkeer. Er is nadrukkelijk gezegd dat wordt bekeken hoe die mensen in de procedure zitten. Als zij een verblijfsvergunning krijgen, moet er ook een stabiele situatie ontstaan. Dat is ook met de burgemeester van Amsterdam gedeeld. Ik ben inderdaad pessimistischer dan de gemeente Amsterdam. Ik vind het geen succes. Als het overgrote deel van de mensen zou moeten terugkeren en als er zo weinig bereidheid is tot vrijwillige terugkeer, dan kan ik van de zijde van het Rijk niet zeggen dat er sprake is van een succes. De heer Schouw riep mij op tot overleg met de wethouders, maar de burgemeester is voor mij op dit moment het aanspreekpunt. Ik zie wel in dat mensen stabieler en meer actief zijn geworden, zoals de burgemeester tegen mij zei. Ik geef dat ook toe aan de heer Voordewind. Dat is ook juist, maar dat heeft in mijn visie bij veel te weinig personen na zes maanden geleid tot de bereidheid om mee te werken aan terugkeer. Er is ook een groep personen die nog medisch moeten worden onderzocht, waarbij de heer Voordewind het aantal 50 noemde. Ik stel vast dat een groot aantal van die mensen niet bereid is om medewerking te verlenen aan dat medisch onderzoek. Dat maakt het voor de gemeente Amsterdam en de GGD wel buitengewoon ingewikkeld om dat medisch onderzoek te verrichten. Als je die groep erbij optelt, dan ontstaat er een heel grote groep van personen die moeten terugkeren.

De heer Azmani heeft mij opgeroepen om iets te doen als mensen niet willen terugkeren. Als aanstaande vrijdag de rechter de beslissing neemt of mensen al dan niet langer mogen verblijven in de Vluchthaven, denk ik dat de mensen dat pand dan moeten verlaten. Ik ken de gedachten van de gemeente Amsterdam over bed-bad-brood-opvang. Ik constateer ook dat een groot aantal van de mensen die Nederland moeten verlaten niet gedwongen uitgezet kan worden, om de doodeenvoudige reden dat die landen niet meewerken aan documenten of anderszins. Dan zal gedwongen uitzetting moeilijk zijn. Die mensen kunnen wel besluiten om Nederland vrijwillig te verlaten, maar het is ingewikkeld, of bij sommige landen zelfs onmogelijk, om ze te dwingen als ze niet meewerken. Ik constateer ook dat er voor een substantieel aantal personen wel mogelijkheden zijn tot gedwongen uitzetting. Dat geef ik toe aan de heer Azmani. Als het Rijk constateert dat er mensen in Nederland verblijven die geen verblijfstitel hebben en die Nederland moeten verlaten, zullen wij maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat die mensen Nederland verlaten. Als mensen niet vrijwillig vertrekken, zijn alle mogelijkheden open, dat is duidelijk.

Staatssecretaris Teeven: Ik denk dat ik heel veel opmerkingen daarover gemaakt heb. De heer Voordewind heeft nog een opmerking gemaakt over het College voor de Rechten van de Mens. Hij heeft opgeroepen om staatlozen van onderdak te voorzien. Ik denk dat we moeten vaststellen dat een staatloze wel ergens vandaan komt en eerder in een ander land verbleef. Het is allereerst aan die vreemdeling om aan te tonen dat hij niet opnieuw toegang zal krijgen tot een land van eerder verblijf. Als dat kan worden aangetoond, komt hij in aanmerking voor een buitenschuldvergunning.

De heer Voordewind, mevrouw Maij en de heer Schouw hebben gevraagd of ik bereid ben om met gemeenten in gesprek te gaan. De heer Voordewind noemde Utrecht en Rotterdam. Ik ben met de heer Aboutaleb al verscheidene keren in gesprek geweest om te bezien of de goede ervaringen die in Rotterdam zijn opgedaan, kunnen worden uitgedragen naar andere steden. We moeten het ook zeggen als het goed gaat in een stad, als de gemeente blijkbaar een mogelijkheid heeft gevonden om te bewerkstelligen dat mensen vrijwillig vertrekken. Ik heb hier inmiddels ook over gesproken met de burgemeester van Amsterdam.

In Den Haag doet zich de onmogelijke situatie voor dat zich daar mensen bevinden die zich niet willen laten individualiseren. De Dienst Terugkeer en Vertrek heeft herhaalde pogingen gedaan om er in de kerk achter te komen wie die mensen zijn. Den Haag is de enige stad waar die mensen niet zijn geïndividualiseerd. Dat is wel belangrijk, dat benadruk ik nogmaals, omdat bij de groep mensen die daar verblijft, die bijvoorbeeld uit Irak afkomstig is, onderscheid moet worden gemaakt tussen mensen die echt niet terug kunnen, bijvoorbeeld naar een deel van Midden-Irak, en mensen die morgenochtend terug kunnen naar Erbil en die afkomstig zijn uit de Koerdische Autonome Regio. Daar is 8% groei en kunnen mensen overmorgen aan de slag als zij terugkeren, dus die mensen moeten wel worden geïndividualiseerd.

Over Utrecht ben ik niet onverdeeld optimistisch, omdat de samenwerking tussen het Rijk en Utrecht niet optimaal gaat, als het gaat om het bewerkstelligen van terugkeer. De samenwerking tussen het Rijk en Utrecht gaat goed, zolang deze gericht is op het verkrijgen van een verblijfsvergunning, maar wanneer die verblijfsvergunning buiten beeld is, is het buitengewoon ingewikkeld om de samenwerking te optimaliseren. Ik spreek er volgende week over met de burgemeester van Utrecht. Ik zal proberen die samenwerking vlot te trekken.

In Amsterdam is de samenwerking met de gemeente goed. We zijn regelmatig met elkaar in gesprek. We zullen ook de komende weken met elkaar in gesprek zijn. Maar ja, we hebben soms een andere kijk op hoe de voortzetting moet plaatsvinden. Ik heb de burgemeester wel meegedeeld dat het Rijk de opvang van uitgeprocedeerden niet zal financieren. Dat zullen we niet doen, behalve als mensen meewerken aan vertrek of als er een acute medische situatie is. Dan is het Rijk wel bereid om daarnaar te kijken, maar niet als mensen één optie hebben, te weten vertrek

Mevrouw Maij had nog de vraag uitstaan die ik in tweede termijn zou beantwoorden: of er nog contact is geweest met Spanje over de taskforces inzake Guinee. Ik heb geen nadere informatie over Spanje, maar met Zwitserland en België is wel contact geweest. Zwitserland en België hebben dezelfde problemen gehad met Guinee over de afgifte van vervangende reisdocumenten. Deze landen krijgen nu ook vervangende reisdocumenten van de taskforce. Ik heb geen geluiden gehoord uit België of uit Zwitserland dat er serieuze aanwijzingen zijn dat er sprake is van corruptie of iets dergelijks. In die landen leidt de inzet ook niet tot discussies. Beide landen werken nog steeds met die taskforces en zien ook geen reden om daarmee te stoppen.

Mevrouw Gesthuizen (SP): Voorzitter. Ik dank de Staatssecretaris hartelijk voor zijn beantwoording. Ik kom toch nog even terug op de discussie die wij hadden bij mijn eerste interruptie, over de kinderen die onterecht buiten het kinderpardon vielen volgens de rechtbank Den Haag, die zitting had in Arnhem. De Staatssecretaris zegt dat hij de komende tijd geen onomkeerbare stappen zal nemen. Ik heb gevraagd wat er gebeurt als er andere zaken gaan spelen. Ik denk dan aan mensen die een zaak voorleggen aan de rechter omdat zij geen asielprocedure hebben gevolgd, maar een andersoortige procedure om voor een verblijfsvergunning in aanmerking te komen, aan mensen die de leeftijdsgrenzen ter discussie willen stellen, of wellicht met een verblijf in het buitenland. Al die zaken kunnen ook nog onder de rechter komen. De Staatssecretaris heeft een beleidsregel opgesteld en de rechter gaat bekijken of die stand kan houden, dus dat zijn regels in wording. Ik wil graag als Kamerlid daarover geïnformeerd blijven gedurende de twee maanden dat wij niet met de Staatssecretaris in debat kunnen gaan. Op het moment dat er nieuws over een rechterlijke uitspraak komt, kan ik ook schriftelijke vragen stellen, maar het lijkt mij praktischer om het gewoon even aan de commissie te laten weten als er op dat terrein iets te melden is, dus ik vraag daar nog een keer om.

Ik zie de brief over Somalië en de uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens met spanning tegemoet, voordat de regeling van werkzaamheden morgen plaatsheeft.

Door tijdgebrek heb ik er in eerste termijn niets over kunnen zeggen, maar ik wil toch één vraag stellen over het CITT-rapport. Daarin wordt gesuggereerd dat er een terugkeerfunctionaris moet komen. Ik herhaal dat bij dezen. De Staatssecretaris zegt dat dit bij de inspectie ligt. Voelt hij voor deze aanbeveling van de CITT om een terugkeerfunctionaris in te stellen?

De heer Voordewind (ChristenUnie): Voorzitter. In tweede termijn kom ik toch nog even terug op de Havenstraat. De Amsterdamse gemeenteraad concludeerde dat het project succesvol is geweest. We hebben gezien dat er sprake is van stabiliteit en verbetering van de situatie, hoewel zij maar zes maanden in de opvang zitten. We zien dat de Staatssecretaris eigenlijk alleen maar kijkt naar de vertrekcijfers. Hij komt terug op de heel kleine groep van twaalf mensen die overwegen om terug te keren. Hij gaat voorbij aan het feit dat de rest van de groep mogelijk wel stabiliteit heeft gevonden. Als het project langer zou duren, zouden zij mogelijk wel tot de overweging komen om terug te keren. De Staatssecretaris kan wel zeggen dat we niet bij nul beginnen, dat het niet alleen deze zes maanden was, want we hebben de tenten en vluchtkerk al gehad, et cetera, et cetera. Dat klopt, maar die situaties, die ik allemaal ken, waren heel anders dan de afgelopen zes maanden in de Vluchthaven. Daar was nog steeds sprake van grote onzekerheid, instabiliteit en spanningen. Die waren er de afgelopen zes maanden niet. Ik hoop echt dat we via een Kameruitspraak tot een stabiele situatie kunnen komen en deze situatie kunnen verlengen. Ik zal dan ook een VAO aanvragen, om te kijken of we tot zo'n uitspraak kunnen komen.

De Staatssecretaris zegt dat er half augustus een ambtsbericht komt over Irak en dat er tot die tijd individueel wordt beoordeeld. Kunnen wij ervan uitgaan dat mensen totdat het ambtsbericht er is, niet worden uitgezet naar ISIS-gebied, waar je de hel op aarde tegenkomt en waar de komende tijd ledematen afgehakt worden? Je ziet waartoe zij in staat zijn. Christenen die onder het kalifaat vallen, moeten belachelijke bedragen betalen, simpelweg omdat zij christenen zijn. Ik vraag de Staatssecretaris toch om iets meer duidelijkheid te geven voor degenen die in angst zitten dat zij mogelijk terug moeten naar dat ISIS-gebied, dat niet alleen in het westen is, maar doorgaat tot Anbar, een provincie in Centraal-Irak. Graag duidelijkheid daarover.

De heer Fritsma (PVV): Voorzitter. We hebben het rapport van de Commissie Integraal Toezicht Terugkeer besproken. Dat is een heel belangrijk rapport. De Staatssecretaris heeft hen daarmee terecht gecomplimenteerd. Maar er moet natuurlijk iets mee gedaan worden. Eigenlijk maakt de CITT gewoon gehakt van het huidige terugkeerbeleid. Ik citeer de commissie nog maar eens: «In de huidige stand van zaken is het effectief uitzetten van vreemdelingen een schier onmogelijke opgave geworden.» De zwakke punten die de commissie noemt, worden niet aangepakt. Ik noem als voorbeeld de vreemdelingendetentie. Deze is beperkt door de Staatssecretaris. De CITT concludeert dat dit verkeerd uitpakt. De alternatieven voor vreemdelingendetentie werken niet goed genoeg. Sterker nog, deze rijden het effectief uitzetten in de wielen. Ik heb gewezen op een interview met de Staatssecretaris voor de NOS-radio, vorig jaar, waarin hij iets heel belangrijks zei, namelijk: als blijkt dat die alternatieven niet goed genoeg werken, zoals nu het geval is, zullen we weer teruggaan naar vreemdelingendetentie. Dat is een belofte die gestand moet worden gedaan wat de PVV-fractie betreft.

Er is nog een andere vraag blijven hangen. Ik citeer weer de directeur van de CITT: «Er is zo langzamerhand een enorme groepering mensen die in feite zo veel mogelijk vreemdelingen in Nederland wil laten blijven.» Dat zien we niet alleen hier aan deze tafel, maar dat zien we overal. Dat komt ook doordat er te veel verblijfsprocedures in Nederland mogen worden afgewacht. Kan de Staatssecretaris dat verminderen? Kan hij ook het mes zetten in die asielindustrie, die met ontzettend veel belastinggeld in de weer is om al die procedures, kansloos of niet, te voeren? Graag nog een nadere beantwoording van die vragen.

De heer Azmani (VVD): Voorzitter. Allereerst dank ik de Staatssecretaris voor de antwoorden op de vragen. Ik ben blij dat hij wil kijken naar de mogelijkheden in België. De Staatssecretaris noemt een aantal beperkingen, maar hij zal kijken naar de ruimte die er is. We moeten constateren dat een derde van de vluchten wordt geannuleerd. We moeten kijken naar andere mogelijkheden als het gaat om de vliegtuigtrapprocedure. Bij de behandeling van de begroting voor 2014 heb ik al voorstellen gedaan in de motie-Azmani/Maij over het verkorten van de doorlooptijden. Ik ben blij dat er na de zomer een brief komt. Ik ben heel benieuwd of de suggesties die ik toen heb gedaan, daadwerkelijk zijn overgenomen.

Ik ben ook heel blij dat de Staatssecretaris gaat kijken naar oneigenlijk gebruik van de artikel 64-procedure en dat er wordt gekeken naar de hele situatie, als het gaat om een gezin. Het moet niet zo zijn dat vertrek kan worden gefrustreerd door meerdere verzoeken achtereen te doen op grond van artikel 64. Ik ben wel benieuwd wanneer dat onderzoek zal zijn afgerond en wanneer de Kamer daarover iets kan horen.

Ik ben ook heel blij met de beantwoording van de Staatssecretaris over de situatie bij de Vluchthaven en over de grote groep die gewoon niet bereid is om te vertrekken. Ik ben ook blij dat de Staatssecretaris bereid is om samen met de DT&V te kijken naar de groep die uitgezet kan worden en om dat daadwerkelijk te doen, want dat is ook een verantwoordelijkheid die het Rijk heeft. Dat ziet niet alleen op het handhaven van het beleid, maar je geeft daarmee ook duidelijkheid aan die mensen, dat zij hun toekomst elders moeten doorvoeren. Ik vind het niet menselijk om hen hier zo lang vast te houden, in die twijfel. Daarom ben ik blij dat de Staatssecretaris die verantwoordelijkheid neemt.

De heer Van Hijum (CDA): Voorzitter. Dank voor het antwoord op de vraag die ik via de heer Van der Staaij heb kunnen stellen over het kinderpardon. De Staatssecretaris heeft helder toegezegd om die rechterlijke uitspraak af te wachten. Dat is een verstandige lijn. Steun daarvoor.

We hebben regelmatig gesproken over het terugkeerbeleid, wat een ongemakkelijk onderwerp is, zoals de Staatssecretaris ook zegt. Het gaat over hoop en verwachtingen van mensen om in Nederland een toekomst te kunnen opbouwen, waarbij sommigen echt niet terug willen, maar waarbij je wel consequent moet durven zijn, ook om het draagvlak voor het asielbeleid op lange termijn niet te ondergraven. In die zin steunen wij in het algemeen het beleid van de Staatssecretaris.

Ik ben het wel met de heer Fritsma eens dat de CITT iedere keer de vinger op de zere plek durft te leggen als het gaat om het terugkeerbeleid en de dilemma's die daar spelen. Voorafgaand aan het debat was mijn intentie om die commissie in stand te laten, in het verlengde van de motie die we in 2005 hebben ingediend. Ik heb er ook oog voor dat volgens de Staatssecretaris de intensiteit van het toezicht door de inspectie bij deze onderwerpen niet onder hoeft te doen voor dat van de CITT. Ik zou toch wat scherper willen horen hoe dat toezicht eruit komt te zien, op welke momenten er wordt gerapporteerd aan de Kamer en hoe wij de veranderingen in de komende tijd op het terrein van vreemdelingendetentie en op andere terreinen actief kunnen volgen, want dat is voor mij een harde randvoorwaarde. Nogmaals, ik vind het echt belangrijk dat de Kamer kennis kan blijven nemen van die grondige, inhoudelijke analyses.

Mijn laatste opmerking betreft de opvang. Ik deel de afweging van de Staatssecretaris over de gemeentelijke opvang. Ik denk dat er op de ene of de andere manier altijd wel noodopvang nodig zal blijven, als het om tijdelijke noodsituaties gaat, maar je moet geen valse verwachtingen wekken door daar langer dan nodig aan vast te houden. Wij hebben er in het verleden op gewezen dat het Rijk nadrukkelijker zijn verantwoordelijkheid zou kunnen nemen voor kwetsbare groepen, zoals ouderen of mensen die ziek zijn, maar dat dit niet zou moeten leiden tot een algemene, brede opvang voor alle mensen die uitgeprocedeerd zijn. Ik merk nu toch dat de Staatssecretaris daar een beetje naartoe beweegt. Bij die constatering wil ik het maar even laten.

Staatssecretaris Teeven: Voorzitter. Dank voor de inbreng in tweede termijn. Mevrouw Gesthuizen noemde de terugkeerfunctionaris, waarover de CITT een aanbeveling heeft gedaan, die zich tussen Buitenlandse Zaken en V en J zou moeten bewegen. Volgens mij is de taakopvatting voor één persoon veel te complex. In het kabinetsbeleid is ervoor gekozen om de samenwerking tussen Buitenlandse Zaken en V en J op het gebied van terugkeer te versterken. Volgens mij kun je dezelfde meerwaarde behalen met een positionering binnen de Inspectie Veiligheid en Justitie, zeg ik ook tegen de heer Van Hijum, met in je achterhoofd dat het ook dezelfde mensen zijn die dat werk doen. De door de CITT beoogde borging van die functie door een terugkeerfunctionaris kun je ook bereiken door dat te positioneren binnen de inspectie, dus ik voel er niet veel voor om daarvoor een nieuwe functionaris te benoemen. Ik wil dat doen binnen de inspectiestructuur die we kennen.

Ik zal de toezegging over mijn brief gestand doen, zeg ik tegen mevrouw Gesthuizen, maar ik weet niet hoe laat de regeling morgen is.

Staatssecretaris Teeven: We zullen proberen die brief voor 12.00 uur toe te zenden. Mocht dat niet lukken, dan doen we er alles aan om dat nog even in de tussentijd te doen, maar ik denk wel dat dit lukt.

Dank voor de opmerkingen over de Havenstraat. Ik dacht ook dat er twaalf vrijwillige vertrekkers waren, maar het zijn er zeven in de laatste stand van zaken. Ik deel dus ook niet het optimisme van de gemeente, maar dat heb ik al gezegd. Ik constateer wel dat mensen inderdaad stabieler zijn geworden.

Wat betreft Irak wil ik de feitelijke situatie afwachten. Ik wil de beslissingen met betrekking tot Irak ook aanhouden, zeker als het gaat om terugsturen, totdat het ambtsbericht verschijnt, in de zomer. Het gaat dan om ISIS-gebieden, maar niet om Koerdistan, want daarvoor houd ik helemaal niets aan. We weten allemaal waar dat ISIS-gebied ligt. Dat is niet in Zuid-Irak of Koerdistan, maar Midden- en Noordwest-Irak. Daar bestaat een andere situatie.

Mevrouw Maij en ik zijn het eens. Nog even over de kleinschalige oplossingen. Ik zie er niet veel soelaas in om regelmatig overleg te hebben met de G4-burgemeesters. Dat is mij diverse keren gevraagd. Ik vind de situatie bij dit onderwerp totaal verschillend in de vier grote steden. Er is ook een totaal verschillende aanpak, waarbij Amsterdam en Rotterdam nog het meest op elkaar lijken. In Den Haag zie ik niet zo veel gebeuren. Daar is een onwenselijke status quo, naar mijn oordeel. In Utrecht is een onwenselijke situatie aan het groeien. Van de zijde van het Rijk zie je verschillende ontwikkelingen, maar ik ga met ieder van die burgemeesters in gesprek. Ik moet constateren dat ik tot nu toe in Den Haag de minste voortgang heb bereikt en in Rotterdam de meeste. Amsterdam en Utrecht zitten daar tussenin. Utrecht zit wat meer bij Den Haag en Amsterdam zit wat meer bij Rotterdam. Dat is de situatie, als het gaat om de samenwerking tussen het Rijk en de vier grote gemeenten. Het zal ongetwijfeld toeval zijn dat het bij twee burgemeesters van de Partij van de Arbeid wel goed gaat. De andere twee zijn van VVD-huize. Dat heeft er niets mee te maken, maar het is wel een feitelijke constatering.

De heer Fritsma zegt: als alternatieven niet goed werken, gaan we terug naar vreemdelingendetentie. Zover zijn we nog niet. We zijn druk bezig met die alternatieven. Ik heb goed naar de heer Azmani geluisterd, want hij houdt dat ook goed in de gaten. Hij doet dat gedegen en met feiten onderbouwd.

De heer Fritsma (PVV): Dit heeft de Commissie Integraal Toezicht Terugkeer ook gedegen gedaan. In dat rapport zegt die onafhankelijke commissie dat die alternatieven voor vreemdelingendetentie niet goed werken. Sterker nog, deze zijn er mede debet aan dat een effectief terugkeerbeleid niet realiseerbaar is. Als een onafhankelijke commissie zegt dat die alternatieven voor vreemdelingenbewaring niet werken, wat wil je dan nog meer? Dan moet de Staatssecretaris, die net heeft gezegd het werk van de CITT goed te vinden, daar natuurlijk mee aan het werk. Daar bedoel ik mee dat de Staatssecretaris woord moet houden en terug moet gaan naar vreemdelingendetentie, omdat is vastgesteld dat de alternatieven niet werken.

Staatssecretaris Teeven: Ik heb me niet om laten praten, maar ik heb ook te maken met de politieke werkelijkheid op dit moment. Daar probeer ik zo goed mogelijk mee om te gaan. Het is altijd makkelijker, als je geen verantwoordelijkheid hebt, om er wat kreten over te uiten. Ik denk wel dat je de cijfers in het goede verband moet plaatsen, zeg ik in alle redelijkheid tegen de heer Fritsma. Ik zie zijn bezwaren. Ik zie de problemen die hij noemt, maar ik ben niet altijd even gecharmeerd van zijn oplossingen. Daarover moeten wij van gedachten blijven wisselen, want dat houdt mij ook scherp.

De heer Van Hijum vroeg naar het jaarplan van de Inspectie Veiligheid en Justitie. Ik denk dat het goed is om dat jaarplan, waarin staat wat deze inspectie gaat doen, hoeveel tijd daaraan wordt besteed en wat de frequentie is, met de Kamer te delen op het moment dat het klaar is. Dan weet de Kamer hoeveel tijd er grosso modo wordt besteed aan het terugkeerproces, het oorspronkelijke taakveld van de Commissie Integraal Toezicht Terugkeer. Ik zal dat jaarplan ter kennisneming toezenden. Ik deel de opvatting van de heer Van Hijum dat we niet terug moeten naar gemeentelijke opvang, maar dat we wel serieus moeten omgaan met de medische situatie van mensen.

De heer Azmani heeft nog een vraag gesteld over artikel 64. Ik denk dat ik eind dit jaar aan de Kamer kan berichten of er mogelijkheden zijn voor wetstechnische aanpassingen en in de uitvoering en het beleid rondom artikel 64. Dan zal ik met de Kamer bespreken wat ik daaraan kan doen.

De voorzitter: Dan zijn we aan het eind gekomen van de tweede termijn van de Staatssecretaris. Ik kan meedelen dat er een VAO is aangevraagd, met als eerste spreker de heer Voordewind. Er zijn vijf toezeggingen gedaan. Ik vraag u om mee te luisteren, om te kijken of het correct is:

• – De Staatssecretaris zal de Kamer begin september 2014 een overzicht sturen met de actuele stand van zaken inzake het kinderpardon.

• – De Staatssecretaris zal morgen in een brief de uitspraak van het Hof Straatsburg toelichten.

De voorzitter: Dat schrijven we onmiddellijk daarbij op.

Ik was bij de derde toezegging.

• – De Staatssecretaris zal rond Prinsjesdag een brief sturen over de doorlooptijden.

• – De Staatssecretaris zal in het najaar van 2014 inzake de vrijwillige terugkeer een scherp overzicht geven, met en verdieping in EU-verband.

• – Eind van dit jaar zal de Kamer worden geïnformeerd over artikel 64, of zoveel eerder als mogelijk is.